Mavzu: Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot metodlari. Pedagogika fanining ilmiy tadqiqot metodlari haqida tushuncha

MAVZU: TARBIYANING MAQSAD VA VAZIFALARI
Tarbiyamaqsadi va mazmuni metodlarni toʻgʻri tanlashga imkon beradi. Maqsad qanday boʻlsa, unga erishish metedlari unga muvofiq boʻlishi zarur. Tarbiyaning mazmunini shaxsning shakllanishiga qoʻyiluvchi, ijtimoiy talablar mohiyatidan iborat. Unutmaslik kerakki,aynan bitta vazifa turli xil fikrlar bilan toʻldirilgan bolishi mumkin. Shuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan emas balki aniq fikr bilan bogʻlash g’oyat muhimdir. Tarbiyalanuvchilarning yosh xususiyatlari. Tarbiya jarayonida tarbiyalanuvchilorning yosh xususiyatlarini inobataga olish maqsadga muvofiqdir. Yosh xususiyatlari muayyan bir yosh davriga xos boʻlgan anatomik, fiziologik va psixolegik xususiyatlaridir Tayanch soʻzlar. Taribiyaning maqsadi umumiy vazifalari, tor manodagi tarbiya, keng ma'nodagi tarbiya, tarbiya tamoyillari tarbiya usullari, tarbiya vositalari. Tarbiya pedagogikadagi asosiy tushunchalardan biri hisoblanadi. Jamiyat va pedagogikaning tarixiy rivoji davomida ushbu kategoriyani tushuntirishga turlicha yondashuvlar yuzaga keldi. Eng avvalo, keng va tor ma'nodagi tarbiya farqlanadi. Keng ma'noda tarbiya: shaxsga jamiyatning tasir etishi, ijtimoiy hodisa sifatida qaraladi. Tor ma'nodagi tarbiya, pedagogik jarayon sharoitida ta'lim maqsadini amalga oshirish uchun pedagog va tarbiyalanuvchilarning maxsus tashkil etilgan faoliyati tushuniladi. Jamiyat azolarining maqsadga yoʻnaltirilgan rivojlanishi hamda ularning qator ehtiyojlarini qondirish uchun shart-sharoitlar yaratish jamiyat rivoji uchun zarur bolgan ijtimoiy madaniyatga mos yetarlicha hajmdagi ,, inson kapitali" ni tayyorlash madaniyatlarni kuzatib turish orqali ijtimoiy hayotning barqarorligini taminlash malum jins, yoshi ijtimoiy-kasbiy guruhlarning qiziqishlarini hisobga olgan holda va ijtimoiy munosabatlar doirasida jamiyat a’zolarining harakatini tartibga solish . Tarbiya jarayonida tarbiyalanivchilarning yosh xususiyatlarini inobatga olish maqsadga muofiqdir. Yosh xususiyatlari muayyan bir yosh davriga hos bulgan anotamik, fizalogik va pisixologik xususuyatlardir. Masalan; mas’uliyat tuyg’usini boshlangich ta'lim, o’rta ta'lim va o’rta mahsus, kasb-hunar ta'limi muassasalarida ta'lim olayotgan o’quvchilarda ham shakllantirish mumkin. Biroq har bir bosqichda maskur sifatni shakillantirish borasida turli metodlar qo’llaniladi. Tarbiyaning mazmuni shahsning shakllanishiga qoʻyiluvchi ijtimoiy talablar, mohiyatidan iborat. Unutmaslik kerakki, aynan bitta vazifa turli xil fikrlar bilan toʻldirilgan boʻlishi mumkin. Shuning uchun metodlarni umuman mazmun bilan emas balki aniq fikr bilan boglash g’oyat muhimdir. Ta’lim tarbiya jarayonining izchil, uzluksiz, tizimli hamda intilishi aniq ijtimoiy maqsad asosida tashkil etilishi mazkur jarayonda fanlar aro aloqadorlik, shuningdek, dunyoqarashni shakllantirishda samarali sanaluvchi barcha mavjud omillarning, birligiga tayangan holda ish koʻrish koʻzlangan maqsadga erishishning kafolatidir. Oʼquvchilar odatda hayot adabiyotlardan olingan aniq misollar bilan boyitilgan hikoyalarini katta qiziqish bilan tinglaydilar. Ularga axloq me'yorlari, xalq oʻtmishi, tabiiy boyliklar, qahromonlar hayoti va jasorati shuningdek tarix, adabiyot, san'at haqida hikoya qilib berish mumkin. Badiiy adabiyot namunalari shuningdek, ommaviy axborot vositalari - radio televidenie, gazeta jurnallar sahifalarida hamda internet matbuotida e'lon qilingan ma'lumotlar ham oʼquvchilar uchun qimmatli material boʻlib xizmat qiladi Oʻquvchilar oʻzlariga yaqin kishilarning xulq atvoriga taqlid qiladilar, xulq atvorlar bolalarda yaxshi sifatlarning ba'zan, esa, yomon sifatlarning ham tarkib topishiga ta'sir koʻrsatadi. Shuning uchun oʼqtuvchi va ota-onalar har, qanday holatda ham oʻzlarini tuta bilishlari kerak. Ular qayerda boʻlishmasin, atroflarida bolalar borligini his etishlari lozimdir. Kattalarning soʻzi bilan yurish - turishi va xatti-harakatlarida tafovut boʻlmasligi kerak. Tarbiya vaqti qachonki vaqt kam, maqsad esa katta boʻlsa, "kuchli harakatga keltiradigan" metodlar qoʻllaniladi, qulay sharoitlarda esa, tarbiyaning oddiy metodlaridan foydalaniladi. Tarbiyani ,,kuchli harakatga keltiradigan" va ,,oddiyʼʼ metodlarga bolinishi shart: birinchisi tanbih berish va majbur qilish bilan, ikkinchisi nasihat qilish va doimiy oʼrgatish bilan bogʼliq. Kutiladigan natija. Metodni tanlayotganda tarbiyasida muvoffaqqiyatga erishishga nisbatan ishonch bulishi kerak. Buning uchun qllanilayotgan metod qanday natijaga olib kelishini oldindan koʻra bilish kerak Tarbiya jarayonining jamiyat taraqiyatidagi roli nihoyatda beqiyosdir. Mutafakkir olim Abu Nasr Farobiy ta'lim tarbiyaning asosiy vazifasi jamiyat talablariga javob bera oladi. shu jamiyat uchun hizmat qiladigan yilik, insonni tarbiya lashdaniborat deb biladi. Jamiyat taraqqiyotida muhim oʻrin egallagan insonni tarbiyalash, uni bilim olishga, mehnat qilishga undash va bu hatti harakatini sekin-asta koʻnikmaga aylantirib borish lozim. Insonning mushohada qilishi qobilyatni tarbiyalaydi va aqilni peshlaydi. Aql ongni saqlaydi. Ong va ma'naviy manbaga aylanadi. Shu tarzda asta sekin takomillashib, komillikka erishib boradi. Ammo buning uchun tarbiyachi va tarbiyalanuvchilardan uzoq davom etadigan mas'uliyat, sharafli mehnat va qunt, irodani talab etadi. Tarbiyaning samarali boʻlishi koʻp jihatdan jamiyatdagi ijtimoiy insitutlarning rivojlanishiga bogliq. Ma'naviy, va insoniy sifatlarning shakllanishida oiladagi, atrofdagi, jamiyatdagi muhit va munosabat muhim oʻrin egallaydi. Bolalarda taqlidchanlik hususiyati mavjudligi tufayli ularni tarbiyalashda ota-onaning ongi, ma'naviyati, bilimi, tarbiyalanganligi muhim ahamiyatga egadir.
MAVZU: TA`LIM MAZMUNI
Ta’limning mazmuni uning maqsadidan kelib chiqadi. Ta’limning mazmuni deganda, o‘quvchilarning bilish jarayonida egallab olishi lozim bo‘lgan hamda tizimga solingan bilim, malaka va ko‘nikmalarning aniq belgilangan doirasi tushuniladi.
Ta’limning mazmuni bir qator ehtiyojlarni hisobga olish bilan belgilanadi:
a) ijtimoiy ishlab chiqarishning eng zarur ehtiyojlari, ijtimoiy tuzumning xususiyatlari;
b) davlatning xalq ta’limi va muayyan turdagi o‘quv yurti oldiga qo‘yadigan maqsad va vazifalari;
v) o‘qitish qoidalaridan kelib chiqadigan va o‘quvchilarning imkoniyatlarini (yosh imkoniyatlari va boshqalar) e‘tiborga oluvchi didaktik talablar.
Maktablarda beriladigan ta’limning mazmuni tarixiy va sinfiy xususiyatga egadir. Jamiyat tarixiy taraqqiyotining hamma bosqichlarida maktablarda yoshlarga beriladigan ta’limning mazmuni, hajmi o‘sha ijtimoiy tizimning iqtisodiy talab va ehtiyojlari, fan va texnika taraqqiyoti darajasi bilan belgilab kelingan.
Ta’lim jarayon sifatida bilimlar, ko‘nikmalar va malakalarning ma’lum yig’indisini faoliyat va munosabatlarining tegishli tajribasini o‘zlashtirishga qaratilgan maxsus ishlarning tashkil qilinishidir. Ta’lim natijasi sifatida bilimlarni, faoliyat va munosabatlar tajribasini o‘zlashtirishda erishilgan darajadir. Ta’lim tizimi sifatida – davlat muassasalari va boshqarish organlarining majmuasi bo‘lib ular doirasida insonni tarbiyalash jarayoni amalga oshiriladi. Shu tariqa ta’lim doimo bir yula tarbiyalash jarayonini ham, o‘qitish jarayonini ham ifodalaydi.
XIX asrning ikkinchi yarmi va XX asrning boshlariga kelib, pedagogika tarixida «maktabda beriladigan ma’lumotning mazmunini bola xohishiga bo‘ysundirish» ga qaratilgan nazariya keng yoyildi. Mazkur nazariyaning ko‘zga ko‘ringan vakili Amerikalik faylasuf –pedagog Jon Dyudir. Uning qarashicha maktab azaldan mavjud bo‘lgan tabiiy layoqatlarni, qiziqish va odatlarni rivojlantirishga xizmat qilmog’i lozim. Shunday ekan, maktablarda hamma o‘quvchilar uchun umumiy bo‘lgan o‘quv rejasi va dasturlarning bo‘lishi ham shart emas, balki alohida-alohida Shaxslar layoqatiga moslangan ma’lumotlar berilishi lozim.
Oktyabr to‘ntarilishigacha bo‘lgan davrda O‘zbekiston hududida VII-VIII asrlardan beri davom etib kelgan eski – «usuli qadmiya», XIX asrning oxiri va XX asr boshlarida paydo bo‘lgan «usuli savtiya» maktablari, xat –savod o‘rgatadigan diniy maktablar bo‘lgan.
1905 yildan so‘ng, o‘lkaning ba’zi shaharlarida «jadid» maktablari paydo bo‘la boshladi. Shunday qilib, maktablarning hammasi o‘sha ijtimoiy tuzum-muhit talablaridan kelib chiqdi va shu davr iqtisodiy, ma’naviy maqsadlari uchun xizmat qildi.
Hozirgi zamon maktablarida ta’limning mazmuni umuminsoniy fazilatlarga ega bo‘lgan iymonli, e‘tiqodli, bilimli yoshlarni tarbiyalab berishdan iboratdir.