Mavzu: Pul massasi va pul agregatlari

01.01.2018	01.01.2019	01.01.2020
01.01.2021
Пул базаси	12 723	14 694	19 811	24 258	35 140	34 483	40 607	46 877
Марказий банкдан ташқаридаги нақд пуллар	7 505	9 183	10 733	13 256	20 063	23 122	26 310	27 799
Бошқа депозит ташкилотлар олдидаги мажбуриятлар, шундан	5 142	5 368	8 943	10 902	14 907	11 108	14 005	18 800
Мажбурий резервлар	2 299	2 454	3 266	3 910	5 029	2 910	4 187	1 547
Вакиллик ҳисобварақлардаги маблағлар	2 843	2 914	5 677	6 992	9 878	8 198	9 818	17 253
Бошқа секторлар олдидаги мажбуриятлар	75	143	135	101	171	253	292	278

Pul multiplikatori pul massasini qanday sur’atlarda ko’payotganligini ko’rsatadi. Shu sababli Markaziy bank pul massasining dinamikasini va inflyatsiya darajasini kuzatish uchun unga pul multiplikatori kerak.

3. Pulning aylanish tezligi. Pul multiplikatori.

Bank multiplikatori

Bank	Hisobvaraqqa kiritilgan summa	Berilgan kreditlar	Zahiralar
A	100	80	20
B	80	64	16
C	64	51.20	12.80
D	51.20	40.96	10.24
E	40.96	32.77	8.19
F	32.77	26.21	6.55
G	26.21	20.97	5.24
H	20.97	16.78	4.19
I	16.78	13.42	3.36
J	13.42	10.74	2.68
K	10.74
			Jami zahiralar:
			89.26
	Hisobraqamdagi umumiy summa:	Umumiy kreditlar miqdori:	Umummiy zahiralar+ hisobvaraqqa kiritilgan oxirgi summa:
	457.05	357.05	100

Pul aylanish tezligini aniqlashda boshqa formulalar ham mavjud:

n- tugagan yoki o’tgan oylar soni

Pul massasini tavsiflovchi muhim ko’rsatkichlardan biri pul aylanish tezligi hisoblanadi.
Xalqaro valyuta fondi ekspertlari fikricha bu ko’rsatkich 30% bo’lishi kerak.
Jahon bankining ekspertlari fikriga ko’ra bu ko’rsatkich 40% bo’lishi kerak. O’zbekistonda 2020 yil 1-yanvar holatiga monetizatsiya koeffisenti 17 % ni tashkil qiladi.
2021 yil 1-yanvar holatiga esa 18,5 % ni tashkil etgan.


Pul massasi darajasini tavsiflovchi muhim ko’rsatkichlardan yana biri monetizatsiya koeffitsienti:

MK- monetizatsiya koeffitsienti

Pul muomalasining belgilangan muddat va belgilangan davr uchun miqdoriy o‘zgarishlarini bilish uchun, shuningdek pul massasi hajmi va o‘sish su’ratlarini tartibga solish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqarish uchun turli xil ko‘rsatkichlar (pul agregatlari) dan foydalaniladi.

Pul muomalasining belgilangan muddat va belgilangan davr uchun miqdoriy o‘zgarishlarini bilish uchun, shuningdek pul massasi hajmi va o‘sish su’ratlarini tartibga solish bo‘yicha tadbirlarni ishlab chiqarish uchun turli xil ko‘rsatkichlar (pul agregatlari) dan foydalaniladi.

4. Pul agregatlari va ularning tarkibi

AQSh da pul massasini aniqlash uchun 4 ta pul agregati, Yaponiya va Germaniyada – 3 ta, Angliya va Frantsiyada – ikkita pul agregatidan foydalaniladi.

Pul agregatlari – bu pul massasini muqobil o’lchash imkoniyatini beruvchi ko’rsatkichlardir.

Rivojlangan mamlakatlarning moliya statistikasida pul massasini aniqlashda quyidagi asosiy pul agregatlari to‘plamidan (guruhidan) foydalaniladi:

Rivojlangan mamlakatlarning moliya statistikasida pul massasini aniqlashda quyidagi asosiy pul agregatlari to‘plamidan (guruhidan) foydalaniladi:

M1 agregati - muomaladagi naqd pullar (banknotalar, tangalar) va joriy bank schyotlaridagi mablag‘larni o‘z ichiga oladi;

M2 agregati - M1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli va jamg‘arma qo‘yilmalaridan (to‘rt yilgacha) tarkib topgan;

M3 agregati - o‘z ichiga M2 agregati va ixtisoslashgan kredit muassasalaridagi jamg‘arma qo‘yilmalarini kiritgan;

M4 agregati - M3 agregati hamda yillik tijoriy banklarining depozitli sertifikatlaridan iborat.

O‘zbekistonda pul massasi qo‘yidagi pul agregatlaridan iborat:

М0

• 
  Muomaladagi naqd pullar
  

М1

• 
  M0+ tijorat banklaridagi talab qilib olinadigan va joriy hisobvaraqlardagi qoldiqlar
  

М2

• 
  M1+ Tijorat banklaridagi muddatli depozitlar va jamg‘armalar
  

М3

• 
  M2+Tijorat banklari depozit sertifikatlari, obligatsiyalar, davlat zayom obligatsiyalari, xazina majburiyatlari
  

Rossiya Federatsiyada muomaladagi jami pul massasi hisob-kitobi uchun quyidagi pul agregatlari qo‘llaniladi.

Rossiya Federatsiyada muomaladagi jami pul massasi hisob-kitobi uchun quyidagi pul agregatlari qo‘llaniladi.

MO agregati - naqd pullar;

M1 agregati - MO agregati va hisob-kitob, joriy va boshqa schyotlar (maxsus schyotlar, kapital qo‘yilmalar schyotlari, akkreditiv va chek schyotlari, mahalliy byudjet schyotlari, kasaba, uyushmalari jamoat va boshqa tashkilotlarning schyotlari, davlat sug‘urta mablag‘lari, uzoq muddatga kreditlash fondi)dagi mablag‘lar tijorat banklariga qo‘yilmalar va jamg‘arma banklaridagi talab qilib olinadigan depozitlarning yig‘indisiga teng;

M2 agregati - M1 agregati va tijorat banklaridagi muddatli qo‘yilmalardan iborat;

M3 agregati - M2 agregati hamda depozit sertifikatlar va davlat zayom obligatsiyalari yig‘indisidan iborat.

Pul massasi naqd pullardan tashqari muddatli hisobvaraqlardagi mablag‘ va jamg‘armalarni, depozit sertifikatlari, investitsion fondlarning aktsiyalarini o‘z ichiga oladi. Pul massasining yuqoridagi elementlari «kvazi» pullar deb ham yuritiladi. Kvazi pullar likvid aktivlar bo‘lib, ular tez orada pulga aylanishi mumkin.

Pul massasi naqd pullardan tashqari muddatli hisobvaraqlardagi mablag‘ va jamg‘armalarni, depozit sertifikatlari, investitsion fondlarning aktsiyalarini o‘z ichiga oladi. Pul massasining yuqoridagi elementlari «kvazi» pullar deb ham yuritiladi. Kvazi pullar likvid aktivlar bo‘lib, ular tez orada pulga aylanishi mumkin.