Mavzu: O'simliklar Ildiz tizimining tiplari tuzilishi va funksiyalari Reja

Mavzu: O'simliklar Ildiz tizimining tiplari tuzilishi va funksiyalari
Reja:

1. 
   Ildiz va Ildiz tizimlarining turlari.
   
2. 
   Ildizlarning tuzilishi
   
3. 
   Ildizlarning funksiyasi
   

1. 
   Ildiz va Ildiz tizimlarining turlari.
   

Ildiz (radix) — oʻsimlikning eng muhim organi. Ildiz tuproqdan suv va oziq moddalarni soʻrib olish, oʻzida murak-kab birikmalarni sintez qilish va ularni oʻsimlikning yer ustki qismi (poyasi, barglari) ga koʻtarib berish funksiyasini bajaradi. tuproqqa mikroflora rivojini tezlashtiruvchi har xil birikmalar ajratadi va tuproq hosildorligini oshiradIldiz Bundan tashqari, ildiz baʼzi organik moddalarni sintez qiladIldiz Koʻpgina oʻsimlik ildiz vda zaxira toʻplanadIldiz
Tuban oʻsimliklar, lishayniklar, yoʻsinsimonlar va ayrim zamburugʻlarda ildiz vazifasini rizoidlar (tuksimon va b. shakllardagi bir va koʻp hujayrali sodda Ildiz lar) bajaradi ildiz koʻpincha ingichka silindrsimon yoki ipsimon boʻladi. Urugʻ yerga tushgandan keyin, murtakdagi Ildiz rivojlanib, asosiy Ildizga aylanadIldiz Asosiy Ildiz tarmoklanib, birinchi tartib, ular oʻz navbatida tarmoklanib, ikkinchi tartib va h.k. yon Ildiz hosil qiladi. Asosiy va yon Ildiz lardan tashqari koʻpgina oʻsimliklarda poya va barglardan oʻsib chiqadigan qoʻshimcha Ildiz uchraydi. Oʻsimlik poyasini tuproqqa koʻmish yoʻli bilan qoʻshimcha Ildiz paydo qilish mumkin. Pomidor, kartoshka, makkajoʻxori chopiq qilingandan keyin koʻplab qoʻshimcha Ildizlar chiqaradi; bu Ildizlar oʻsimlikni mustahkamlab, oziqlanish sharoitini yaxshilaydi va hosilni koʻpaytiradi.
Ildizlar tuproqda tarqalishiga qarab oʻq Ildiz va patak Ildizga boʻlinadi. Asosiy Ildiz yaxshi rivojlanib, yoʻgʻonligi va boʻyi bilan boshqalardan kattaroq boʻlsa, oʻq Ildiz deyiladi. Bu xildagi Ildizlar, asosan, ikki pallali oʻsimliklarga xos boʻlib, asosiy Ildiz tuproqqa chuqur kirib boradi (mas, beda, qizilmiya, yantoq). Oʻq Ildiz choʻl oʻsimliklarida 15—20 m gacha boradIldiz Patak Ildizlar bir pallali oʻsimliklarga xos boʻlib, bularda asosiy Ildiz barvaqt quriydi yoki butunlay paydo boʻlmaydi, baʼzan esa oʻsayotgan patak Ildizlar bilan bir xilda oʻsadi (boshokdoshlarda). Ingichka oq Ildiz chalar tukchalar bilan birga Ildizning faol qismini hosil qiladi; uning uz. 10—15 sm, diametri 0,6—1,0 mm va undan ortiq boʻladIldiz Dagʻallashgan, rangi qoʻngʻirlashgan Ildizlar asosiy Ildiz bilan birga Ildiz tarmogʻining oʻtkazuvchi qismini tashkil etadIldiz Faol qismdagi Ildiz chalar uchi Ildiz gʻilofi bilan qoplangan, gʻilof Ildizni tuproq orasiga oʻsib kirishda zararlanishdan saqlaydi. Gʻilof ostida hujayralarning boʻlinish — choʻzilish (oʻsish) zonasi joylashgan, uning hujayralari juda tez oʻsish xususiyatiga ega. Bundan key-in differensiallanish, yaʼni Ildiz tukchalari zonasi (Ildizchaning asosiy qis-mi) keladi; suv va unda erigan oziq moddalar shu zonada soʻriladIldiz Mac, gʻoʻzada tashqi muhit sharoitiga qarab asosiy (bosh) Ildiz yerga 2 m va undan ham chuqur oʻsib kiradi; chuqurga kirgan sari u ingichkalashib (yuqorida 1,5—2 sm dan pastki qatlamlarda 1—2 mm gacha) boradIldiz Yon Ildizlar yon tomonlarga 50—100 sm gacha tarqalib oʻsadIldiz Oʻq Ildiz nobud boʻlsa, uning vazifasini birinchi bir-lamchi tartib yon Ildizlar bajaradi, lekin bunda Ildiz boʻyiga oʻsa boshlaydi.
Koʻp oʻtlarning Ildizlari etdor boʻladi (lavlagi, sabzi, turp va b.). Etdor Ildizlar kraxmal, har xil qandlar, shilim-shiq moddalar, inulin, gemitsellyuloza va b. zaxira moddalarni saklash vazifasini bajaradIldiz Mac, lavlagi Ildiz saharozaga, kartoshkagul Ildiz boʻrtmalari inulinga, gulxayri Ildizi kraxmal va shilimshiq moddalarga boy.

Ildizlarning uch turi mavjud: asosiy, qo'shimcha, lateral. Urug' unib chiqqanda, birinchi navbatda urug'ning ildizi rivojlanadi. U asosiy ildizga aylanadi. Poyada, ba'zi o'simliklarda esa barglarda hosil bo'lgan ildizlar adventitsion deyiladi. Yon ildizlar asosiy va qo'shimcha ildizlardan chiqadi.

Bitta o'simlikning barcha ildizlari ildiz tizimini tashkil qiladi.
Matnni o'qiyotganingizda, asosiy ildizni, tasodifiy ildizlarni, lateralni ajratib ko'rsating.
Mahalliy sharoitga qarab, o'simliklarning ildiz tizimi turli yo'llar bilan joylashgan. Tekislikda ildizlar odatda chuqurlikda o'sadi. Tog'li o'simliklarda ular yoriqlarga kirib, ularni kengaytiradi va toshlarni yo'q qiladi. Qumli cho'lda tuproq o'rniga qum bor, lekin o'simliklar ham bu sharoitga moslashgan. Juzgun butasida ildizlar qumlar yuzasi bo'ylab 20 metrga cho'zilgan. Bo'ron qanchalik kuchli bo'lmasin, ildiz tizimi o'simlikni langar kabi ushlab turadi.
Va ildiz tuproqda izlaydi va o'simlikka kerakli moddalarni etkazib beradi.
Cho‘ldagi tuya tikanida ildizlar 15 metr chuqurlikka tushib, yer osti suvlariga yetib boradi. Ammo chuqurlik rekordi qarag'ay ildizlariga tegishli - 110 metr.

2.