Mavzu: O'rta asrlar O'rta Osiyo tarixiga oid geografik joy nomlari toponomikasi Reja: Kirish

Mavzu: O'rta asrlar O'rta Osiyo tarixiga oid geografik joy nomlari toponomikasi


Reja:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Asosiy qism
   

1.O’rta asrlarda toponimika va joy nomlarining tasnifi
2.O’rta Osiyo olimlarining toponimikaga oid tadqiqotlari
3. O’rta Osiyo o’lkasidagi geografik nomlarni o’rganishda O’zbekiston olimlarining tadqiqotlari

3. 
   Xulosa
   
4. 
   Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati
   

Kirish
Dunyoda hamma narsaning nomi bor. Tog’ deganda balandmi-pastmi, kattami-kichikmi umuman tog’ tushuniladi. Ko’l ham shunday umumiy atama, turdosh ot. Bunday so’zlarni xohlagan tilga tarjima qilish mumkin. Atoqli ot esa qandaydir bir narsani, predmetni, ob’ektni bildiradi va odatda tarjima qilinmasdan hamma tillarda deyarli bir xil yoziladi va talaffuz qilinadi. Masalan, Samarqand deganda respublikamizdagi Zarafshon daryosi sohilida joylashgan go’zal tarixiy shahar tushuniladi. Buxoro deyish bilan O’zbekistonning ko’hna shahri, shu nomli viloyat markazi ko’z o’ngimizda namoyon bo’ladi.
Shunday qilib, toponim (geografik nom) - avvalo so’zdir. Biroq u oddiy so’z emas, birinchidan, atoqli ot. Ayni paytda ko’pgina toponimlar, hatto tilshunos olimlar uchun ham tushunarsiz. Xorazm, Samarqand, Farg’ona, Namangan kabi nomlarning kelib chiqishi haqida qancha fikrlar bildirilgan bo’lsa ham, ularning kelib chiqishi, etimologiyasi hamon noma’lum.
Joy nomlari shu qadar ko’pki, hamma toponimlarning ham ma’nosiga etib bo’lmaydi. Nom qancha qadimiy bo’lsa, uning etimologiyasini bilish shuncha qiyin bo’ladi. Hamma nomlardan ma’no qidirib, mazmuni anglashilmagan nomlarni o’zgartirib, boshqacha atash minglab yillarning mahsuli bo’lgan ma’naviy yodgorlik ildiziga bolta urish demakdir. Biz uchun noaniq bo’lgan geografik nomlar ma’nosini kelajak avlodlar tushunib oladi. Ma’nosidan qat’iy nazar, barcha nomlar manzil vazifasini bajaradi. Shunday qilib, toponimlarning kishilik jamiyati uchun eng muhim va zaruriy funksiyasi adreslik bo’lib xizmat qilishdir. Demak, joy nomlari bir ob’ektni ikkinchi ob’ektdan farq qilish uchun, bu ob’ektning o’rnini aniq ko’rsatish uchun zarur.
Geografik nomlar manzilgina emas, balki ko’pdan-ko’p axborot - tarixiy, geografik, lingvistik ma’lumot tashiydi. Har qanday geografik nom muayyan mazmunga ega, ma’nosiz nom bo’lmaydi. Lekin ko’pgina joy nomlarining ma’nosi yo’qolgan, aniqrog’i hozirgi kishilar uchun tushunarsiz bo’lib qolgan.
Geografik nomlar turli davrlar guvohi. Turli soha olimlari - tilshunoslar, geograflar, tarixchilar, arxeologlar, geologlar, etnograflar toponimikaga murojaat qiladilar. Geografik nomlarga qarab o’tmishda qanday xalqlar yashaganini, turli millat xalqlarining o’zaro aloqalarini, ularning bir joydan ikkinchi joyga ko’chib yurishini bilib olish mumkin.
Turli davrlarda yashagan va turli tillarda gaplashgan xalqlar O’rta Osiyo, jumladan o’zbek halqining etnogenezida muayyan darajada ishtirok etgan va o’lkaning tarixiy toponimiyasida iz qoldiigan. Buni O’rta Osiyoning o’tmishda ko’chmanchi va yarim ko’chmanchi bo’lgan aholisining hozirgacha saqlanib qolgan urug’-qabila nomlarida ham ko’rish mumkin. Sarmat, Sirak (Siroq), To’xar, Alan, Mitan kabi toponimlar o’lkada turli davrlarda yashagan qadimiy xalqlar va qabila nomlarining in’ikosidir. Har bir mamlakatda, viloyat, har bir tumanda, shaharda va hatto qishloqda qanchadan-qancha toponimlar bor.