Mavzu: Pedagogik odob. Pedagogning muomala odobi


Download 0.62 Mb.
Pdf ko'rish
bet2/3
Sana27.06.2020
Hajmi0.62 Mb.
#121987
1   2   3
Bog'liq
Mustaqil ish


Birinchi  omil    kimdan  talab  kilinsa,  o‘shaning  talab  qiluvchiga  bo‘lgan 

munosabatidir.  Ikkinchi omil —bu  tarbiyalanuvchining pedagog  rag‘batlantiradigan 

faoliyatga munosabatidir. Umuman olganda bu munosabatlarni biz ijobiy, betaraf va 

salbiy  munosabatlar  deb  ta’riflaymiz,  holbO‘qi  amalda  bu  munosabatlarning  juda 

ko‘pdan-ko‘p ko‘rinishlari ham bo‘lishi mumkin. 

 

Endi talab shakllariga to‘xtalib o‘tamiz. Talab to‘ppa-to‘g‘ri bo‘lishi mumkin, 



bunda  o‘qituvchining  murojaati  «SHunday  va  faqat  shunday  qil»  formulasi  buyicha 

kat’iy, dadil oxangda  ifodalangan  aniq ayon  ko‘rsatmaga  ega bo‘ladi. Bunday  holda 

bolalarga harakatga undovchi omil talabning o‘zi hisoblanadi. 

 

To‘ppa-to‘g‘ri  talab  jamoa  bilan  ishlashning  birinchi  bosqichida  ayniqsa 



ta’sirchan  bo‘ladi.  Buni  bir  adib  ko‘rsatib  o‘tgan  edi:  «Samimiy,  oshkora,  ishonarli, 

qizg‘in va qat’iy talab bo‘lmasa, jamoani tarbiyalashni boshlab bo‘lmaydi, binobarin, 

kimda-kim  ikkilanuvchilardan,  berilgan  vadalarni  shuvab  ketuvchilardan  ish 

boshlashni uylasa, u xato qilgan bo‘ladi». 

 

Pedagog  bolalar  uchun  yangi  bo‘lgan  faoliyatni  tashkil  etayotgan  joyda  ham 



to‘ppa-to‘g‘ri talab zarurdir. Bu erda to‘ppa-to‘g‘ri talabning ta’limning boshlang‘ich 

metodi bo‘lgan yo‘l-yuriq berishga o‘xshab ketishi o‘ziga e’tiborni jalb qiladi. SHuni 

ham  aytib  o‘tamizki,  to‘ppa-to‘g‘ri  talab  ko‘pincha  o‘quvchining  pedagogga  yoki  u 

boshlagan  faoliyatga  betaraf  munosabatda  bo‘lishi  sharoitida  ishlatiladi.  Bunday 

vaziyatda to‘ppa-to‘g‘ri, bevosita talabning quyidagi qoidalariga rioya qilish ayniqsa 

muhimdir. 



Birinchi  qoida:  odatda,  talab  ijobiy  bo‘lishi,  ya’ni  mutlaqo  muayyan  xatti-

harakatni  keltirib  chiqarishi,  bolalarning  u  yoki  bu  harakatlarini  shunchaki 

ta’qiqlamasligi, to‘xtatmasligi lozim. 

 

Albatta, o‘qituvchining taqiqlashlaridan ayniqsa bolalar belgilangan hulq-atvor 



qoidalarini  har  xil  tarzda  bo‘lgan  xollarda  foydalaniladi.  Biroq  pedagoglar 

talablarining  asosiy  mazmunini  ta’qiqlashlar  tashkil  etmaydi.  Talablardagi  asosiy 

narsa bolalar hulq-atvori va faoliyatining ijobiy dasturidir. 

 

Ikkinchi  qoida:  to‘ppa-to‘g‘ri  talab  yo‘l-yuriq  tarzida,  ya’ni  bir  xil  ma’noli, 

aniq  va  tushunarli,  konkret  bo‘lishi  lozim.  Dastlabki  paytlarda  bolalarning  yangi 

harakatlarini  rag‘batlantirganda  talab  yo‘l-yuriq  berish  bilan  qo‘shilib  ketganday 

bo‘ladi, bu harakatlarni detallashtirib, ularni aniq ta’riflab beradi. 

 

Uchinchi qoida: pedagogning harqanday oqilona, aniq va tayyorlangan to‘ppa-

to‘g‘ri talabi albatta bajarilishi, oxiriga etkazilishi kerak. 

 

SHuni  esda  tutish  kerakki,  o‘xshash  pedagogik  harakat  qonunining  namoyon 



bo‘lishi  natijasida  har  bir  yangi  talabning  bajarilishi  pedagogning  keyingi  talablari-

ning  kuchi  va  ta’sirchanligini  oshiradi  O‘quvchida  tarbiyachiga  aql-idrok  bilan  aniq 

bO‘ysunish  odatini  shakllantiradi.  Va  aksincha,  har  bir  bajarilmagan  talab  shundan 

keyingi talablarning samaradorligini pasaytirdi. 

 

To‘ppa-to‘g‘ri talablarning texnik ijrosi haqida gapirganda, ularni qo‘yishning 



qat’iy,  ishonarli  ohangini  ta’kidlab  utish  kerak.  U  osoyishta,  vaziyatga  qarab,  jiddiy 

bo‘lishi, lekin hech vaqt baqirishga, bolani haqorat qilishga aylanib qolmasligi kerak. 

 

Talab-maslahat tarbiyalanuvchi ongiga ishonchsizlik bildirishdan iborat bo‘lib, 



u  yoki  bu  xatti-harakat,  amaliy  vazifani  u  yoki  bu  usulda  echishning  maqsadga 

muvofiqligi  to‘g‘ri  sida  o‘qituvchining  mustaqil  ravishda  qaror  qabo‘l  qilish  uchun 

tarbiyachining tavsiyasini o‘z ichiga oladi. 

 

Iltimos  singari,  maslahatni  ham  majbur  qilib  tiqishtirmaydilar,  tanlash  huquqi 



bolaning  o‘zida  qoladi.  Bu  shakl  ishga  ongli  munosabatni  rivojlantiradi  va  bundan 

tashqari, pedagogni katta yoshdagi  o‘rtoq deb bilishga o‘rgatadi, uning obro‘si keng 

bilimlarda, katta hayotiy tajribada, mahoratda yashirilib yotganligiga asoslanadi. SHu 


bilan  birga  masalahat—bu  hamma  narsani  ipidan  ignasigacha  tasvirlab  beradigan 

yo‘l-yuriq emas, balki ko‘pincha echimlarni mustaqil izlashga undashdan iboratdir. 

 

Bevosita talabning bu shakli yana shunisi bilan foydaliki, u bolalarni muayyan 



vaziyatlarda,  ayniqsa  paydo  bo‘ladigan  qiyinchiliklarda  o‘rtoqlari,  o‘quvchilar  bilan 

maslahatlashishga  o‘rgatadi.  O‘z  navbatida  pedagoglar  o‘zlariga  bolalar  maslahat 

uchun  murojaat  qilishini  qadrlashni,  o‘zining  javob  reakstiyasini  shunchaki  aytib 

berish  emas,  balki  kichik  yoshdagi  o‘rtoqlariga  tabiiy  yordam  ko‘rsatishni 

o‘rgatishlari lozim. 

 

Talab-sha’ma  bolalarni  muayyan  xatti-harakatlarga  rag‘batlantyarishning 



yashirin  shakli  va  eng  nozik  vositalaridan  biridir.  SHa’ma  ilgari  ishlatilgan,  yaxshi 

tanish  bo‘lgan  talablarni,  ma’nosi  ochib  berilmaydigan  talablarni  o‘ziga  xos  shartli 

qisqartirishdir. Tajribali pedagogga ba’zan bolalarning zarur harakatlarini bajarishini 

ta’minlash  uchun  ko‘z  tikib  qarash,  qoshlarning  harakati,  ritorik  savolning  berilishi 

kifoya qiladi. Muayyan sharoitda sha’ma talabning «yashirin» shakli rolini uynaydi, u 

faqat ikki kishiga tushunarli bo‘lib, atrofdagilarning diqqatini jalb qilmaydi. 

 

SHartli  talab  shundan  iboratki,  bola  uchun  yoqimli  bo‘lgan  biror  faoliyat  turi 



yoqimsiz yoki qiyin faoliyat uchun rag‘batlantiruvchi omil sifatida namoyon bo‘ladi. 

 

«Darslaringni  qilsang—uynagani  borasan»-  bu  bavosita  talabning  ana  shu 



shakliga  eng  oddiy  misol  bo‘ladi.  SHartli  talabdan  foydalanganda  bajarilishi  shart 

bo‘lgan  faoliyat  bilan  sarflangan  kuch-g‘ayrat  uchun  o‘ziga  xos  mO‘qofot  bo‘lgan 

faoliyat  o‘rtasidagi  aloqa  tabiiy  edi.  Aks  holda  bolalarda  o‘z  manfaati  yo‘lida 

foydalanish  kayfiyati  paydo  bo‘lishi  mumkin,  bunda  shartli  talabdan  endi  pedagog 

foydalanmaydi,  bolalar  esa  uning  oldiga  o‘z  shartlarini  qo‘yadilar:  «Bizning  futbol» 

uynashimizga ruxsat etsangiz, sinfni yig‘ishtirib chiqamiz» va hokazo. 

 

Umuman  talabning  bu  shaklini  qo‘llanish  bolalarni,  ularning  qiziqishlari  va 



mayllarini  yaxshi  bilishni,  ularning  individual  qobiliyatlarini  va  me’er  tuyg‘usini 

hisobga  olishni  nazarda  tutadi.  Bu  usulni  (xullas,  boshqa  harqanday  usul  kabi) 

suviste’mol qilmaslik kerak. 


O‘yin  shaklidagi  talabdan  odatda  qiziqarli  bo‘lmagan  va  ba’zan  zerikarli 

mashg‘ulotlarni tashkil etish haqida gap boradigan joyda, biror ishni, ayniksa kichik 

yoshdagi bolalar bilan ishlashni jonlantirish uchun foydalaniladi. 

 

Misol  keltiramiz.  Maktab-internat  tarbiyalanuvchilaridan  bir  guruhi  odatda 



uxlashga yotish uchun juda o‘zoq, hozirlik ko‘rishardi. Bolalar tez echinishni bilmas, 

o‘z  buyumlarini  tartibsiz  qilib  tashlayverishardi.  SHunda  tarbiyachi  kechqurunlari 

«Kim  tezroq?»  o‘yinlarini  o‘tkaza  boshladi,  har  kimning  vaqtini  sekundomer  bilan 

qayd qilib qo‘ydi. O‘yin hammani jalb qildi, hatto o‘z rekordchilari paydo bo‘ldi. 

 

Bolalar  kollektivini  tashkil  qilishga  o‘yin  singib  ketishi  lozim,  degan  edi  bir 



adib.  Bavosita  talabning  bu  shakli  nihoyatda  ta’sirchan  bo‘lishi  mumkin,  chunki 

bolalarni  qiziqtirib,  udarga  quvonch  bag‘ishlaydi,  birinchi  qarashda  eng  yoqimsiz 

bo‘lib ko‘ringan ishlarni bajarishdan qoniqish hosil qilishga imkon beradi. 

 

Qoralovchi talabdan pedagog shunday hollarda foydalanadiki, bunda bolaning 



u yoki bu harakatlariga salbiy baho berish uning yoqimsiz xatti-harakatlarini 

to‘xtatishda rol o‘ynaydi va foydali harakatlarni rag‘batlantiradi. 

 

 

 



1. 

O‘qituvchi faoliyatida muloqot madaniyati va psixologiyasi. 

 

Pedagogik faoliyat madaniyat bilan o‘zviy ravishda bog‘langan bo‘ladi. 



 

YUqori saviyali madaniyat - pedagog mehnatining zaruriy sharti hisoblanadi. 

 

Madaniyat  -  so‘zi  lotinchadan  tarjima  qilinganida  «ishlov  berish», 

«etishtirish» ma’nosini bildiradi. U insoniyat tomonidan ijtimoiy-tarixiy amaliyoti 

jarayonida  yaratilgan  va  yaratilayotgan,  jamiyatning  rivojlanshidagi  tarixiy 

erishilgan  darajasini  ifoda  etuvchi  moddiy  va  ma’naviy  qadriyatlari  to‘plamidan 

iborat bo‘ladi. 

 

Madaniyat keng ma’noda - bu jamiyatning rivojlanishi tarixiy darajasidir. U 

odamlarning  hayoti  va  faoliyatini  tashkil  etish  turlari  va  shaxslarida  hamda  ular 

yaratayotgan  moddiy  –  ma’naviy  qadriyatlarda  xam  o‘z  ifodasini  topadi.  Tor 

ma’noda madaniyatni modiy va ma’naviylik kabi ham tushuniladi. 

 

Moddiy  madaniyat  ishlab  chiqarish  jarayonida  yaratilgan  texnika,  ishlab 



chiqarish tajribasi, moddiy mablag‘lardan iborat bo‘ladi. 

Ma’naviy  madaniyat  fan,  san’at,  adabiyot,  ta’lim,  falsafa  kabi  sohalarda 

ma’naviy  qadriyatlarni  ishlab  chiqarish,  taqsimlash  va  foydalanishdan  iborat 

bo‘ladi. 

 

O‘zbekiston  Respublikasi  Prezidenti  I.A.Karimov  rivojlanish  strategiyasi 



jamiyatda  islohotlar  va  qayta  qurishlarni  o‘tkazish  haqida  gapirar  ekan,  asosiy 

vazifalaridan biri jamiyatni yanada ma’naviy yangilanishi deb belgilanadi. 

 

I.A.Karimov  ma’naviylikni  o‘z-o‘zini,  jamiyatdagi  o‘z  o‘rnini  chuqur 



tushunib  etishga  intilish  sifatida  belgilaydi.  Bu  insonlarning  –  siyosiy,  iqtisodiy 

huquqiy  ongi  darajasining  o‘sishidir.  Insonlar  ongida,  ayniqsa,  yoshlar  da 

mustahkam  ahloqiy  va  ma’naviy  tushunchalarni,  ijtimoiy  va  demokratik 

qadriyatlarni mustahkamlash zarurligi haqida ko‘p bor ta’kidlaydi. 

 

I.Karimov  ma’naviyat  haqida  gapirganda,  u  insonni  ruhiy  poklanishi  va 



o‘sishiga, 

ichki 


dunyoni 

boyitish, 

irodani 

mustahkamlash, 

ishontirish, 

qadriyatlarni,  vijdon  o‘yg‘onishiga  undovchi  ichki  kuchni  tushunishi  ekanligini 

ta’kidlaydi. 

 

O‘qituvchi faoliyatda inson madaniy faoliyatning uch shakli ko‘rinadi: 

 

1-shakli:  O‘qituvchining  madaniy  ijodkorlik  va  madaniy  ochuvchi  faoliyati. 

U  pedagog  shaxsining  rivojlanishi  (o‘zini  anglash,  o‘zini  dasturlashtirish,  o‘z-

o‘ziga ta’sir) va o‘quvchilar shaxsi rivojlanishiga yo‘naltirilgan. 

 

2-shakli:O‘qituvchining insoniy to‘plangan madaniy boyliklarini o‘zlashtirish 

va  egalash. U  psixik holat, nutq va  hokazolarni  boshqarishda pedagog  shaxsining 

o‘zini namoyon etishga qaratilgan. 

 

O‘qituvchining  o‘zini  namoyon  etishi  jamiyatning  tarbiyaviy,  ta’limiy  va 



rivojlantiruvchi  kuchi  hisoblangan,  insoniyat  to‘plagan  tajribani  egallamay  turib, 

amalga oshirib bo‘lmaydi. 

 

3-shakli:  (muloqot)  va  pedagogning  bevosita  ta’siri-muloqot  va  munosabat, 

o‘quvchilarga  madaniy  qadriyatlarni  etkazishda  o‘z  madniyatining  shaxsiy, 

bevosita, namoyon bo‘lishidir. 

 

Faoliyat  kategoriyasi  sifatida  pedagogik  madaniyat  pedagogik  faoliyatning 



hamma turlarida amalga oshiriladi. 

Pedagogik  madaniyat  imkoniyat  yaratgan  pedagogik  tajribalarni  egallab 

olish orqali ko‘p qirrali munosabatlar va muammolarni vujudga keltirishga yordam 

beradi, o‘zini anglashni, o‘zini takomillashtirishni ta’minlaydi. 

 

Pedagogik  madaniyat  muammolari  buyicha  F.N.Gonobolin,  N.V.Ko‘zmin, 



A.I.SHerbakov,  A.A.Slastenin  va  boshqalar  tomonidan  tadqiqot  ishlari  olib 

borilgan. 

 

Bu  tadqiqotlarda  pedagogik  faoliyatning  turli  xil  sifatlari  va  ko‘rsatkichlari 



o‘rganilgan  va  pedagogik  faoliyat  orqali  o‘qituvchining  pedagogik  madaniyati 

darajasini, uning mazmuni va mohiyatini anglaydilar. 

 

E.A.Grishin  pedagogik  madaniyatni  ifoda  etib,  o‘qituvchining  quyidagi 

kasbiy ahamiyatga molik sifatlarini ko‘rsatadi: 

 

Umumiy bilimdonlik 



 

O‘z fanini bilish 



 

Pedagogik bilim va mahoratlarini doimiy rivojlantirib borish 



 

Pedagogik kasbini sevish 



 

Odamiylik, haqiqatgo‘ylik va talabchanlik 



 

Ko‘zatuvchanlik, e’tiborlilik va odoblilik. 

 

V.A.Slastelin pedagogik madaniyatning integral ko‘rsatkichlari deb 

quyidagilarni hisoblaydi: 

 

Mutaxassislik sharafi va g‘ururini his etish 



 

-  Jamiyatga xizmat qilish shakli sifatida pedagogik faoliyatga tayyorlik 



darajasi 

 

V.A.Kan-Kapin pedagogik faoliyat madaniyati tizimiga quyidagilarni 

kiritadi: 



 

Ijodiy individuallik 



 

Sezgi farosat 



 

Odob 



 

Intuistiya 



V.A.Kan-Kapin  pedagogik  faoliyatni  ijodiy  jarayon  sifatida  qaraydi. 

Pedagogik  mahoratga  u  pedagogik  mahoratlilikni  kiritib,  uni  pedagogik 

madaniyatning bir qismi deb hisoblaydi. 

 

Pedagogik



 

madaniyatning

 

muhim


 

tashkil


 

etuvchilari

 

sifatida 



 

V.I.Pisarenko quyidagilarni ko‘rsatadi: 

 

Intelegentlilik 



 

Bilimlar doirasining kengligi 



 

Kasbi bo‘yicha bilimlarining chuqurligi 



 

Ilmiy va ijtimoiy ma’lumotlar oqimida yo‘l topa olish mahorati 



 

Pedagogik faoliyatda bilm va mahoratlardan foydalana bilishi 

 

 

 



Pedagogik madaniyat muamolarini o‘rganish. Bu tizimning quyidagi tashkiliy 

qismlarini ajratib ko‘rsatishga imkoniyat beradi. 

 

1. 


O‘qituvchining  shaxsiy  kasbiy  pedagogik  yo‘nalganligi.  Bu 

komponent tizimini tashkil etuvchi element hisoblanadi. U pedagogik jarayonning 

uning  qiziqishlari,  layoqati,  ishonchi,  g‘oyalari  orqali  pedagog  faoliyatni 

insonparvarlashtirishga qaratilgan mustahkam sabablar to‘plamidan iborat bo‘ladi. 

 

Pedagogik jarayoni tashkil etishda o‘qituvchining shaxsi kasbiy pedagogik 



yo‘nalganligi quyidagilarni o‘z ichiga oladi. 

  

G‘oyalarini  (pedagogik  vazifalarni  keng  ko‘ra  olishi,  pedagogik  fikrlashi, 



rivojlanishi, o‘zini rivojlantirish bilan shug‘ullanishi, pedagogik o‘zaro aloqalarda 

professionalzmga erishish) 

  

Qiziqishlari 



(fanga 

qiziqishi, 

psixologik-pedagogik 

bilimlarini 

takomillashtirishi,  o‘qituvchilarning  ta’lim  darajasini  va  umumiy  ma’naviy 

madaniyatlarini oshirish) 

  

Qadriyatli  yo‘nalishlari  (yuqori  bilmga  ega  bo‘lish,  tarbiyalash,  o‘qituvchi 



va rivojlantirish jarayonlarida o‘quvchilarini faollashtirish) 

 

Bu  tadqiqotlarning  umumiy  xulosalariga  asosan,  kasbiy  pedagogik 



yo‘nalganlikning  muhim  omili  bo‘lib,  o‘qituvchining  insonparvarligi,  uning 

o‘quvchilarga oliy qadriyat sifatida munosabati, o‘quvchining shaxsi, qadr- 



qimmatini  hurmat  qilish,  mehribonligini  do‘stona  talabchanligini,  befarqlik 

kamsitish  va  shavqatsizlikka  yo‘l  qo‘ymasligi  hisoblanadi.  Pedagogik  faoliyatga 

iste’dodi asosida sabablari va maqsadlari yotadi. Sabablari pedagogning pedagogik 

faoliyatiga anglab etgan holda intilishi bilan ifodalanadi. 

 

Maqsadlari  -  bu  o‘qituvchining  kasbiy  faoliyatida  natijalarga  erishishga 



intilishlaridir. 

 

SHunday  o‘qituvchi  shaxsining  kasbiy  pedagogik  yo‘nalganligi  o‘zida  uning 



g‘oyalarini,  qiziqishlarini,  qadriyatli  yo‘nalishlarini  birlashtiradi  va  pedagogning 

shaxsiy  sifatlarini  moslashtirishi  haqiqiy  imkoniyatlarini,  uning  o‘kuv  tarbiyaviy 

jarayon talablari kasbiy darajasini aks ettiradi. 

 

2.Milliy  qadriyatlarimiz  va  sharqona  tarbiyamizning  ta’siri  Insonning 

o‘zini  qurshab  turgan  olam  bilan  o‘zaro  birgalikdagi  harakati  odamlar  o‘rtasidagi 

ularning  ijtimoiy  hayoti  va  ishlab  chiqarish  faoliyati  jarayonida  tarkib  topadigan 

ob’ektiv munosabatlar sistemasida yuz beradi. Kishilar ishlab chiqarish jarayonida 

tabiatgagina  emas,  balki  bir-birlarga  ham  o‘zaro  ta’sir  ko‘rsatadilar.  ("Pedagogik 

muloqot" 1-8 bet) 

 

"Ta’lim



 

to‘g‘risida"gi  qonun  va  Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi"  talablariga 

muvofiq  ta’lim-tarbiya  ishlarida  milliy-  madaniy  va  umuminsoniy  qadriyatlar 

ustuvorligiga  e’tibor  berib  kelinmoqda.  Bu  ustuvorlik  turli  xildagi  muloqotlarda 

ham  saqlab  kelinsa  maqsadga  muvofiqdir.  Bunda  ayniqsa,  Prezidentimiz  I.A. 

Karimov  tomonidan  ko‘rsatib  berilgan  O‘zbekistonni  rivojlantirishning  ma’naviy 

axloqiy negizlari: 

 

umuminsoniy qadriyatlarga sodiqlik; 



 

 

xalqimizning ma’naviy merosini mustahkamlash va rivojlantirish



 

 

insonning o‘z imkoniyatlarini erkin namoyon qilishi; 



 

 

vatanparvarlik 



 

 

kabilar turli muloqotlarda asos bo‘lib xizmat qilishi lozim. 



 

Milliy  qadriyatlarimiz  va  sharqona  tarbiyamizning  ta’siri  muloqotda  ham 

sezilib  turadi.  Bizda  kishilar  bilan  munosabat,  so‘zlashuv  va  shuningdek  ish, 

xizmat bilan bog‘liq aloqaga muomala deyiladi. Eng go‘zal muomala lutf- 



karamdir. A.Navoiy buni muomala-pardoz deb yozadi. Xullas xalqimizda odamlar 

bilan  munosib  tarzda  muomala  qila  bilishlik  madaniyat,  olijanoblik  alomati  deb 

tushunilgan. 

 

Muomala  madaniyati,  eng  avvalo,  xalqimizning  bolajonligi,  oilani  muqaddas 



bilishida namoyon bo‘ladi. 

 

Ikki  notanish  o‘zbek  yigiti  uchrashib  qolsa,  salom-alikdan  keyingina  suhbatni 



"Uylanganmisiz?"  degan  gapdan  boshlaydi.  Agar  ular  30  yoshlarda  bo‘lsa  savol 

boshqacharoq  bo‘ladi:  "Og‘ayni  bolalardan  nechta?"  Ha,  kasb-kor, uy-joy,  boylik 

va  shu  kabi  moddiy  jihatlar  surishtirilmaydi,  bu  odob  doirasiga  kirmaydi  ham, 

lekin  bola-chaqadan  so‘z  ochish  o‘zbeklarga  xos  milliy  odatlardandir.  Ota-ona 

uchun farzandlari haqida maqtov eshitish, "Otangga rahmat" degan olqish ham eng 

katta saodatdir. 

 

O‘rta  yoshdagi  tanish  yoki  notanish  erkaklar  va  ayollar  muloqotida 



"hammasidan  qutilganmisiz?"  degan  savol  uchrashi  tabiiy.  o‘g‘illarini  uylantirib, 

qizlarini o‘zatib bo‘lganmisiz? Ota-ona farzandlarini oilali, uy-joyli qilish tashvishi 

bilan yashaydi, bu ular hayotining mazmuni bo‘lib qoladi. 

 

Barcha madaniy xalqlarda bo‘lgani kabi o‘zbeklarda ham muomala "Assalomu-



alaykum"  va  "Vaalaykum  assalom"dan  boshlanadi,  keyin  hol-ahvol  so‘rashishga 

o‘tiladi. 

 

Muomala  va  muloqotda  xalqimizning  milliy  an’analari  va  urf-odatlari  ham 



ta’sirini ko‘rsatadi. 

 

"An’ana"  arabcha  so‘z  bo‘lib,  o‘zok,  zamonlardan  beri  avloddan-  avlodga, 

otalardan  bolalarga  o‘tib  davom  etib  kelayotgan  urf-  odatlar,  axloq  mezonlari, 

qarashlar  va  shu  kabilardir.  Xalqimizning  ilg‘or  an’analarini  o‘zlashtirish,  unga 

rioya qilish va boyitib borish lozim. 

 

Xalqimizda  azaldan  ko‘pchilik  ishtirokida  o‘tadigan  turli  bolalar  o‘yinlari, 



choyxona 

suhbatlari, 

to‘y-ma’rakalar, 

mavsumiy 

bayramlar-lola 

sayli, 


"boychechak"  aytish,  qovun  sayli,  qizlar  majlisi,  kelin  salomi,  yuz  ochtisi, 

sumalak, kurash, mehmon kutish kabi ko‘plab marosimlarimiz o‘zbek xalqiga xos 

bo‘lgan "o‘zbekona", "SHarqona" tarbiyalashda katta rol o‘ynaydi. 


Xalq  og‘zaki  ijodimiz  ham  bolalarda  turli  ahlokiy  sifatlarni  tarbiyalashda 

muhim rol uynaydi. 

 

SHarqona  munosabatda  ota-onaga  hurmat  bilan  qaralishi  ularning  gapini  ikki 



qilmaslik,  ota-onaning  izmidan  chiqmaslik,  shu  bilan  birga  otaga  gap  qaytarish, 

unga  tik  boqish  gunoh  hisoblanishi  kabi  holatlarni  kurishimz  mumkin.  YOki 

ustozga  hurmat  bilan  qarash  kabi  xislatlar  ham  katta  tarbiyaviy  ahamiyat  kasb 

etadi. 


 

Muloqotda  turli  xalq  og‘zaki  ijodiga  xos  bo‘lgan  afsona,  rivoyat,  ertaklar, 

maqollar  va  hikmatlardan  foydalanish  ham  kishini  muomala  madaniyatni 

kuchaytiradi va ikkinchidan katta tarbiyaviy ta’sir kuchiga ega bo‘ladi. 

 

Jamiyatni 



demokratlashtirish 

maktabdagi 



munosabatlarni 

insonparvarlashtirishdir.  Pedagogik  amaliyot  davrida  talablar  bilan  birga  maktab 

direktori  fan  bo‘yicha  eng  ilg‘or  deb  tanishtirgan  o‘qituvchining  darsiga  kirdilar. 

Haqiqatdan  ham,  o‘qituvchi  mavzuni  juda  yaxshi  biladi,  qator  qo‘shimcha 

adabiyotlardan  foydalaniladi,  mavzuni  yorita  oladi.  Lekin  o‘quvchilarga  nima 

bo‘lgan?  o‘qituvchi  qiziqarli,  mazmunli  savollar  berayapti.  Lekin  hamma 

o‘quvchilar  pedagog  fikrini  tushunib  etmayapti,  ozgina  yordam  kerak.  Lekin 

o‘qituvchida  o‘quvchi  javobini  eshitishga  chidam  etishmayapti.  Hatto  bir  qo‘l 

ko‘tarib  javob  bermoqchi  bo‘lgan  o‘quvchiga  jerkib  berdi:  "Nimaga  qo‘lingni 

buncha chaypaysan? Bu odatingdan boshim og‘rib ketdi" (Bilmasang nimaga qo‘l 

ko‘tarasan?) 

 

Darsdan  so‘ng  talabalar  bir  ovozdan  darsni  qoniqarsiz  deb  baholaydilar.  Bu 



erda  faqat  o‘qituvchining  bilimi  emas,  balki  dars  muhiti,  o‘qituvchi  va  o‘quvchi 

muloqoti,  munosabati  muhimdir.  Ayniqsa  hozirgi  kunimizda  oldimizga  erkin, 

mustaqil  fikrlovchi  har  tomonlama  etO‘q  yoshlarni  tarbiyalash  vazifasi  turganda, 

bu muloqot aslida muhim ahamiyat kasb etadi. 

 

Demokratik  jamiyatda  bolalar,  umuman,  har  bir  inson  erkin  fikrlaydigan  etib 



tarbiyalanadi. 

 

Bir  maktab  direktori  shunday  deydi:  "o‘quvchilar  bilan  bir  o‘zim 



kurashayapman, aslida hamma birga kurashishi kerak". U maktabdagi o‘quv va 

tarbiya  jarayonini  yaxshilash  uchun  o‘quvchilarga  qarshi  kurash  yo‘lini  tanlagan. 

Ularni o‘z irodasiga bo‘ysundirmoqchi. Buning natijasida bir-biriga qarshi 2 lager 

yuzaga keladi: o‘quvchilar va o‘qituvchilar. 

 

Muloqot-pedagogik faoliyatdagi eng muhim kasbiy quroldir. 



 


Download 0.62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling