Mavzu: Qadriyatlar falsafasi (aksiologyia) Reja

Baholashning funksiyalari ham uning ichki ziddiyatlarga to‘la tabiati bilan belgilanadi. 
Baholash asosi sifatida shaxs yoki ijtimoiy guruhning bevosita ehtiyojlari, manfaatlari, 
mo‘ljallari amal qilishi mumkin. Ammo baholash zamirida andozalar, qoidalar, standartlar, ijtimoiy 
imperativlar yoki taqiqlar, me’yorlar ko‘rinishida ifodalangan maqsadlar yoki loyihalar yotishi ham 
mumkin. Me’yoriy tartibga solish sohasi inson faoliyati sohasi bilan deyarli mos keladi. U huquqiy va 
axloqiy me’yorlardan tashqari qoidalar, buyruqlar, standartlar, texnik me’yorlar, xizmat tartibi va shu 
kabilarni ham o‘z ichiga oladi. Me’yorlarning o‘ziga xos xususiyati shundaki, ular bir vaqtning o‘zida 
qadriyat sifatida ham, baholash asosi sifatida ham amal qiladi. Bu ikki yoqlamalik baholashga doir 
mulohazalar ikki yoqlamaligining sabablaridan biri hisoblanadi. Xulq-atvorni baholashda, maqsaddan 
qat’i nazar, qoidalar va me’yorlarga formal muvofiqlik birinchi o‘ringa chiqqan holda, me’yor 
mustaqil qadriyat sifatida ko‘pincha odatga aylanadi. Shaklan me’yorlar va qoidalarga muvofiq 
bo‘lgan yuzaki faoliyat ba’zan jamoatchilik fikrida ijobiy baho olishi, ish manfaatlarida sermazmun 
faoliyat esa salbiy baholanishi mumkin. 
Har qanday baholash o‘z predmetini ham, baholash sub’ektining ehtiyojini ham tavsiflaydi. 
Sub’ekt u yoki bu hodisani baholar ekan, o‘zining unga bo‘lgan munosabatini ham, o‘z ehtiyojini ham 
ifoda etadi. 
Har bir baholashda faoliyatning turli tomonlari asos bo‘lishi mumkin: - me’yoriy (muayyan 
me’yorga muvofiq) baholash; 
- ijtimoiy-madaniy (muayyan jamiyatning madaniy o‘ziga xosligi bilan mushtarak) baholash; 
- professional (mazkur kasb andozalari va qoidalariga muvofi-) baholash; 
- operatsional baholash (muayyan maqsadga erishish imkonini beruvchi operatsiyalarning 
maqsadga muvofiq majmui va ketma-ketligi). 
Har bir muayyan holda yuqorida zikr etilgan asoslardan biri yoki ularning muayyan 
uyg‘unligidan foydalanilishi mumkin bo‘lib, bu ayni bir hodisaga berilgan bahoning mazmunini 
sezilarli darajada o‘zgartiradi. Masalan, huquq bilan tartibga solinuvchi qilmish huquqiy me’yor nuqtai 
nazaridan baholanuvchi yuridik dalil hisoblanadi. Ayni shu qilmish operatsion (operatsiya qay darajada 
muvaffaqiyatli amalga oshirilgani) yoki axloqiy (qilmish sub’ekti qaysi axloqiy prinsiplarga amal 
qilgani) nuqtai nazaridan baholanishi mumkin. 
Qadriyatlar ijtimoiy hayotning muhim omili, shasxlararo munosabatlarning mahsulidir. Har 
qanday qadriyatlarning amal qilish darajasi baholashda o‘z ifodasini topadi, me’yorlar uning predmeti 
bo‘lishi ham mumkin. Ular faoliyatning hayot sinovidan o‘tgan usullarini mustahkamlash vositasi 
sifatida vujudga keladi. Ayni vaqtda ijtimoiy me’yorlar allaqachon eskirgan va shaxs o‘z-o‘zini 
qadriyat sifatida erkin anglab yetishiga monelik qiluvchi taqiqlar va qoidalarning manbalari bo‘lishi 
mumkin. Ijtimoiy me’yorlar ijtimoiy amaliyotdan oqsashi ular birdan-bir maqsadga aylanishiga zamin 
yaratadi. Masalan, avtomobildan transport vositasi sifatida emas, balki uning egasi (uning jamiyatdagi 
haqiqiy o‘rni qanday ekanligidan qat’i nazar) jamiyatning «oliy» sinfiga mansubligidan dalolat 
beruvchi timsol sifatida foydalanilishi mumkin.