Mavzu: Ota-ona va farzand o'rtasidagi nizolar Reja

Mavzu: Ota-ona va farzand o'rtasidagi nizolar
Reja:

1. 
   Kirish
   
2. 
   Oiladagi ota-ona va bola nizolari
   
3. 
   Ota-ona va bola munosabatlaridagi nizolar sabablari
   
4. 
   Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarni hal qilish usullari
   
5. 
   Xulosa
   
6. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   
7. 
   

KIRISH
Tadqiqotning dolzarbligi shundan iboratki, oila shaxsning rivojlanishida muhim omil bo'lib xizmat qiladi. Oila turli yoshdagi ijtimoiy guruhdir: unda ikki, uch va ba'zan to'rt avlod vakillari mavjud. Va bu shuni anglatadiki, oilada oilaviy an'analarning shakllanishiga ta'sir qiluvchi turli xil qadriyat yo'nalishlari, hayot hodisalarini baholashning turli mezonlari, ideallari, nuqtai nazarlari, e'tiqodlari mumkin. Ota-onalar va bolalar mojarolari muammosi va ularning bolaning shaxsiyatining rivojlanishiga ta'siri hozirgi zamonning asosiy muammolaridan biridir. Oila psixologiyasi va psixoterapiya. Oila insonga butun umri davomida hamroh bo'ladigan hodisalarning eng muhimi hisoblanadi. Uning shaxsga ta'sirining ahamiyati, uning murakkabligi, ko'p qirraliligi va muammoli tabiati aniqlanadi katta miqdorda turli yondashuvlar oilani o'rganishga, shuningdek, ilmiy adabiyotlarda topilgan ta'riflarga. Konflikt – bu odamlar o'rtasidagi shunday o'zaro ta'sir, bu ularning munosabatlarida qarama-qarshiliklarning paydo bo'lishi va to'qnashuvi bilan tavsiflanadi. U faqat unda ishtirok etuvchi tomonlarning o'zaro qarama-qarshiligi mavjud bo'lganda, ularning tajribalarining ichki va shaxslararo tarangligini eng yuqori darajada ifodalash bilan birga bo'ladi. Boshqa hollarda, konfliktli vaziyatni hal qilish yoki mojaroning oldini olish. Bu, shuningdek, munosabatlarning yomonlashishi, odamlar o'rtasidagi o'zaro tushunish va ishonchning yo'qolishi bilan bog'liq.


Oila–jamiyatning kichik bo’g’ini. Oilaning tinchligi, farovonligi yurtning porloq kelajagining poydevoridir. Yurtimizda oilaning mustahkamligiga uning osoyishtaligiga katta e’tibor berilmoqda. Oila jamiyatning kichik ammo juda muhim yacheykasi bo’lib, tinchligini taminlash to’g’risida yurtimizda qator chora tadbirlar ko’rilmoqda. Muhtaram Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev o’z nutqida oila to’g’risida quyidagi fikirlarni bildiradi: “Bolaning tarbiyasi va uning yetuk shaxs sifatida shakillanishida oilaning roli nihoyatda kattadir. Oilada bolaning aqliy faoliyati kamol topadi, dunyoqarashi, tafakkuri shakillanadi, kishilarga nisbatan mehr–oqibat hissi tarbiyalanadi. bolaning bilimi, qobilyati va malakalarining shakllanishi aynan oilaviy tarbiyaga bog’liqdir”. Ushbu fikrlar jamiyatimizda farzand tarbiyasida oilaning o’rni naqadar muhim ekanligidan dalolat beradi. Darhaqiqat bola tarbiyasida, uning yetuk bo’lib kamol topishida oilaning otaning o’rni benihoyat kattadir. Bugungi kunda yoshlar o’rtasidagi kuzatilayotgan jinoyatlar va qonunbuzarliklarning kelib chiqishiga sabab sifatida oilaviy muhitning yaxshimasligi va ota-ona va farzand munosabatlarining to'g’ri yo’lga qo’yilmaganligini ko’rsatishimiz mumkin. Hayotimiz ota-ona va farzandlar o’rtasida turli ziddiyatlar va tortishuvlarning guvohi bo’lamiz, ko’pchligimizga bu oddiy holdek tuyuladi. Ammo bundey kichik tortishuvlar borib-borib katta nizolarning kelib chiqishiga sabab bo’lishi mumkin. Oiladagi nizolarning oldini olish va bartaraf etish yo’li sifatida eng avvalo oilaviy munosabatlarga e’tibor qaratish muhim hisoblanadi. Oila va farzand tarbiyasi va oilaviy munosabatlar to’g’risida ko’plab buyuk allomalarimiz o’z fikrlarini bildirib o’tishgan. Abu Nasr Farobiy o’z asarlarida keltirilishicha oila a’zolarining bir-biriga samimiy munosabatlari, mehr-u oqibatlari shu oiladagi odamlarning baxtini tashkil qiladi. Darhaqiqat oilaviy munosabatlarda ayniqsa ota-ona va farzand o’rtasida samimiy munossabatlarning shakillanmaganligi ular o’rtasida turli tushunmovchiliklar, va ziddiyatlarning yuzaga kelishiga sabab bo’ladi. Ayniqsa o’smir yoshidagi bolalar ota–onasi bilan tez-tez ziddiyatga borishi va ulardan norozi kayfiyatda yurushi kuzatiladi. Bunday vaziyatlarda ota–ona iloji boricha farzandi bilan ochiq va samimiy munosabatlarni yo’lga qo’yishi, ko’plab muammolarning yechimi. Buyuk mutafakkir bobomiz, yuksak qalam sohibi Alisher Navoiy o’zining ko’plab asarlarida oila va oilaviy munosabatlar haqida o’zining ko’plab qarashlarini bayon qilgan. Alisher Navoiy bolaning voyaga yetishida, kamol topishida tarbiyaning kuchi va qudratiga alohida e’tibor beradi. Tarbiya natijasida bolaning foydali va yetuk kishi bo’lib o’sishiga ishonadi. Tarbiya insonga o’zida yaxshi odat va fazilatlar xosil qilishga yordam beradi. U odam shaxsi kishilar bilan munosabatda, ayniqsa kishilarning bir-birlariga bo’lgan ruhiy ma’naviy ta’sirlari natijasida tarkib topadi deb, voyaga yetkazishda asosiy omillardan biri tarbiya ekanligini uqtiradi. Buyuk allomamiz Jaloliddin Davoniy ham o’z asarlarida oila va farzand tarbiyasi to’g’risida ko’plab fikirlarini bildirgan. U ota-onaning bolani tarbiyalashdagi axamiyatiga keng to’xtalgan. Uning fikricha oila tarbiyasida ota ham ona ham teng huquqli,teng ishtirok etishi bolaning yaxshi xulq-odob qoidalarini va muayyan bir kasbni egallashiga ko’maklashadi. Farzand tarbiyasida otaning ham onaning ham o’rni katta bo’lib, agarda biror tarafning masuliyatsizligi bola tarbiyasida og’ishishlarning kelib chiqishiga sabab bo’ladi. Ibn Sino o’z asarlarida bola tarbiyasi va tarbiya usullari haqida qimmatli fikirlarni bildirgan. Ibn Sino bolada axloqiy tarbiyani, aqliy, jismoniy va mehnat tarbiyasi bilan birgalikda shakllantirish, uni komil inson qilib tarbiyalashda asosiy omil deb biladi. Undan tashqari u bola tarbiyasida qattiq tana jazosidan ko’ra, ibrat orqali tarbiyalash maqulligini uqtirgan. Aksariyat ota-onalar farzandlariga dakki berish orqali xatolarini anglatmoqchi, tarbiyalamoqchi bo’ladi. Bu usul ko’pincha bolalarda ota–onaga nisbatan norozilik hissining paydo bo’lishiga olib keladi. Ota–ona va farzand o’rtasida munosabatlarning to’g’ri yo’lga qo’yilmasligi, farzandning ota-onasini aldashiga, uzoqlashishiga oilb kelishi mumkin. Ular o’rtasidagi munosabatlarning iliq va samimiyligi farzand tarbiyasida muhim ahamiyatga ega hisoblanadi. Ota-ona va farzand o’rtasidagi nizolarning aksariyati ularning xohish –istaklarining mos tushmasligidan kelib chiqishi mumkin. Ota-onaning bola bilan ko’proq suhbatashishi va fikir almashishi, tinglashi ular o’rtasidagi ko’pgina konflektlarning kelib chiqishining oldini oladi. Psixolog olim V.I.Selivanov oilada shaxsni shakillantrish jarayonini o’rganib, baxtli bolalik-bu oiladagi quvonchni, xamjixatlikni hamda ota-onalarning bolalariga g’amxo’rligining samarasidir degan xulosaga keladi. Oiladagi munosabatlarning buzulishi, bolaning psixalogik rivojlanishiga o’z tasirini o’tkazadi. Bolaning sog’lom oila muhitda ulg’ayishi va munodsabatlardagi erkinlik uning kelajakda jamiyatga tezroq ishtimoiylashishiga va yaxshi moslashishiga yordam beradi. Shu o’rinda takidlash joizki oilaviy sog’lom muhitni shakillantirish, oilaviy iliq munosabatlarni yaratishda ayol kishining o’rni katta hisoblanadi. G’arb mamlakatlarida o’tkazilgan tadqiqotlarda ko’pchilik ayollarda onalik ustanovkasining yo’qligi, oilaviy munosabatlarning buzulishiga, bola tarbiyasinig og’ishishiga va ajrimlarga sabab sifatida ko’rsatilgan. Ota-ona farzandini yaxshi tarbiyalash uchun avvalo o’zlari tarbiyalangan bo’lishi lozim. Ushbu xulosalarga asoslanib quyidagi tavfsiyalarni ishlab chiqilgan:
-eng avvalo ota-ona farzandlari bilan samimiy va ochiq munosabatni shakillantirishi lozim. Farzandlari bilan doimiy muloqot olib borish va hamfikir bo’lish,ota-ona va farzand o’rtasida tushunmovchiliklarning yuzaga kelishining oldini oladi.
-tabiat qo’yniga tez-tez oilaviy sayohatlarning tashkil qilinishi,oilaviy salomatlikni saqlash va munosabatlarning yaqinlashishiga oilb keladi.
-oila a’zolarining birga bir dasturxon atrofida yig’ilishi ,oilaviy birdamlikni va hamjixatlik ruhini shakillantiradi.
-oilada bolaning fikri va qiziqishlarini tinglash va maslahatgo’y bo’lish, bolada ota-onaga nisbatan norozi kayfiyatning paydo bo’lishining oldini oladi.
-oilaviy muammolar yechimi oiladagi sog’lom psixologik muxit yaratilishiga bog’liq.
-bolaning vaqtini to’g’ri taqsimlash va kitobga oshno qilish,bola dunyoqarashini o’stiradi
Ushbu tavsiyalar oilaviy munosabatlarni yaxshilaydi va mustaxkamligini ta’minlaydi. Zero, oila tinchligi va osoyishtaligi jamiyat taraqqiyotining birlamchi omili hisoblanadi.
Mojarodan chiqish yo'li qanday? Ikkala tomonga ham foyda keltirishi uchun narsalarni o'zgartirishingiz mumkin. Birinchidan, ota-ona bolani tinglaydi. U o'zining muammosi nima ekanligini aniqlab beradi: u nimani xohlaydi yoki xohlamaydi, nimaga muhtoj yoki nima muhim, nimani qiyinlashtiradi va hokazo. U buni faol tinglash tarzida amalga oshiradi, ya'ni u bolaning xohishini, ehtiyojini yoki qiyinligini mutlaqo ifoda etadi. . Uning muammosini eshitganingizga amin bo'lganingizdan so'ng, u sizning muammolaringizni tinglashga tayyor bo'ladi va birgalikda echim izlashda ishtirok etadi. Ko'pincha, kattalar bolani faol ravishda tinglashni boshlashlari bilan, pivo ichishdagi mojaroning ahamiyati pasayadi. Avvaliga «oddiy o'jarlik» kabi tuyulgan narsani ota-onalar e'tiborga loyiq muammo sifatida qabul qila boshladilar. Keyin bolani kutib olishga tayyorlik bor. Bolani tinglaganingizdan so'ng, unga xohishingiz yoki muammoingiz haqida aytib berishingiz kerak. Bu juda muhim lahzadir. Bolaga sizdan ko'ra bu haqda ko'proq va aniqroq ma'lumot olish juda muhimdir. Biz savoldan boshlashimiz kerak: «Biz qanday bo'lishimiz mumkin?» Takliflarni yig'ish tugagach, keyingi bosqichga o'ting. Keyingi qadam – takliflarni birgalikda muhokama qilish. Bu vaqtga kelib, «Tomonlar» bir-birlarining manfaatlarini oldindan bilishadi va oldingi qadamlar o'zaro hurmat muhitini yaratishga yordam beradi. Shunday qilib, nizolarni hal qilishning bu usuli hech kimni yo'qotish tuyg'usini qoldirmaydi, aksincha, boshidanoq hamkorlikka taklif qiladi va oxir oqibatda hamma g'alaba qozonadi.
Oiladagi munosabatlar bolaning atrofidagi dunyoni idrok etish prizmasi orqali ko'rib chiqiladi. Bolaning xatti-harakati va shaxsiy xususiyatlar nafaqat belgilanadi real sharoitlar oilaviy hayot, balki ularning idroki, bolaning ichki faoliyati darajasi. Har bir oilada nizolar, turli muammolar ko‘rinadi. Ammo, barcha qiyinchiliklarga qaramay, ba'zi oilalarda, umuman olganda, qo'llab-quvvatlanadi tinch hayot. Ammo boshqa oilalardagi ota-onalar va bolalar nafaqat arzimas narsalar uchun doimo janjallashishadi. Farzand-ota-ona munosabatlari, bir tomondan, ularning ishtirokchilarining xulq-atvorini tartibga soluvchi vazifasini bajarsa, ikkinchi tomondan, bola shaxsining rivojlanishiga vositachilik qiladi. Bu munosabatlar turli his-tuyg'ular, tajribalar, ota-onalar va bolalarning muloqot uslubi, ushbu muloqotda qo'llaniladigan xatti-harakatlar stereotiplari tizimida namoyon bo'ladi. Ota-ona va bola munosabatlariga oid ko'plab tadqiqotlar (L.S.Vygotskiy, L.I.Bojovich, S.Xall va boshqalar) uning tanqidiy, o'tish davri xususiyatiga urg'u beradi, qachonki oldingi munosabatlar bola o'ziga, boshqalarga va butun dunyoga. Ushbu tub o'zgarishlar rivojlanayotgan shaxsning boshqa odamlar bilan ham, o'zi bilan ham muqarrar ziddiyatlarini keltirib chiqaradi. Mahalliy psixologlar (G.A.Shevchuk, A.S.Shevchuk, O.V.Nakonechnaya) ota-onalar va bolalar o'rtasidagi ziddiyatning psixologik determinantlarining uch turini aniqlaydilar. Bular rivojlanishning psixofiziologik xususiyatlari bilan bog'liq determinantlar (xususiyatlar asab tizimi); aslida psixologik determinantlar – shaxsiy xususiyatlar (o'z-o'zini hurmat qilish darajasi, xarakterning urg'usi); ijtimoiy determinantlar – mikro va makro muhit omillari. Bolalar va ota-onalar o'rtasidagi nizolarning sabablari har bir yoshdagi etakchi ehtiyojlarning shakllanishini aks ettiruvchi yoshga bog'liq dinamikaga ega: kichik yoshdagi bolalarda o'rganish bilan bog'liq nizolar (o'quv samaradorligining pasayishi va o'qishga qiziqishning pasayishi) ustunlik qiladi. Kattaroq bolalar, ota-onalar bilan nizolarning eng keng tarqalgan sababi bu «hayotga bo'lgan qarashlarning nomuvofiqligi «, ota-onalarning nuqtai nazarini qabul qilishni istamaslik. Mojaroning haqiqiy sabablarini ba'zan turli xil psixologik omillar tufayli aniqlash qiyin. Birinchidan, har qanday to'qnashuvda ratsional tamoyil odatda his-tuyg'ular orqasida yashiringan. Ikkinchidan, haqiqiy sabablar to'qnashuvlar ong osti chuqurligida ishonchli tarzda yashiringan va psixologik himoyalangan bo'lishi mumkin va faqat o'z-o'zini anglash uchun maqbul bo'lgan motivlar shaklida yuzaga keladi. Uchinchidan, konfliktlarning sabablari aylana munosabatlarining sababiylik qonuni tufayli tushunarsiz bo'lishi mumkin. Mojaroda, shubhasiz, munosabatlarni buzish xavfi, inqirozni bartaraf etmaslik xavfi mavjud, ammo munosabatlarning yangi darajasiga ko'tarilish, inqirozni konstruktiv tarzda engib o'tish va yangi hayotiy imkoniyatlarga ega bo'lish uchun qulay imkoniyat ham mavjud. O.E. Smirnova bir nechta turlarni aniqlaydi oilaviy nizolar ota-onalar farzandlarini tarbiyalash jarayonida duch kelishi mumkin bo'lgan. Farzandingiz qanchalik katta bo'lsa, shunchalik tez-tez turli xil janjallar paydo bo'lishi mumkin deb o'ylamang. Darhaqiqat, bolalar bilan nizolar har qanday yoshda boshlanadi. 1.Oila ichidagi munosabatlar turi. Oilaviy munosabatlarning uyg'un va disharmonik turlari mavjud. Ahil oila har bir oila a'zosining psixologik rollarini shakllantirishda, «Biz» oilasining shakllanishida, oila a'zolarining qarama-qarshiliklarni hal qilish qobiliyatida namoyon bo'ladigan mobil muvozanat o'rnatiladi. Muammoli oilani aniqlashga yondashuvlardan biri mashhur rus psixologi A. Spivakovskayaning ishi. U «nomutanosib oila birlashmalari» deb atalmish alohida turlarini ajratib ko'rsatib, nikoh va ota-ona uyg'unligini topishning qiyinligi shundan iboratligini ta'kidlaydiki, har bir psixologik qolip nikoh va nikohni belgilab beradi. Ota-onaning xatti-harakati, ichki ziddiyat va qarama-qarshilikni o'z ichiga oladi. 2. Oilaviy tarbiyaning buzg‘unchiligi. Ta'limning buzg'unchi turlarining quyidagi xususiyatlari ajralib turadi: oila a'zolarining ta'lim masalalari bo'yicha kelishmovchiliklari, nomuvofiqlik, bolalar hayotining ko'plab sohalarida vasiylik va taqiqlar; bolalarga nisbatan talablarning kuchayishi, tez-tez tahdidlar, qoralashlar. D.N. Isaev jismoniy yoki aqliy nogiron kishini o'z ichiga olgan oilalarni o'rgangan (va bu ham bola, ham ota-ona bo'lishi mumkin). Muallifning ta'kidlashicha, jismoniy va ruhiy zaiflik ham oilaning umumiy farovonligiga, ham butun munosabatlar tizimiga salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. 3.Bolalarning yosh inqirozlari ularning konfliktlarining kuchayishi omillari sifatida qaraladi. Yosh inqirozi o'tish davri bolalik rivojlanishining bir bosqichidan ikkinchisiga. Tanqidiy davrlar bolalar yaramas, injiq, asabiy bo'lib qoladilar. Ular ko'pincha boshqalar bilan, ayniqsa ota-onalari bilan ziddiyatga tushadilar. Ular ilgari bajarilgan talablarga salbiy munosabatda bo'lib, o'jarlikka erishadilar. D.V. Elkonin quyidagilar bilan ajralib turadi yosh inqirozlari bolalar: birinchi yil inqirozi (chaqaloqlikdan erta bolalikka o'tish); «uch yil» inqirozi (erta bolalikdan maktabgacha yoshga o'tish); inqiroz 6-7 yil (maktabgacha yoshdan boshlang'ich maktab yoshiga o'tish); balog'at inqirozi (boshlang'ich maktabdan o'smirlik davriga o'tish – 12-14 yosh); o'smir inqirozi 15-17 yosh. 4. Shaxsiy omil. Ota-onalarning bolalar bilan nizolarga olib keladigan shaxsiy xususiyatlari orasida ular konservativ fikrlash tarzini, eskirgan xulq-atvor qoidalariga va yomon odatlarga rioya qilishni (spirtli ichimliklarni iste'mol qilish va boshqalar), avtoritar hukmlarni, pravoslav e'tiqodlarini va boshqalarni ajratib ko'rsatishadi. Bolalarning shaxsiy xususiyatlari orasida o'qishning pastligi, xulq-atvor qoidalarini buzish, ota-onalarning tavsiyalariga e'tibor bermaslik, shuningdek, itoatsizlik, o'jarlik, xudbinlik va egosentrizm, o'ziga ishonch, dangasalik va boshqalar kiradi. Shunday qilib, ko'rib chiqilayotgan nizolar ota-onalar va bolalarning xatolari natijasi sifatida taqdim etilishi mumkin. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolarning kuchayishi oilaviy tarbiyaning salbiy ta'sirining jihatlaridan biri bo'lib, uning o'ziga xosligi oilaning bir-biri bilan qon munosabatlari bo'lgan odamlar guruhi sifatidagi tabiati bilan belgilanadi. Oilaviy aloqalar. Shu bilan birga, bola bilan nizolarni hal qilishda ustuvor rol ota-onaga beriladi.


Xulosa
Konflikt – odamlar o'rtasidagi ijtimoiy aloqalar va munosabatlarning normal namoyon bo'lishi, bir-biriga mos kelmaydigan qarashlar, pozitsiyalar va manfaatlar to'qnashuvi, o'zaro bog'liq bo'lgan, lekin o'z maqsadlarini ko'zlaydigan ikki yoki undan ortiq tomonlar o'rtasidagi qarama-qarshilik holatlarida o'zaro ta'sir qilish usuli. Binobarin, asosiy vazifa – konfliktga, agar iloji bo'lsa, funktsional ijobiy xarakter berish, uning salbiy oqibatlaridan muqarrar zararni minimallashtirishdir. Mojaroli vaziyatda oila a'zolarining haqiqiy ehtiyojlarini to'sib qo'yish mumkin, bu esa, o'z navbatida, ulardan birida – ko'pincha bolada alomat paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Ikkinchisi oila a'zolari o'rtasidagi eski, o'rnatilgan munosabatlarni saqlab qolishga imkon beruvchi simptomning tashuvchisiga aylanadi. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi nizolar ko'pincha oila ichidagi munosabatlarning turi, ta'limning buzg'unchiligi tufayli yuzaga keladi, bu turli xil tarbiyaviy ta'sir xatolarida, bolaning yosh inqirozi, shaxsiyat omili, ya'ni shaxsning, ham bolaning, ham ota-onaning xususiyatlari va fazilatlari. Ota-onalar va bolalar o'rtasidagi munosabatlarning eng maqbul varianti – ular o'zaro muloqotga doimiy ehtiyojni boshdan kechirganda, samimiylik, o'zaro ishonch, munosabatlarda tenglik, ota-onalar bolaning dunyosini, uning yosh talablarini tushunishga qodir bo'lganda. Kamroq buyruqlar, buyruqlar, tahdidlar, o'qish axloqi va ko'proq bir-birini tinglash va eshitish qobiliyati, qo'shma echimlar, dalillar, kuzatishlar topish istagi. Nizolarni hal qilish bolalar va ota-onalarning hayotini shunday tashkil qilishni nazarda tutadi, bu ular o'rtasidagi nizolar ehtimolini yo'q qiladi yoki kamaytiradi. Mojarolarni hal qilish bo'yicha faoliyat ham ota-onalar, ham bolalarning o'zlari, ham uchinchi shaxs (o'qituvchi, psixolog, konfliktolog) tomonidan amalga oshirilishi mumkin.