Mavzu: O’zbek xalq shevalarining leksikasi

Bu undoshlar tabiatan o’ziga yaqin bo’lgan boshqa tovushlar bilan almashadi: foyda>pəydə, vagon>vvəgən, tsirk>serk, hozir>xəzir.

• Bu undoshlar tabiatan o’ziga yaqin bo’lgan boshqa tovushlar bilan almashadi: foyda>pəydə, vagon>vvəgən, tsirk>serk, hozir>xəzir.
• Lab-lab jarangsiz (p) undoshi so’zning barcha holatida kela oladi: pəxta- paxta, ipək-’pak, qəp-qop. Farg’ona lahjasida so’z o’rtasida ba’zan jarangsiz p undoshi jarangli v undoshiga o’tishi mumkin: tepa>tθvə.
• Lab-lab, portlovchi, jarangli (b) undoshi adabiy tilda so’zning barcha holatida kela olgani holda, lahjada so’z oxirida uchramaydi. So’z oxirida va so’z boshida ko’pincha b>v fonetik jarayoni yuz beradi: toshbaqa>təshvəqə, ləb>ləv…

Nazorat topshiriqlari

• 1.Qorluq lahjasi haqida bilganlaringizni bayon qiling (kategoriya-bilish).
• 2.Qorluq guruh shevalarining unlilar tizimini sharhlang (kategoriya-bilish).
• 3.Shevalardagi unlilarni bir-biri bilan qiyoslashga harakat qiling (kategoriya-bilish).
• 4.Shevalardagi unlilar tizimini adabiy tildagi unlilar tizimi bilan qiyoslang (kategoriya-bilish).
• 5.Lahjadagi undoshlar tizimini izohlang (kategoriya – bilish).
• 6.Undoshlarda yuz beradigan tovush jarayonlarini sharhlang (kategoriya –bilish).
• 7.Undoshlar bo’yicha shevalararo munosabatni belgilashga harakat qiling (kategoriya – bilish).
• 8.Undoshlar tizimi yuzasidan lahja va adabiy til munosabatini belgilashga harakat qiling (kategoriya – bilish).

Turkiy qatlam.

• O’gъl (Toshkent), og’ul (Farg’ona, Andijon), o’chə (Toshkent), ochaq (Farg’ona), o’pkə (Toshkent), θpkə (Farg’ona), o’rdəy (Toshkent), θrdək (Farg’ona), chəch (Toshkent), chach - chəch (Farg’ona, Andijon), sъgъr - sъyъr (Toshkent, Farg’ona), kepeley (Toshkent), kepelek (Farg’ona), qudu (Toshkent), qudug’ (Farg’ona) va boshqalar.

Tabiiyki, lahjadagi o’zaro yoki yodgorliklar bilan yuz bergan tafovutlar so’zlarda fonetik o’zgarishlar, fonetik jarayonlar bilan ko’proq bog’liq. Ba’zan so’zlardagi semantik ma’no munosabati ham o’zaro tafovutni yuzaga keltirgan.

• Tabiiyki, lahjadagi o’zaro yoki yodgorliklar bilan yuz bergan tafovutlar so’zlarda fonetik o’zgarishlar, fonetik jarayonlar bilan ko’proq bog’liq. Ba’zan so’zlardagi semantik ma’no munosabati ham o’zaro tafovutni yuzaga keltirgan.