Stressorlar ta’sirida umumiy oqsillar sintezining kuchsizlanishi bilan bir qatorda maxsus stress - oqsillarning sintezlanishi qiziqarli sanaladi.
Masalan, makkajo‘xorida bunday oqsillar harorat 45 °C bo‘lganda hosil bo‘ladi va ular issiqlik shoki oqsillari deyiladi.
Bu oqsillarning hayotiyligi 20 soatgacha bo‘lib, hujayralar chidamliligini boshqaradi.
Bunday oqsillar sitoplazmada ham bo‘lib, stress sharoitda faollashadi. Ular yadro, yadrocha, membranalarda himoya funksiyalarini bajaradi.
Noqulay omillar ta’sirida hujayrada uglevodlar va ayniqsa, prolin (aminokislota) miqdori ham ko‘payadi va himoya reaksiyalarida ishtirok etadi
O‘simliklarga suv etmaganda hujayra sitoplazmasida ( arpa, shpinat, g‘o‘za) prolin konsentratsiyasi 100 martagacha ko‘payganligi aniqlangan
Prolin oqsillarni denaturatsiyadan saqlaydi
Prolin to‘planganda, osmotik faol modda bo‘lganligi uchun hujayrada suvni saqlashda ham xizmat qiladi.
O‘simliklar noqulay muhitda yashaganda ularning tanasida etilen miqdori ko‘payadi,
Modda almashinuv jarayoni pasayadi
O‘sish va rivojlanish sustlashadi
Qarish jarayonlari tezlashadi
To‘qimalarda auksin, sitokinin va gibberellinlar miqdori kamayadi va tinimga o‘tish tezlashadi
Tabiatning O’simlik uchun noqulay bo’lgan sharoitlarida O’simlikning chidamligi va xosildorligi himoyalanish-moslanish xususiyatlari va bir qator belgilar bilan belgilanadi. O’simliklarning xar xil turlari o’zi uchun noqulay bo’lgan tabiiy sharoitlarda chidamli va yashab qolishni asosan uch usul bilan ta’minlaydi.
1) Noqulay sharoit ta’siridan qochish bilan, bunda o’simlikni tinim davriga o’tishi, efemerlik kabilar
2) Maxsus moslanish to’zilmalarini hosil qilib
3) Atrof muxit omilini O’simlikning kurib kolishiga sabab buladigan ta’sirini o’zida unga karshi tura oladigan fiziologik xususiyatlarni xosil kilishi bilan
Bizning sharoitimizda bir-ikki yillik o’simliklar, masalan, sabzi, kartoshka va shu kabi sabzavotlar uzlarining ontogenezini tugatganidan keyin yerosti meva xolida qishlaydi ya’ni tinim davriga o’tadi. Ko’p yillik o’simliklar yerosti xosilalari piyoz, ildizpoya ko’rinishida qishlaydi. Xazonrezgilik daraxt va butalar qishning sovug’idan imkoni boricha saqlanish uchun barglarini to’kadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
