Mavzu: O’rta Osiyoning Qo’qon xonligi davri tarixshunosligi

Mavzu:O’rta Osiyoning Qo’qon xonligi davri tarixshunosligi

Mavzu:O’rta Osiyoning Qo’qon xonligi davri tarixshunosligi

Qo’qon xonligi tarixnavislik maktabiga mansub muarrixlar turli yo’nalishlarda asarlar yaratib, ularning asarlari XVI-XIX asrlardagi Qo’qon xonligi tarixiga doir muhim manbalar bo’lib hisoblanadi.

Ulardan bugungi kunda O’zbekiston FA Sharqshunoslik instbtuti xazinasida saqlanayotgan Abulvos’ye Manzurning “Nazkirai Sultoniy”, Abulg’affor ismli Qo’qon amaldorining “Zafarnomayi Xudoyorxoniy”, Abu Ubaydulloh Toshkandiyning “ Xulosan ul-axvol”, Avaz Muhammad Attor Ho’qandiyning “Tarixi jahonnomaiy” I, II jildlari, Fazliy Farg’oniyning “Umarnoma” asarlari, Mirzo Qalandar Mushrif Isfaragiyning “Shohnomayi nusratpoyom”, Mullo Xolbek ibn Mullo Muso Andijoniyning “G’aribnoma va Aliquli amirlashkar tarixi”, Muhammad Niyoz Ho’qandiyning “Tarixi Shoxruhiy”, Muhammad Aziz ibn Muhammad Rizo Marg’inoniyning “Tarixi Aziziy”, Muhammad Solihxo’ja Toshkandiyning “Tarixi jadidayi Toshkand”, Muhammad Yunus shig’ovul- Toyibning “Aliquli amirlashkar jangnomasi” kabi asarlarning qo’lyozmalari va “Tuhfayi Toyib”, Mirzo Olim Toshkandiyning “Ansob ul-salotin va tavarix al- xavaqiy”, Mulla Olim Maxdum Hojining “Tarixi Turkiston”, Mir Izzatullohning “Safarnoma”, Domullo Abd al- Qodir ibn Muhammad Aminning “Madjma’ al-ansob va-l-ashdjor”, Muhammad Hakimxon ibn Ma’sumxonto’raning “Muntaxab at-navorix” ning I, II jildlari asarlarini ajratib ko’rsatish mumkin.

XIX asrning ikkinchi yarmidan boshlab rus tilida yozilgan V.Nalivkin, N.Veselovskiy, N.Petrovskiy, N.Pantusov, V.Velyaminov- Zernovlarning kitoblarida esa Qo’qon xonligi tarixining turli qirralari va masalalarini o’rganish bo’yicha boy ma’lumotlar berilgan. Bular jumlasiga V.Nalivkinning “Kratkaya istoriya Kokandskogo xanstva” Kazan, 1886; N.Veselovskiyning “Priyom v Rossii i otpusk Sredneaziatskix poslov v XVII i XVIII stolotiyax” Sank-Peterburg, 1884; N.Petrovskiyning “Ocherki Kokandskogo xanstva” 1875; N.Pantusovning “O podatyax i povinnostyax sushestvovavshix v bivshem Kokandskom xanstve v posledneye vremya pravleniya Xudayarxane” 1876; V.Velyaminov- Zernovlarning “Istoricheskiye izvestiya o Kokandskom xanstve ot Muxammada Ali do Xudayarxana” 1859 yil kitoblari kiradi. Ularda xonlikni tashkil topishi, ming sulolasidan chiqqan hukmdorlar va ularning siyosati, qo’shni davlatlar bilan munosabatlari, xonlikning etnik tarixi, etnik jarayonlar, Rossiya imperiyasining xonlikka nisbatan olib brogan siyosati, harbiy harakatlari, bosqinchilik va uning oqibatlari kabi masalalar keng yoritilgan.

Qo’qon xonligi tarixshunosligining ikkinchi guruhini sovet davrida ilmiy adabiyotlar tashkil qiladi. Bularga R.Nabiyevning “Iz istorii Kokandskogo xanstva (feodalnoye xozyaystvo Xudayarxana)” T.,1973; Y.Bekvaxanovning “K istoriivzaimootnosheniy kazakov so sredneaziatskimi xanstvami” T., 1947; N.Beysembiyevning “Tarixi Shaxruhi” kak istoricheskoy istochnik”, “Legenda o proisxojdenii Kokandskix xanov kak isnochnik ideologii v Sredney Azii” 1989; X.Inoyanovning “Qo’qon xonligi Rossiyaga qo’shilishi arafasida va 1875-1876 yillardagi Qo’qon qo’zg’oloni” T.,1956; P.Ivanovning “Ocherki po istorii Sredney Azii XVI- XIX vekov” M.,1958; H.Ziyoyevning “O’rta Osiyo va Sibir (XVI-XIX asrlar)” T.,1962 asarlari kiradi.Nabiyevning tadqiqoti bevosita Qo’qon xonligi tarixi, uning xo’jalik hayotiga bag’ishlangan bo’lib, bu asar ilmiy jamoatchilik uchun ahamiyatli hisoblanadi.

O’zbekiston mustaqilligining tarixiga oid adabiyotlar tarixshunoslikda uchinchi guruhni tashril etadi. Ularga H.Ziyoyevning “Turkiston Rossiya tajovuzi va hukmronligiga qarshi kurashi” T., 1998; F.Ahmadjonovning “Rossiya Imperiyasi Markaziy Osiyoda” T., 2003; X.Bobobekovning “Qo’qon tarixi” T., 1996; Sh.Vohidovning “Qo’qon xonligida tarixnavislikning rivojlanishi” T.,1998; O’.Sultonovning “Muhammad Solihxo’janing “Tarixi jadidayi Toshkand” asari muhim manba sifatida (XIX)” T., 2007 asarlarini kiritish mumkin.

Rahmat