Mavzu: Oziq zanjiri va ekologik piramidaga oid masalalar

Produsent
I tartib konsument
II tartib konsument
III tartib konsument
Redusent

Yechim:

Produsent	Sebarga
I tartib konsument	Qo‘ng‘iz
II tartib konsument	Baqa
III tartib konsument	Ilonburgut
Redusent	Mikroskopik zamburug‘

3. 
   masala. III tartib konsumentning umumiy massasi 8 kg bo‘lsa, oziq zanjiri komponentlarining umumiy massasini aniqlang va jadvalga yozing.
   

Oziq zanjiri komponentlari	Umumiy massasi
Fitoplankton
Mayda qisqichaqasimonlar
Baliqlar
Vidra	8 kg
Umumiy biomassa

Yechimi: R. Lindeman tomonidan ta’riflangan “10% qoidasi” ga asosan oziq zanjirining bir bo‘g‘inidan ikkinchi bo‘g‘iniga modda va energiyaning faqat 10% i o‘tadi, qolgan 90% i dastlabki bo‘gin tirik organizmlarining hayotiy jarayonlarini ta’minlashga sarflanadi.
Shu qoidaga asosan:
Fitoplankton Mayda qisqichaqasimonlar Baliqlar Vidra








Vidra: 8kg — 10 %
x — 100 % 𝑥 = ^{8 ×100} = 80 𝑘𝑔 baliq iste’mol qilgan.
10
Baliqlar: 80kg — 10 %
x — 100 % 𝑥 = ^{80 ×100} = 800 𝑘𝑔 mayda qisqichaqasimonlar iste’mol qilgan.
10

Mayda qisqichaqasimonlar:

800kg — 10 %
x — 100 % 𝑥 = ^{800 ×100} = 8000 𝑘𝑔 fitoplankton iste’mol qilgan.
10
Demak, 8kg + 80kg + 800kg + 8000kg = 8888kg umumiy biomassa.

Oziq zanjiri komponentlari	Umumiy massasi
Fitoplankton	8000 kg
Mayda qisqichaqasimonlar	800 kg
Baliqlar	80 kg
Vidra	8 kg
Umumiy biomassa	8888 kg

4. 
   masala. Produtsentning biomassasi – 700 000 kg, qarchig‘ayning biomassasi – 7 kg.
   

Qarchig‘ay qaysi tartib konsument bo‘la oladi?

Yechimi: 1)Produsentning biomassasi 700000kg bo‘lsa I tartib konsumentning biomassasini topamiz.
Produtsent: 700 000kg — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{700 000 ×10} = 70 000 𝑘𝑔 I tartib konsument.
100

2. 
   II tartib konsumentni topamiz.
   

70 000kg — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{70 000 ×10} = 7 000 𝑘𝑔 II tartib konsument.
100

2. III tartib konsumentni topamiz.

7 000kg — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{7 000 ×10} = 700 𝑘𝑔 III tartib konsument.
100

2. IV tartib konsumentni topamiz.

700kg — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{700 ×10} = 70 𝑘𝑔 IV tartib konsument.
100

2. V tartib konsumentni topamiz.

70kg — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{70 ×10} = 7 𝑘𝑔 V tartib konsument.
100
Masala shartiga ko‘ra qarchig‘ay 7 kg edi. Demak , qarchig‘ay V tartib konsument ekan.

5. 
   masala. O‘simlik quyon tulki
   

dan iborat oziq zanjirida o‘simlik biomassasi 100 t. Agar bir tulkining massasi 10 kg bo‘lsa, tulkilar populyatsiyasidagi individlar sonini aniqlang.

Yechimi:

O‘simlik biomassasi: 100 t — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{100 ×10} = 10 𝑡 quyonlar biomassasi.
100
Quyonlar biomassasi: 10 t — 100 %
x — 10 % 𝑥 = ^{10 ×10} = 1 𝑡 tulkilar biomassasi.
100
1 tonna = 1000 kg.
1 tulki — 10 kg
x — 1000 kg 𝑥 = ^{1 ×1000} = 100 𝑡𝑎
10
Demak, tulkilar populyatsiyasidagi individlar sonini 100 ta.

Mustaqil bajarish uchun mashqlar.

1. 
   masala. 2- va 4- tartib konsumentlarning biomassasi 1010 kg. 1- tartib konsumentning umumiy biomassasini aniqlang.
   

Yechimi: Produsentlar – I konsument – II konsument – III konsument – IV konsument 10000x 1000x 100x 10x x
100x + x = 101; 101x = 1010; x = 1010/101=10
Yuqoridagilarga ma’lumotlarga asoslanib, IV konsument – 10 kg, III konsument - 100 kg, II konsument – 1000 kg, I konsument – 10000 kg; produsent - 100000 kg.
Demak, I tartib konsumentning biomassasi – 10000 kg yoki 10 tonna.

2. 
   masala. Ekologik piramida qoidasidan foydalanib, dengiz ekosistemasida vazni 300 kg keladigan bitta tulen uchun oziq zanjirida qancha
   

fitoplankton, mayda baliq, yirtqich baliq kerak bo‘lishini aniqlang.







Yechimi: Tulen yirtqich baliqlarni iste’mol qilib, tana massasini 10% ni hosil etgan. Tulen 300 kg boʻlsa, quyidagi proportsiyani tuzamiz.

1) 300 kg – 10%

x – 100% 𝑥 = ^{300 ×100} = 3000 𝑘𝑔 yitrqich baliq.
10
2) 3000 kg – 10%
x – 100% 𝑥 = ^{3000 ×100} = 30 000 𝑘𝑔 mayda baliq.
10
3) 30 000 kg – 10%
x – 100% 𝑥 = ^{30 000 ×100} = 300 000 𝑘𝑔 fitoplankton.
10

3. masala.

Oziq zanjiri fitoplankton baliqlar baliqchi qushlar qushdan iborat.

Baliqchi qushning massasi 1 kg (quruq moddaning ulushi 40%)ga teng. Bir yil davomida 2000 kg fitoplankton quruq massasi hosil bo‘ladigan dengizda nechta baliqchi qush oziqlanishi mumkin?

Yechimi:

Fitoplankton – 2000 kg, baliqlar – 200 kg, baliqchi qush – 20 kg bo‘ladi. 20 kg — 40% bo‘lsa
x kg — 100% 𝑥 = ^{20 ×100} = 50 𝑘𝑔
40
Demak, 1 ta qush 1 kg bo‘lsa 50 kg – 50 dona baliqchi qush bo‘ladi.

4. masala.

Oziq zanjiri o‘simlik juft tuyoqli hayvon bo‘ridan iborat.

Ekologik piramida qoidasidan foydalanib, bo‘ri oziqlanishi mumkin bo‘lgan biogeotsenozning maydonini (m²) aniqlang. O‘simliklar biomassasi 2000 g/m² ga teng, organizmlar tanasi massasi ulushining 70% ini suv tashkil etadi (bo‘rining vazni 55 kg).

Yechimi:

1) 55 kg — 100%
x kg — 30% 𝑥 = ^{55 ×30} = 16,5 𝑘𝑔
100
Demak, Bo‘ri - 16,5 kg, tuyoqli hayvon – 165 kg, o‘simlik – 1650 kg biomassaga
ega. 1650 kg ni gramga aylantiramiz 1 650 000 g.
2) 1 m² maydondagi o‘simlikning quruq massasini topamiz. 2000 g — 100 %
x g — 30 % 𝑥 = ^{2000 ×30} = 600 𝑔
100
3) 1 650 000 : 600 = 2750 m²
Demak, bo‘ri oziqlanishi mumkin bo‘lgan biogeotsenozning maydon 2750 m² .

5- masala.

Koʻrshapalakning yangi tugʻilgan ikkita bolasining har biri 1 gr massaga ega. Bir oy davomida onasi ularni sut bilan boqdi, natijada ularning vazni 4,5 gr ga yetdi. Shu vaqt ichida ona koʻrshapalak qancha hasharotlarni tutib yeydi? Shu hasharotlar oziqlanadigan oʻsimliklarning massasini aniqlang.

Yechimi:

1. 
   Har bir koʻrshapalak bolasi 1 g dan boʻlsa, birgalikda 1 + 1 = 2 g.
   
2. 
   Bir oyda 4,5 g ga yetgan boʻlsa 4,5 + 4,5 = 9 g ga yetgan.
   
3. 
   Bir oy davomida ikkalasining vazni 9 - 2 = 7g ga ortgan.
   

Ekologik piramida qoidasiga asosan oziqning 10% i oʻtganini hisobga olgan holda ona koʻrshapalak tutib yegan hasharotlarning va hasharotlar oziqlanadigan oʻsimliklarning massasini topamiz.

1. 
   Dastlab, ona koʻrshapalak bolalarini qancha sut bilan boqqanini topamiz.
   

7 g — 10%
x g — 100% 𝑥 = ^{7 ×100} = 70 𝑔 sut bilan boqqan
10

2. 
   Ona koʻrshapalak tutib yegan hasharotlarning massasini topamiz.
   

70 g — 10 %
x g — 100% 𝑥 = ^{70 ×100} = 700 𝑔
10

3. 
   Hasharotlar qancha oʻsimlik bilan oziqlanganini topamiz.
   

700 g — 10%
x g — 100% 𝑥 = ^{700 ×100} = 7000 𝑔
10
Demak, ona koʻrshapalak 700 g hasharot tutib yeydi, hasharotlar esa 7000 g yoki
7 kg oʻsimlik bilan oziqlanadi.

http://nambiolog.zn.uz

https://t.me/nambiolog

https://t.me/biolog_group