Mavzu: O‘zbekistonning oziq-ovqat sanoati tarmoqlar geografiyasi
-rasm Sanoat tarmoqlari Vikepediya arxiv uz
Download 1.25 Mb. Pdf ko'rish
|
O‘zbekistonning oziq-ovqat sanoati
|
6-rasm Sanoat tarmoqlari Vikepediya arxiv uz
Oziq-ovqat sanoati tarkibida tuz ishlab chiqarish muhim ahamiyatga ega. Mustaqillikkacha respublikamiz aholisini iste’mol va texnik maqsadlardagi osh tuziga bo‘lgan ehtiyoji asosan Qozog‘iston, Turkmaniston hamda Rossiyadan keltiriladigan osh tuzi hisobiga qondirilgan. 1992 yildan Qoraqalpog‘iston Respublikasi (Qo‘ng‘irot tumanida) “O‘zbekbirlashuv” tizimida yillik quvvat birligi 100 tosh tuzi qazib chiqaradigan va qayta ishlaydigan kombinat, Surxondaryo viloyatida “Mahalliysanaot” korporasiyasining Xo‘jandtuzkon korxonalari mahsuloti hisobiga bu tarmoq rivojlanmoqda. Aholi iste’molidan asosiy o‘rin egallaydigan choy mamlakatimizda Samarqand choy qadoqlash fabrikasi mahsulotlari hisobiga 15 qondiriladi. Hindiston, Indoneziya, Xitoy, Turkiya, Gruziyadan keltiriladigan xom ashyo hisobiga ishlaydi. Ko‘k va qora choylar ishlab chiqariladi. 1990 yillarda chetdan keltirilgan qadoqlash avtomatlarini korxonada o‘rnatilishi uni umumiy quvvatini 30.8 ming tonna qadoqlangan choy ishlab chiqarishga yetkazildi. 1990 yillarda chetdan keltirilgan qadoqlash avtomatlarini korxonada o‘rnatilishi uni umumiy quvvatini 30.8 ming tonna qadoqlangan choy ishlab chiqarishga yetkazildi. Umuman olganda oziq-ovqat sanoatining yetakchi tarmoqlaridan elivator,un tortish, non, yorma, qand-shakar, qandolatchilik, pivo va alkogolsiz ichimliklar, tamaki sanoat tarmoqlari mavjud bo‘lib, mustaqillik yillarida chet el korxonalari bilan xamkorlikda, zamonaviy asbob-uskunalari o‘rnatilib, sifatli maxsulotlar ishlab chiqarilmoqda. Oziq-ovqat sanoati korxonalari qayta ishlanadigan maxsulot turiga ko`ra ikki katta guruxga bo`linadi: 1.O`simlik xomashyolarini qayta ishlovchi korxonalar. 2.Xayvonot xomashyolarini qayta ishlovchi korxonalar. O`simlik xomashyolarini qayta ishlovchi korxonalarining o`zi xomashyoni birlamchi qayta ishlovchi va xomashyoni ikkilamchi qayta ishlovchi soxalar korxonalariga ajratiladi. Xomashyoni birlamchi qayta ishlovchi korxonalarga un- yorma, sochma shakar, konserva, birlamchi vinochilik, spirt, tamaki va choy yaprog`ini birlamchi tayyorlash, o`simlik moyi ishlab chiqarish korxonalarini kiritish mumkin. Ularning xomashyosi don, meva va poliz ekinlari xosili, moyli urug`lar va hokazo. Xomashyoni ikkilamchi qayta ishlovchi soxalar korxonalariga non, makaron, konditer, oq qand, ikkilamchi vinochilik, choy tortish va sigareta tayyorlash, yog`ni qayta ishlash korxonalari (margarin, mayonez, sovun) kiradi. Bu korxonalar xomashyosi esa birlamchi qayta ishlash korxonalarining maxsulotlari: un, sochma shakar, o`simlik moyi, vinomateriallar va hokazo. Xomashyoni ikkilamchi qayta ishlovchi soxalar korxonalariga non, makaron, konditer, oq qand, ikkilamchi vinochilik, choy tortish va sigareta tayyorlash, yog`ni qayta ishlash korxonalari (margarin, mayonez, sovun) kiradi. Bu korxonalar xomashyosi esa 16 birlamchi qayta ishlash korxonalarining maxsulotlari: un, sochma shakar, o`simlik moyi, vinomateriallar va hokazo. Oziq-ovqat sanoati maxsulotlarining turi qanchalik ko`p bo`lsa, xomashyolar xam turli-tumandir. Shuning uchun ularni xam asosiy xususiyatlariga yoki kimyoviy tarkibiga ko`ra ayrim guruxlarga bo`lish mumkin. Masalan, quruq o`simlik xomashyolari va xo`l o`simlik xomashyolari guruxlariga yoki uglevodli xomashyolar, moyli xomashyolar, oqsilli xomashyolar va efir-moyli xomashyolar guruxlariga bo`lish mumkin. Har qanday xomashyo biomaterial bo`lib, uning o`ziga xos xususiyatlari kimyoviy tarkibi, xujayra va to`qima strukturasi elementlari kabi ko`rsatkichlari bilan belgilanadi. Bu xomashyolar kimyoviy tarkibiga oqsillar, uglevodlar, lipidlar, vitaminlar, fermentlar va mikroelementlar kiradi. Har bir guruxga mansub xomashyolar sifati o`ziga xos kattaliklar bilan o`lchanadi va aniqlanadi. Bu kattaliklar xomashyoning fizik, ximyoviy, texnologik, organoleptik va boshqa xususiyatlarini ko`rsatuvchi kattaliklar guruxlariga bo`linadi. Xususan, donning sifat ko`rsatkichlari besh guruxga bo`linadi: botanik-fiziologik ko`rsatkichlar – o`simlik turi, navi, unib chiqish davri va miqdori, unish energiyasi; organoleptik ko`rsatkichlar – rangi, mazasi, hidi; fizik ko`rsatkichlar – shakli va o`lchamlari, absolyut va natural og`irligi va boshqalar; mexanik ko`rsatkichlar – taranglik moduli, sochiluvchanligi, qovushqoqligi va boshqalar; kimyoviy ko`rsatkichlar – namligi, kul miqdori, kleykovina miqdori, kislotaliligi va boshqalar; texnologik ko`rsatkichlar – donning un ishlab chiqarish, non ishlab chiqarish yoki makaron ishlab chiqarish uchun yaroqli ekanligini ko`rsatuvchi maxsus kattaliklar. Har bir guruxga mansub xomashyolar sifati o`ziga xos kattaliklar bilan o`lchanadi va aniqlanadi. Bu kattaliklar xomashyoning fizik, ximyoviy, texnologik, organoleptik va boshqa xususiyatlarini ko`rsatuvchi kattaliklar guruxlariga bo`linadi. Xususan, donning sifat ko`rsatkichlari besh guruxga bo`linadi: botanik-fiziologik ko`rsatkichlar – o`simlik turi, navi, unib chiqish davri va miqdori, unish energiyasi; organoleptik ko`rsatkichlar – rangi, mazasi, hidi; fizik ko`rsatkichlar – shakli va o`lchamlari, absolyut va natural og`irligi va boshqalar; mexanik ko`rsatkichlar – taranglik moduli, 17 sochiluvchanligi, qovushqoqligi va boshqalar; kimyoviy ko`rsatkichlar – namligi, kul miqdori, kleykovina miqdori, kislotaliligi va boshqalar; texnologik ko`rsatkichlar – donning un ishlab chiqarish, non ishlab chiqarish yoki makaron ishlab chiqarish uchun yaroqli ekanligini ko`rsatuvchi maxsus kattaliklar. Meva xomashyolari tuzilishi va o`simlik poyasida xosil bo`lishiga ko`ra 4 guruxga bo`linadi: urug`lilar (olma, nok, sitruslilar), danaklilar (olcha, gilos, olxo`ri, o`rik), yumshoq mevalar (uzum, smorodina, malina) va yong`oq mevalar (bodom, yong`oq, xandon pista). Poliz xomashyolari 2 guruxga: vegetativ – yaproq, ildiz-poyalari ishlatiladigan (kapusta, salat, turp, piyoz, sabzi, katoshka, lavlagi va xokazo) va mevalilarga (qovoq, bodrin, tomat, no`xot va xokazo) bo`linadi. Poliz xomashyolari 2 guruxga: vegetativ – yaproq, ildiz-poyalari ishlatiladigan (kapusta, salat, turp, piyoz, sabzi, katoshka, lavlagi va xokazo) va mevalilarga (qovoq, bodrin, tomat, no`xot va xokazo) bo`linadi. Xomashyoni saqlash har qanday texnologik jarayonning tashkiliy qismi bo`lib, uning vazifasi xomashyoni yo`qotishsiz yoki minimal chiqitli saqlash va xomashyo sifatini saqlab qolish yoki oshirishdir. Xomashyoni saqlash masalasini xal qilish uchun amalda qo`llaniladigan usullar turlari quyidagilardir: 1. Xomashyoni saqlashga tayyorlash (qo`shimchalardan tozalash, gavlarga ajratish, taralash yoki omborlash va hokazo). 2. Xomashyoni quritish (donlar va moyli urug`larni) yoki konservalash (meva va sabzavotlarni). 3. Atrof muhitda optimal sharoitlarni xosil qilish va avtomatik boshqarish (tarkibi, nisbiy namligi, xarorati). 4. Zaxiralarga turli zararkunanda va xashorotlarni kirishini oldini olish (xashoratlar, kemiruvchilar, qushlar). 5. Xomashyoni ishlab chiqarishga tayyorlash. 1- 18 . O‘zbekistonda 2003-2012 yillarda davlat ehtiyojlari uchun paxta va g‘alla yetishtiruvchi qishloq xo‘jalik korxonalariga ajratilgan imtiyozli kreditlar Mavzu. Mamlakatimiz iqtisodiyoti rivojlanishida oziq-ovqat sanoatining ahamiyati va o’rni. Ma'lumki, oziq-ovqat sanoati milliy iqtisodiyotning oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan keng tarmoqli sohasi hisoblanib, uning tarkibida go‘sht-sut, sut- yog‘, yog‘-moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, makaron, meva-sabzavot konservalari, sharbatlar, turli-tuman ichimliklar, shakar, qandolatchilik mahsulotlari, non va boshqa noz-ne'matlar ishlab chiqaradigan korxonalar mujassamlashgan. Hyech kimga sir emas, bugun dunyoda oziq-ovqat mahsulotlarini yetishtirish va uning ta'minlash masalasi global muammolardan hisoblanadi. Mazkur muammo rivojlangan davlatlar bilan endi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun bir xil ahamiyatga ega. Shu ma'noda, respublikamiz aholisining oziq-ovqat mahsulotlariga bo‘lgan talabini sifatli mahsulotlar bilan qondirish dolzarb masala hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov ta'kidlaganidek, Yer yuzi aholisining tez ko‘payib borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sish imkoniyatlari cheklangani o‘rtasidagi tafovut oziq-ovqat dasturini hal etish masalasi yildan-yilga keskinlashib borayotganining asosiy sababi ekani haqida bugun ortiqcha gapirishning hojati yo‘q, deb o‘ylayman. Sodda qilib aytganda, oziq- ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‘sishi aholi soni va ehtiyojlarining o‘sishidan ortda qolmoqda. Bu tafovut, avvalo, oziq-ovqat mahsulotlarini jadal ishlab chiqarish uchun tegishli sharoitlar mavjud bo‘lmagan mamlakat va hududlarda chuqurlashib bormoqda. Bu o‘rinda gap, birinchi gal, atrof-muhitning ekologik jihatdan buzilishi hamon davom etayotgani, iqlim o‘zgarishlarining oldindan aytib bo‘lmaydigan oqibatlari, tez-tez takrorlanayotgan qurg‘oqchilik va suv resurslari taqchilligi, jumladan, sug‘orish uchun yerosti suvlarining tugab borayotgani, irrigatsiya, melioratsiya va yerlarning unumdorligini qayta tiklashga yo‘naltiriladigan investitsiyalarning yetarli emasligi haqida bormoqda. Yerlarning ekologik jihatdan buzilishi kimyoviy moddalar, mineral o‘g‘it va pestitsidlarni tinimsiz ishlatish 19 oqibatida yanada kuchaymoqda. Bularning qatoriga urbanizatsiya, ya'ni shaharlashuv jarayonlari, aholining qishloqlardan shaharlarga ko‘chishi bilan bog‘liq muammolar ham qo‘shilmoqda. Oziq-ovqat xavfsizligi insonlarning istalgan paytda faol va sog‗lom turmush tarzi uchun zarur bo‗lgan elementlarga boy va xavfsiz (sifati, soni va xilma-xilligi bo‗yicha) ovqatlanish imkoniyatiga ega bo‗lish demakdir. Shu boisdan qayd etish lozim, ayni globallashuv jarayonida mamlakatlarda aholini oziq- ovqat mahsulotlari bilan sifatli va sotib olish qobiliyati doirasida ta‘minlash muhim masalaga aylandi. Bu borada mamlakatimiz birinchi prezidenti I.A.Karimov ―Yer yuzi aholisining tez ko‗payib borayotgani bilan oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‗sish imkoniyatlari cheklangani o‗rtasidagi tafovut oziq-ovqat dasturini hal etish masalasi yildan-yilga keskinlashib borayotganining asosiy sababi ekani haqida bugun ortiqcha gapirishning hojati yo‗q, deb o‗ylayman. Sodda qilib aytganda, oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmining o‗sishi aholi soni va ehtiyojlarining o‗sishidan ortda qolmoqda 1 ‖ deya ta‘kidlab o‗tgani ushbu masalaning dolzarb ekanligini ko‗rsatib beradi. Fikrimizcha, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan chora-tadbirlar davlatning nafaqat agrar sohadagi, balki siyosiy va iqtisodiy yo‗nalishdagi faoliyatlari bilan ham bevosita bog‗liqdir. 1974 yilda Jahon oziq-ovqat sammitida ushbu iqtisodiy kategoriya tushunchasi birinchi bor taklif qilingan, ―barqaror oziqovqat iste‘molini ta‘minlash va ishlab chiqarish hajmi, narxlarning o‗zgarishini to‗ldirish uchun muhim oziq-ovqatlar bo‗yicha dunyoda yetarli jamg‗armalari doimiy mavjudligini bildiradi‖2 . Haqiqatan ham, bugungi kunda yer yuzida aholi soni oshgani sayin, oziqovqatga bo‗lgan talab ham kuchaymoqda. Bu esa, o‗z-o‗zidan, oziq-ovqat ishlab 1 Birlashgan Millatlar Tashkiloti. 1975. Jahon oziq- ovqat konferensiyasi hisoboti, Rim, 5–16 noyabr 1974 yil. NyuYork (United Nations. 1975. Report of the World Food Conference, Rome 5–16 November, 1974. NewYork) 2 FAO. 1999. Qishloq xo‗jaligi bozorlari va oziq-ovqat xavfsizligiga Urugvay raundining ta‘siri bahosi. CCP 99/12 Rev. Rim, FAO. oktyabr 1999. 6 chiqaruvchi korxonalarning ko‗payishiga sabab bo‗ladi. Ana shunday vaziyatda sifatsiz hamda inson sog‗lig‗iga xavf soluvchi oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqarish yoki 20 yetishtirish avj olishi ehtimoldan xoli emas 3 . Mamlakatimizda ushbu sohada keng ko‗lamli ishlar istiqlolning ilk kunlaridanoq amalga oshirildi. Xususan, 1997 yil ―Oziq-ovqat mahsulotining sifati va xavfsizligi to‗g‗risida‖gi Qonunning qabul qilinishi buning yaqqol misolidir. Zotan, oziq-ovqat xavfsizligi sifatining xavfsizligi va uning ta‘minlanganlik darajasi, zaxiralarning mavjud bo‗lishi kabi omillar orqali umumiy oziq-ovqat barqarorligi ta‘minlanadi. Ya‘ni oziq-ovqatning inson salomatligiga bo‗lgan salbiy ta‘sirini tartibga solish borasidagi tadbirlar birinchi navbatdagi masala bo‗lsa, ikkinchidan, oziq-ovqat yuzasidan boshqa mamlakatlarga qaram bo‗lishning oldini olishdir. Davlat darajasida oziq-ovqat xavfsizligiga erishish uchun mamlakat zarur oziq-ovqat mahsulotlarini ishlab chiqarishi yoki import qilishi, saqlashi, taqsimlashi va oziq-ovqatni adolatli hammabop bo‗lishini ta‘minlashi lozim 4 . Taqqoslash sifatida aytish mumkinki, O‗zbekistonda don va sabzavot mahsulotlarini iste‘mol qilish boshqa rivojlanayotgan davlatlar darajasida, don ekinlarini yetishtirish bo‗yicha esa rivojlangan davlatlardan ham ko‗p ekanligini ko‗rish mumkin. Aksincha, baliq mahsulotlarini iste‘mol qilish yuqori hajmda emasligi, ushbu sohada muayyan chora-tadbirlarni amalga oshirishni vaziyat taqozo etmoqda. Shu boisdan, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlashga qaratilgan chora- tadbirlarni yuqoridagi holatlardan kelib chiqib, oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlovchi ko‗rsatkichlardan foydalanish maqsadga muvofiq. Oziq-ovqat xavfsizligi holatini rasman belgilash uchun FAO (BMT qoshidagi xalqaro oziq-ovqat va qishloq xo‗jalik tashkiloti) bir qator ko‗rsatkichdan foydalanadi5 : 3 O‗zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Karimov I.A. ―O‗zbekistonda Oziq-ovqat dasturini amalga oshirishning muhim zaxiralari‖ mavzusidagi xalqaro konferensiyaning ochilish marosimidagi nutqi. http://www.press-service.uz/ saytidan olindi 4 Musayev D., Yaxshilikov Yo., Yusupov Q. ―O‗zbekistonda oziq-ovqat xavfsizligi‖. – Toshkent: ―Mega Basim‖, 2010. – 76 bet. 7 1. Jahondagi g‗alla jamg‗armalarining iste‘molga nisbatan ko‗rsatkichi: jahonda oziq-ovqat xavfsizligini ta‘minlash uchun o‗rtacha 17– 18 foiz talab etiladi. 2. Jamg‗armalarning beshta asosiy eksportyorga nisbatan talablari ko‗rsatkichi. 3. Beshta asosiy eksportyorlarning o‗z ichki iste‘moli hamda eksportga 21 nisbatan zaxiralari. 4. Uch asosiy importyorlarda donli ekinlar hosili (Xitoy, Hindiston va MDH mamlakatlari). 5. Kam daromadli va oziq-ovqat tanqis bo‗lgan mamlakatlarda (KDOTM) donli ekinlar yetishtirilishi hajmi. 6. Xitoy va Hindistondan boshqa KDOTMlarda yetishtirilgan mahsulot. 1.2. O„zbekistonda oziq-ovqat sanoatini rivojlantirish omillari O‗zbekiston mustaqillikning dastlabki yillaridan ijtimoiy yo‗naltirilgan bozor iqtisodiyotiga asoslangan huquqiy demokratik davlat qurish, barcha sohalarda keng ko‗lamli izchil islohotlarni amalga oshirish bo‗yicha o‗zining tadrijiy taraqqiyot yo‗lini tanladi. Bunda aholini to‗g‗ri ovqatlanish me‘yorlariga mos, yuqori sifatli va xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta‘minlash mamlakatimizni ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirishning asosiy yo‗nalishlaridan biri etib belgilandi. Shu munosabat bilan fermer xo‗jaliklarini rivojlantirish asosida iqtisodiy islohotlarni kuchaytirish, qishloqda ishlab chiqarish munosabatlarini takomillashtirish, boshqaruvning bozor tamoyillariga mos tashkiliy tuzilmasini joriy etish, qishloq xo‗jaligi mahsulotlari ishlab chiqaruvchilarning mustaqilligini kengaytirish va ularning huquqiy himoyasini ta‘minlashga doir chora-tadbirlar amalga oshirildi. O‘zbekiston Respublikasini birinchi prezidenti 1991 yil 29 noyabrda qabul qilingan ―Respublikada dehqon (fermer) xo‗jaliklarini yanada mustahkamlash va 5 Muslimbekova D. ―Oziq-ovqat xavfsizligi – muhim masala‖.//‖Mening mulkim- Chastnaya sobstvennost‖. – Toshkent, 2014. 08 avgust 8 tadbirkorlik faoliyatini davlat yo‗li bilan qo‗llab-quvvatlash to‗g‗risida‖gi farmoni mamlakatimizda fermerlik harakatini rivojlantirish uchun asos bo‗lib xizmat qildi. Bu borada qabul qilingan Yer kodeksi, ―Fermer xo‗jaligi to‗g‗risida‖, ―Dehqon xo‗jaligi to‗g‗risida‖ va ―Tadbirkorlik faoliyati erkinligining kafolatlari to‗g‗risida‖gi qonunlar fermerlikni rivojlantirish, ularning iqtisodiy hamda moliyaviy mustaqilligini ta‘minlash uchun mustahkam huquqiy asos yaratdi. Bundan tashqari, ishlab chiqarish hajmini kengaytirish, fermer xo‗jaliklari samaradorligi va rentabelligini izchil oshirishni ta‘minlaydigan moddiy-texnik bazani mustahkamlash, yer maydonlarini optimallashtirish bo‗yicha kompleks chora-tadbirlar amalga oshirildi. Ayni paytda qishloqlarda fermer xo‗jaliklariga keng turdagi xizmatlar ko‗rsatadigan zamonaviy 22 ishlab chiqarish va bozor infratuzilmasi shakllantirilmoqda. Mamlakatimiz birinchi prezidenti 2012 yil 22 oktyabrdagi ―O‗zbekistonda fermerlik faoliyatini tashkil qilishni yanada takomillashtirish va uni rivojlantirish chora-tadbirlari to‗g‗risida‖gi Farmoni mamlakatimizda qishloq xo‗jaligi tarmog‗ini isloh etishning mantiqiy davomi bo‗ldi. Mazkur hujjat fermer xo‗jaliklarining samaradorligini oshirish, huquq va vakolatlarini kengaytirish, yersuv resurslari va yaratilgan ishlab chiqarish salohiyatidan unumli foydalanish, qishloqni jadal rivojlantirish va obodonlashtirish, aholi bandligi hamda farovonligini ta‘minlashda ularning rolini kuchaytirish imkonini bermoqda. Farmonga muvofiq, tashkil qilingan O‗zbekiston Fermerlari kengashi, viloyatlar va tumanlar fermerlar kengashlari davlat va xo‗jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati idoralari, tayyorlov, ta‘minot va xizmat ko‗rsatish tashkilotlari bilan munosabatlarda, shuningdek, sudlarda ish ko‗rib chiqilayotganda fermer xo‗jaliklarining huquq va qonuniy manfaatlarini himoya qilmoqda. Chunonchi, O‗zbekistonda 1990 yilda aholining oziq-ovqat, asosan go‗sht, sut va qandolatchilik mahsulotlariga ehtiyoji import hisobiga qondirilgan bo‗lsa, unda bugungi kunda aholining ushbu mahsulotlarga ehtiyoji 96 foizga respublikada ishlab chiqarilayotgan mahsulotlar hisobiga qondirilmoqda. 9 Ayni paytda O‗zbekistonning har bir fuqarosi bir oy ichida 40 turdagi oziqovqat mahsuloti sotib olishi mumkin va bunga o‗rtacha ish haqining 40 foizini sarflaydi. ―Qishloq xo‗jaligi xom ashyosini chuqur qayta ishlash, yetishtirilgan mahsulotlarni saqlash infratuzilmasini rivojlantirishga ham alohida e‘tibor qaratilmoqda. O‗tgan yili qishloq xo‗jaligi mahsulotlarini qayta ishlaydigan korxona, yangi sovutish kamerasi tashkil etildi va modernizatsiya qilindi.. Bu esa, yil davomida narxlarning mavsumiy keskin oshib ketishiga yo‗l qo‗ymasdan, aholini asosiy turdagi qishloq xo‗jaligi mahsulotlari bilan uzluksiz ta‘minlash, ushbu mahsulotlarni eksport qilishni kengaytirish, narx-navo barqarorligini saqlash imkonini bermoqda‖ 6 . Mustaqillik yillarida go‗sht iste‘moli aholi jon boshiga 1,3 marotaba, sut va sut mahsulotlari 1,6 barobarga, qayta ishlangan meva-sabzavot mahsuloti iste‘moli esa deyarli 4 barobarga oshgan. Bu xalqimiz turmush tarzining o‗sib borayotganidan guvohlik beradi. Tahlillarning ko‗rsatishicha, respublikada, umuman 23 olganda, iste‘molning minimal darajasi asosan mahalliy ishlab chiqarish hisobiga ta‘minlanmoqda. Oziq-ovqat sanoati korxonalari ishlab chiqarayotgan mahsulotlar turi ham sezilarli darajada kengaydi. Masalan, soya, maxsar, kungaboqar kabi tarkibida moy bo‗lgan o‗simliklarni yetishtirish uchun ajratilayotgan yer maydonlaridan olingan hosil hisobiga yog‗-moy korxonalari tomonidan yiliga o‗rtacha 95 ming tonna xom ashyo tayyorlanib, qayta ishlanmoqda. Non va non mahsulotlari turi ham ko‗paydi. Ayni paytda mamlakatimiz korxonalarida uch yuzdan ziyod turdagi non mahsulotlari tayyorlanmoqda. Oziq-ovqat sanoati korxonalari tomonidan 3 mingdan ko‗proq nomdagi turli oziq-ovqat mahsuloti ishlab chiqarilmoqda va oziq-ovqat mahsulotlari assortimenti har yili 80 ta yangi nom bilan boyib bormoqda. 6 I.A.Karimov. ―Bosh maqsadimiz – mavjud qiyinchiliklarga qaramasdan, olib borayotgan islohotlarni, iqtisodiyotimizda tarkibiy o‗zgarishlarni izchil davom ettirish, xususiy mulkchilik, kichik biznes va tadbirkorlikka yanada keng yo‗l ochib berish hisobidan oldinga yurishdir.//‖Xalq so‗zi‖, 2016 yil 16 yanvar. 10 Ishlab chiqarilayotgan mahsulotlarning sifatini ta‘minlash maqsadida oziqovqat sanoatining korxonalari ISO-9001 xalqaro sifat standartlari va tayyor mahsulotlar xavfsizligi xalqaro sifat standarti ISO-22000 joriy qilingan. Mahalliy oziq-ovqat va xom ashyo ishlab chiqarishni barqaror rivojlantirish, bozorga xavfsiz oziq-ovqat mahsulotlari va iste‘mol me‘yorlarida o‗rnatilgan assortimentda yetkazish bo‗yicha choralar amalga oshirilmoqda. Bu choralar respublikada oziq-ovqat mahsulotlari xavfsizligini oshirishga ko‗maklashmokda. Real sektor korxonalarida ishlab chiqarishni modernizatsiya va diversifikatsiya qilishni rag‗batlantirish hamda qo‗llab-quvvatlash bo‗yicha amalga oshirilgan chora-tadbirlar oziq-ovqat tovarlari ishlab chiqarishning o‗sishini ta‘minladi. 2015 yilda oziq-ovqat sanoatida ishlab chiqarish umumiy hajmi 16729,2 mlrd. so‗mni, o‗sish sur‘ati esa o‗tgan yilga nisbatan 114,4 foizni tashkil etdi. 2014 yilga nisbatan mahsulotlar ishlab chiqarish hajmi shakar sanoatida – 23,7 foizga, meva va sabzavot sanoatida – 17,9 foizga, go‗sht va sut sanoatida – 5,7 foizga, yog‗ va moy sanoatida – 3,7 foizga o‗sgani kuzatildi. Hisobot davrida, o‗tgan yilning tegishli davriga nisbatan, tarmoqning yirik korxonalari tomonidan ishlab chiqarish 24 hajmlari quyidagi mahsulot turlari bo‗yicha oshirildi: go‗sht konservalari – 8,0 martaga, go‗sht va o‗simlik konservalari – 2,0 martaga, shinni (melassa) – 40,9 foizga, margarin va spredlar – 16,5 foizga, marmelad, jele – 20,2 foizga, uzoq saqlanmaydigan qandolat mahsulotlari – 17,8 foizga, shakar – 16,3 foizga, uzoq saqlanmaydigan boshqa non mahsulotlari – 14,0 foizga, ishlov berilgan suyuq sut – 11,4 foizga, saryog‗ – 7,9 foizga, bug‗doy noni – 6,3 foizga. Shuningdek, 2014 yilga nisbatan, spirt nastoykalari (113,4 foiz), pivo (105,3 foiz) ishlab chiqarish hajmi oshdi. Download 1.25 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|