Mavzu: Pul massasi va pul agregatlari

MAVZU: Pul massasi va pul agregatlari

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“BANK HISOBI VA AUDIT” KAFEDRASI
“PUL VA BANKLAR” FANI

REJA:

1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi.
2. Muomala uchun zarur pul miqdorini aniqlash.
3. Pulning aylanish tezligi. Pul multiplikatori.
4. Pul agregatlari va ularning tarkibi.
5. O’zbekiston Respublikasida pul agregatlari va ularning tarkibi.
6. Xorij mamlakatlarida pul agregatlari.
1. Pul massasi tushunchasi, uning mohiyati va tarkibi
PUL MASSASI TUSHUNCHASI
Pul massasi bu jismoniy va yuridik shaxslarga hamda davlatga tegishli bo’lgan naqd va naqdsiz ko’rinishdagi pul mablag’larining yig’indisidir.
Pul muomalasi bu pullarning naqd va naqd bo’lmagan shakllardagi doiraviy aylanishi bo’lib, bunda pullar to’lov vositasi va muomala vositasi funksiyalarini bajaradi. Pul muomalasi jarayonida ishtirok etadigan pullar 2 ga bo’linadi.
1. Aktiv pullar-bevosita to’lov jarayonidagi pullardir. Shu pullar tufayli T-P (tovar pul) yoki P-T jarayoni nihoyasiga yetadi.
2. Passiv pullar-deganda aholining, korxonalarning va davlatning banklaridagi hisob raqamlarida turgan pullar hamda aholining qo’lidagi naqd pullar tushuniladi.
Ўзбекистон Республикасида
пул массаси тўғрисида маълумот

млрд. сўм
Сана	Кенг маънодаги пул массаси (М2)*	жумладан:
		Миллий валютадаги пул массаси	шундан:				Чет эл валютасидаги депозитлар миллий валюта эквивалентида
			Тор маънодаги пул массаси (М1)**	шундан:		Миллий валютадаги бошқа депозитлар ва қимматли қоғозлар
				Муомаладаги нақд пуллар (М0)	Миллий валютадаги талаб қилиб олингунча депозитлар
1	2=3+8	3=4+7	4=5+6	5	6	7	8
01.01.2014	28 376	22 594	15 870	7 424	8 447	6 723	5 782
01.01.2015	32 698	26 862	19 818	9 058	10 760	7 045	5 836
01.01.2016	40 642	34 576	23 644	10 655	12 989	10 932	6 067
01.01.2017	50 227	41 470	27 955	13 209	14 746	13 515	8 758
01.01.2018	70 816	45 117	33 142	19 449	13 694	11 974	25 699
01.01.2019	80 165	54 896	38 593	22 164	16 429	16 303	25 269
01.01.2020	91 266	62 786	42 670	24 246	18 424	20 116	28 480
01.01.2021	107 604	73 098	50 330	24 920	25 410	22 768	34 506

Dunyoning barcha mamlakatlarida pul muomalasini amalga oshirish va tartibga solish Markaziy banklarga yuklatilgan. Bu yerda Markaziy banklarning mustaqillik darajasi muhim o’rin tutadi. Ayrim davlatlarda misol: Ispaniyada Markaziy bankning mustaqillik darajasi past. Shu jumladan Angliyada ham past. Shu sababli pul muomalasiga oid muhim qarorlarni qabul qilishda hukumatning roziligi talab qilinadi. Markaziy bank pul muomalasini amaldagi qonunchiliklarga qat’iy rioya qilgan holda boshqaradi. Bunda eng asosiy qonun hujjati bo’lib “Markaziy bank” to’g’risidagi qonun hisoblanadi.
Pul muomlasini tashkil qilish va tartibga solish bir nechta omillarga asoslanadi:
1. Pul-tovar munosabatlarining mavjudligi.
2. Pul mablag’larining tovarsiz harakatlanishi. M-n X.Yu.S lar va aholi davlatga soliq to’lashi.
3. Pul muomlasining me’yoriy huquqiy asoslarining mavjudligi.
4. Pul muomalasini tashkil qiluvchi va tartibga soluvchi institutlarning mavjudligidir. Odatda pul muomlasini Markaziy bank tomonidan tashkil qilinadi va tartibga solinadi. Lekin pul muomalasini tashkil qilishda bank tizimining 2-chi pog’onasida turuvchi tijorat banklari rol o’ynaydi.

Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdoriga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omil - bu tovarlar va xizmatlar bahosi hisoblanadi. Pul miqdori tovarlar va xizmatlar bahosiga to‘g‘ri proportsional, ya’ni tovarlar va xizmatlar bahosining oshishi muomalaga ko‘p pul chiqarishni talab qiladi.

Muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdoriga ta’sir ko‘rsatuvchi asosiy omil - bu tovarlar va xizmatlar bahosi hisoblanadi. Pul miqdori tovarlar va xizmatlar bahosiga to‘g‘ri proportsional, ya’ni tovarlar va xizmatlar bahosining oshishi muomalaga ko‘p pul chiqarishni talab qiladi.

Pul miqdoriga ta’sir qiluvchi ikkinchi omil - bu pulning aylanish tezligi hisoblanadi. Bu omil pul miqdoriga teskari ta’sir ko‘rsatadi. Odatda pul qanchalik tez aylansa, muomala uchun zarur bo‘lgan pul miqdori shuncha kam talab qilinadi va aksincha.