- Psixika - subyektning haqiqiy obyektiv shakli bo‘lib hisoblangan materiyaning yuqori tashkiliy xususiyatidir. Insonning ma’naviy shakllanishi uning qalb xislatlarining boshqarilish majmuyidir.
- Psixika — bu yuksak darajada rivojlangan, alohida tashkil topgan materiyaning xususiyatidir. Psixika - bu obyektiv olam ta sirlarini subyektiv tarzda inson miyasida aks ettirilishi hamdir.
- Psixikaning ontogenezda rivojlanishi - inson tug‘ilgan vaqtidan boshlab voyaga yetgunga qadar murakkab psixik rivojlanish yoshidan o‘tadi. Agar bolaning tug'ilgan birinchi yilidagi psixikasini 5-6 yildan so‘nggi psixika bilan taqqoslasak, uning ma’lumot qabul qilishi nafaqat miqdorda, balki sifatida farq bo‘ladi. Tashqi faoliyatni ichki faoliyatga ta’siri, aks etishi bu tashqi faoliyat oldindan mavjud bo‘lgan “rejalashtirilgan ong”ga ko‘chib o‘tishi degani emas; bu shunaqangi jarayonki unda o‘sha ichki plan (sistema) shakllanadi.
- Psixikaning filogenezda rivojlanishi - kishi psixikasining paydo bo‘lishi va rivojlanishi eng murakkab muammolardan biri bo‘lib, bu muammo tabiat qonunlarining mohiyatini tushunib yetishga harakat qiladigan tadqiqotchilami hamma vaqt qiziqtirib kelgan. Metrialistik yo‘nalishdagi olimlar psixikaning paydo bo‘lishini materiyaning uzoq davom etgan rivojlanishining natijasi deb izohlashadi. Ular materiyaning hayot kechirish usuli, uning tarkiban o‘ziga xos ajralmas xususiyati ekanligi uchun ham materiya harakatining turli xil shakllarini o‘rganadilar.
- Psixika (qadimgi yunoncha: psychikos — „ruhiy“) yoki ruhiyat — yuksak darajada tashkil topgan materiya (miya)ning voqelikni alohida shaklda aks ettirishdan iborat xususiyati. Asosan, sezgi, tasavvur, tafakkur, irodaviy xatti-harakat va boshqa subyektiv obrazlarda aks etadi. Psixika materiyaga nisbatan ikkilamchi, xreila. Bu psixikaning mavjudlik usuli (psixika miya xususiyati)da va uning mazmuni (psixika — obyektiv olamning subyektiv obrazi)da koʻrinadi.
- Psixika materiya taraqqiyotining muayyan bosqichida — tirik organizmlarda sezuvchanlikning alohida shakli yoki his qilish qobiliyati paydo boʻlishi bilan vujudga kelgan. Tirik mavjudotning morfologik-fiziologik tuzilishi murakkablashuvi, unda nerv sistemasining vujudga kelishi va taraqqiy etishi, bosh miya, uning katta yarim sharlarining shakllanishi va takomillashishi jarayonida rivojlangan.
- Psixikaning oʻziga xos organi insonda va oliy darajada rivojlangan hayvonlarda bosh miyadir. Psixika — subyektivlik bilan obyektivlikning birligidir. Psixik faoliyat doimo muayyan subyektga xos boʻlib, uning individual xususiyatlari bilan bogʻlangandir. Ayni vaqtda psixika obyektiv olamning muayyan manzarasini yaratuvchi miya inʼikos faoliyatining real jarayoni sifatida obyektivdir.
- Psixika psixik jarayonlar, holatlar va insonning psixik xususiyatlarining zohiriy birligidir. Psixika rivojining oliy shakli — inson psixikasidir. Uning paydo boʻlishi va rivojlanishida insonga xos boʻlgan atrofdagi olam bilan oʻzaro munosabatga kirishish usuli — mehnat hal qiluvchi rol oʻynagan.
- Inson psixikasi faqat biologik taraqqiyotning emas, ijtimoiytarixiy taraqqiyotning ham mahsulidir. Ijtimoiy, mehnat amaliyoti oliy, faqat insongagina xos psixika shakli — ongni vujudga keltirdi. Inson psixikasining eng muhim xususiyati — ishlar, hodisalar va boshqalarni oldindan koʻra bilish va oʻzi nima qilishini rejalashtirishdan iborat. Inson obyektiv voqelikdagi predmetlar va hodisalarni tajribaga asoslanib idrok qiladi. Insonning psixik faoliyati asosida birinchi va ikkinchi signal sistemalarining oʻzaro taʼsiri yotadi.
- . Psixikaning muhim tomoni uning reflektorlik tabiati, yaʼni reflekslar hosil boʻlishi, bu jarayonning toʻxtovsiz va qatʼiy kechishidir. Real psixika faoliyat koʻrinishida mavjud. Faoliyatda u shakllanadi, namoyon boʻladi va bilib olinadi. Inson psixikasining shakllanishida taʼlim va tarbiya muhim rol oʻynaydi. Taʼlim va mehnat jarayonida har bir shaxs psixikasining individual rivojlanishi yuz beradi, bu insoniyat toʻplagan moddiy va maʼnaviy boyliklarni oʻzlashtirishdan iboratdir
- Psixikani psixologiya oʻrganadi.
- Leontyevga ko'ra, aqliy shakllarning rivojlanishi 3 bosqichga bo'linadi, ular orasida: Boshlang'ich sezgi psixika.
- Pertseptual psixika.
- Aql psixikasi.
- Psixikaning yuqoridagi bosqichlaridan iborat bo'lgan fabriya faqat dastlabki ikkitasini qoldirdi. Va u idrok psixikasi kontseptsiyasida aqlni tahlil qilish bosqichini "yo'q qiladi". Ko'proq zamonaviy gipotezalar psixikaning xususiyatlarini va uning mavjudligini ma'lum tirik organizmlarning (masalan, qidirish xatti-harakatlarining) qobiliyatiga bog'liq bo'lgan mezonlar to'plamiga muvofiq belgilaydi.
- Ko'plab olimlar tomonidan tan olingan bu farazlardan biri A. N. Leontyevning ta'kidlashidir. U psixikaning ob'ektiv mezoni tananing biologik neytral stimulga javob berish qobiliyatidir, deb aytdi. Ushbu xususiyat sezgirlik deb ataladi. Leontievning so'zlariga ko'ra, u subyektiv va ob'ektiv qator jihatlarni o'z ichiga oladi.
- Psixikaning funktsiyalari - bu atrofdagi voqelikning ob'ektga ta'sirini aks ettiradigan vazifalar to'plami. Shuningdek, ular xulq-atvor reaktsiyalarining xususiyatlari, inson faoliyati va atrofdagi dunyoda o'zlarining shaxsiy pozitsiyalaridan xabardorliklarini tartibga soladilar.
- Psixik funksiyalar asosan 4 ta tipga bo’lib organiladi
- 1-tip. Tafakkuri - rasional tip - fikrlovchi tip. Biror narsaning qadr- qimmatini aniq faktlar va mantiqiy mulohazaga tayanib baholaydi.
- 2-tip.Hissiyot-rasional tip - hissiyotli tip. Yaxshi-yomon, gozal-xunuk tamoyiliga asoslanib emosional baholaydi.
- 3-tip. Sezgi –irrasional tip - sezgiga asoslanuvchi tip Sezgi a'zolariga tushuvchi, tashqi olam haqidagi axborotlarga tayanadi.
- 4-tip. Intuisiya-irrasional tip - intuitiv tip. Hayotiy voqealarning mazmunini ongsizlikda, tuygusi va taxminlariga kora baholaydi.
- Psixikaning tarkibiy qismlari faoliyat, xulq, muomala yaqqol namoyon bolish xususiyatiga ega bolsa, bilish jarayonlari, psixik holatlar, ichki kechimalar, ijodiy rejalar, ilmiy farazlar miyada mujassamlashgani uchun ular kozga korinmaydi. Psixika faollik xususiyatiga ega bolib, u mayllarda, maqbul yechim-ni qidirishda, xatti-harakat variantlari ehtimolligini xayoldan otkazishda, undashda, turtkilarda oz ifodasini topadi.
- Psixika yuksak darajada tashkil topgan materiyaning alohida xossasi bo’lib, u ob'ektiv olamni alohida bir tarzda aks ettiradi._ Yuksak darajada tashkil topgan materiya deganda biz miyani tushunamiz, Demak inson va hayvonlar psixikasining moddiy asosini markaziy nerv sistemasining eng yuksak qismi bo’lmish bosh miya tashkil etadi.
- Psixika materiyaga nisbatan ikkilamchi, xreila. Bu psixikaning mavjudlik usuli (psixika miya xususiyati)da va uning mazmuni (psixika — obyektiv olamning subyektiv obrazi)da koʻrinadi. Psixika materiya taraqqiyotining muayyan bosqichida — tirik organizmlarda sezuvchanlikning alohida shakli yoki his qilish qobiliyati paydo boʻlishi bilan vujudga kelgan.
Do'stlaringiz bilan baham: |
