Mavzu: O`zbekistonda chaqiq toshli qoplamalar konstruksiyalarini rivojlanishi

14.4-rasm. Chaqilgan toshli qatlamni zichlash shakliy tasviri: a—qisib olish; b-zichlash; d-bo’shliqlarni to’ldirish (nuqtalar chaqilgan toshlarning tutashuv joylarini tasvirlaydi).

Birinchi va ikkinchi davrlarda donalararo jadalli ishqalanish namoyon bo’ladi. Bunda, bog’lovchi vazifasini bajaruvchi tosh uni ajralib chiqadi. Ikkinchi davrda shibbalash og’ir katoklar bilan bajarilsa, bo’ylamali solishtirma bosimi yuqori bo’lishi ta’minlanadi. Shibbalash so’nggi donalar siljishi to’xtashi munosabati bilan boshlang’ich tezlik soatiga 1,5—2,0 km.ni tashkil qilsa, oxiriga borib ancha ortadi. 0’tish soni sinovli shibbalashda aniqlanadi.

• Birinchi va ikkinchi davrlarda donalararo jadalli ishqalanish namoyon bo’ladi. Bunda, bog’lovchi vazifasini bajaruvchi tosh uni ajralib chiqadi. Ikkinchi davrda shibbalash og’ir katoklar bilan bajarilsa, bo’ylamali solishtirma bosimi yuqori bo’lishi ta’minlanadi. Shibbalash so’nggi donalar siljishi to’xtashi munosabati bilan boshlang’ich tezlik soatiga 1,5—2,0 km.ni tashkil qilsa, oxiriga borib ancha ortadi. 0’tish soni sinovli shibbalashda aniqlanadi.

Chaqilgan toshli qatlamni zichlash kuchli nazorat ostida olib borilmog’i lozim. Unda qo’llanilayotgan katok, suv va ashyolar sarfl, shuningdek, barcha kamchilikva cheklanishlar yozib boriladi. Ayniqsa, birinchi va ikkinchi davrdagi shibbalash cheklangan bo’lib, unda qatlam buzilishi va tosh donalarini maydalanib ketishiga olib bormaslik kerak. Shibbalash sifati mavjud asboblar yordamida tekshirilib, umumiy talabga loyiq bo’lgandagina to’xtatiladi. Shibbalab bo’lingan qatlam yuzasida iz qolmay, donalar siljishi kutilmaydi. Ikkinchi davrdagi shibbalash oxirida qatlam ustiga tashlangan sinovli chaqilgan tosh donasi katok o’tishida maydalanib ketishi kerak.

• Chaqilgan toshli qatlamni zichlash kuchli nazorat ostida olib borilmog’i lozim. Unda qo’llanilayotgan katok, suv va ashyolar sarfl, shuningdek, barcha kamchilikva cheklanishlar yozib boriladi. Ayniqsa, birinchi va ikkinchi davrdagi shibbalash cheklangan bo’lib, unda qatlam buzilishi va tosh donalarini maydalanib ketishiga olib bormaslik kerak. Shibbalash sifati mavjud asboblar yordamida tekshirilib, umumiy talabga loyiq bo’lgandagina to’xtatiladi. Shibbalab bo’lingan qatlam yuzasida iz qolmay, donalar siljishi kutilmaydi. Ikkinchi davrdagi shibbalash oxirida qatlam ustiga tashlangan sinovli chaqilgan tosh donasi katok o’tishida maydalanib ketishi kerak.
• Qatlamni me’yorli shibbalanganini, yana bir tekisyonilg’i sarfida katokni o’zgarishsiz tezligidagi harakati bilan ham aniqlasa bo’ladi. Chaqilgan toshli qatlamlarni shibbalashda namoyon bo’ladigan nuqsonlar (cho’kish, o’rkachsimon yuza, qatlam ostidagi qumni siljib chiqishi, kam zichlik) hatto qatlamni olib tashlab, yangi- lashgacha uslubda tuzatilmog’i lozim. Qatlamni qurishdagi cheklanislilar eni bo’yicha 10 sm, qalinligi —10 % (lekin 2 sm.gacha) ruxsat etiladi