Mavzu: predmetlar o’lchamini idrok qilish va taqqoslash. Bolalarni shartli o’lchov birliklari bilan tanishtirish

“Sehrliqopcha”o‘yini.
Bolalar doira bo‘lib turadilar, tarbiyachi doira o‘rtasida turadi,
tarbiyachining qo‘lida “sehrli qopcha”, qopchada turli qalinlikda va uzunlikdagi
matolar, qalamlar bo‘ladi. Bolalar bittadan kelib qopchadan bir narsani ushlab
uning nimaligini va qandayligini aytadilar, hamda qopchadan chiqarab rangini ham
aytadilar. Bolalar to‘g‘ri topgan buyumlar olib qo‘yiladi.
“Yaqin” va “uzoq” so‘zlarini tushunadi va nutqda to‘g‘ri qo‘llaydi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning narsalarning katta-kichikligi haqidagi
tushunchani o’zlashtirib olishlari imkoniyatlari va o’ziga xos xususiyatlarini ilmiy
tekshirishlar natijasida ochib berish bolalar bog’chasidagi har bir yosh gruppasi
uchun dasturda berilgan bo’lim bo’yicha kerak bo’lgan zarur bilim va malakalar
hajmini aniqlashga imkon beradi. Atrofdagi hamma narsani miqdor jihatidan
kuzatishlarni uyushtirishga, bolalarning o‘z faoliyatlarining xilma-xil turlarida
matematik mazmundagi bilim va ko‘nikmalaridan qanday foydalanishlariga katta
ahamiyat beriladi. Ta’limiy faoliyatlarda va kundalik hayotda didaktik o‘yinlardan
hamda o‘yin-mashqlardan keng foydlaniladi. Ta’limiy faoliyatlardan tashqari
vaqtlarda o‘yinlar tashkil qilib, bolalarning matematik tasavvurlari
mustahkamlanadi, chuqurlashtiriladi va kengaytiriladi. Ta’limiy faoliyatlarda
bolalarning faol faoliyati birinchi navbatda yangi material ustida ishlashni hamda
ilgari o‘tilgan materialni takrorlashni birga to‘g‘ri qo‘shib olib borish bilan ish
turlarini va uni tashkil etish usullarini almashtirib turish bilan, ya’ni ta’limiy
faoliyat tuzilmasi bilan ta’minlanadi.
O‘quv yili oxirida bolalarga har xil o‘lchamdagi buyumlar miqdorini
taqqoslashni (ustiga yoki yoniga qo‘yish bilan) o‘rgatish kerak. Chunonchi, kichik
va katta kubchalar guruhlarini taqqoslashda (har bir katta kubchaga bittadan kichik
kubchani qo‘yib) kichkintoylar bitta kichik kubcha juftsiz qolganini, demak, kichik
kubchalar ko‘p, katta kubchalar kam ekanini aniqlaydilar. Shunga o‘xshash
mashqlarda munosabatlarning, ya’ni katta ob’ektlar ko‘p, kichiklari kam; kattalari
kam, kichiklari ko‘p; katta va kichik obyektlar miqdori teng kabi munosabatlarning
har xil variantlarini o‘rgatish kerak. Bu xil mashqlar jarayonida bolalar har xil
analizatorlar yordamida idrok qilinadigan ikki guruh elementlarini juftlab
taqqoslashni o‘rganadilar. Katta va kichik buyumlarning tengligi ham, qator yoki biror geometrik shakl (masalan, doira, kvadrat, uchburchak) shaklida
joylashtirilgan buyumlar tengligi ham shunday qaraladi. Tengliklarni tekshirish
uchun bolalarga bir guruh buyumlarni ikkinchi guruh buyumlari qarshisiga
(juftlab) joylashtirish, ularni sanab chiqish va topilgan sonlarni taqqoslashni taklif
qilishmumkin.
Shuningdek, tengsizliklarni taqqoslashga doir mashqlar o‘tkazish kerak.
Bunda bolalarga qandaydir buyumlar ikknnchi taqqoslanayotgan guruhdagi
buyumlardan kam joy egallashiga qaramay (ularning joylashuvi,kattaligiga qarab),
ko‘p bo‘lishi mumkinligini ko‘rsatish kerak. Bu xil mashqlar bolani buyumlarning
soni ularning o‘lchami va joylashuvlariga bog‘liq bo‘lmasligini tushunishga olib
keladi.