Mavzu: Qoraqalpoq xalqining etnografiyasi, etnogenezi va etnik tarixi

O`n to`rtinchi asrning oxirlari va o`n beshinchi asrning boshlaridagi Amir Temurhujumi natijasida Qizil O`rda yemirilib uning o`rnida bir nechta davlat vujudga keldi.1397-yilda Sharqiy yevropaning bepoyon cho`llarida Edigey boshchiligidagi No`g`ay (Mang`it) xonligi tashkel topdi.

• 
  O`n to`rtinchi asrning oxirlari va o`n beshinchi asrning boshlaridagi Amir Temurhujumi natijasida Qizil O`rda yemirilib uning o`rnida bir nechta davlat vujudga keldi.1397-yilda Sharqiy yevropaning bepoyon cho`llarida Edigey boshchiligidagi No`g`ay (Mang`it) xonligi tashkel topdi.
  
• 
  O`n beshinchi asrning birinchi yarmida No`g`ay xonligining sharqiy tomonida Abilxayr boshchiligidagi O`zbek xonligi vujudga keldi.O`n beshinchi asrning ikkinchi yarmigacha qoraqalpoqlar xam shu xonlikka qaraganlar. O`zbek va No`g`ay xonliklari aholisi asosan bir urug`dan bo`lganlar.Professor N.Baskakovning yozishicha, ularning hammasi turk tilining janubiy-sharqiy shevasida yanu zamonaviy qoraqalpoq,qozoq va no`g`ay tillarida so`zlashganlar.
  
• 
  Abulxayr o`z tarkibiga o`zbeklar va mang`itlarni birlashtirgan ko`chmanchi davlati mustahkam bo`la olmadi. Xon vafotidan so`ng o`zbek xonligi parchalanib, inqirozga yuz tutdi. Shu sabali uning tarkibida bo`lgan qoraqalpoqlar ham ajralib chiqdilar.
  

O`n beshinchi asrning ikkinchi yarmidano`n oltinchi asrning ikkinchi yarmigacha bo`lgan davrda qoraqalpoqlar No`g`ay xonligi tarkibida bo`ldilar. 1556-yilga kelib Rossiya,Astraxan xonligini bosib oladi. Shundan so`ng no`g`y mo`rz(knyaz)lario`rtasida o`zaro nifoq va janjallar boshlanadi. Buning ustiga xonlikda ikki yil davomida ekinlar bitmay qoldi. Oqibatda ocharchilik boshlandi. Bu ofatlar tufayli xonlik xududida istiqomat qilayotgan xalqlarning ko`p qismi boshqa o`lkalarga ko`chib ketdi.

• 
  O`n beshinchi asrning ikkinchi yarmidano`n oltinchi asrning ikkinchi yarmigacha bo`lgan davrda qoraqalpoqlar No`g`ay xonligi tarkibida bo`ldilar. 1556-yilga kelib Rossiya,Astraxan xonligini bosib oladi. Shundan so`ng no`g`y mo`rz(knyaz)lario`rtasida o`zaro nifoq va janjallar boshlanadi. Buning ustiga xonlikda ikki yil davomida ekinlar bitmay qoldi. Oqibatda ocharchilik boshlandi. Bu ofatlar tufayli xonlik xududida istiqomat qilayotgan xalqlarning ko`p qismi boshqa o`lkalarga ko`chib ketdi.
  
• 
  Qoraqalpoqlar ham No`g`ay xonligini tark etib, o`zlarining Amudaryo bo`ylaridagi avvalgi yerlariga qaytish imkonyati bo`lmaganligidan Sirdaryo sohillarifa kelib joylashdilar. O`sh paytda Amudaryo sohillari suvsizlikdan hamon qaqroq edi. Faqat o`n yettinchi asrning boshlariga kelib , Amudaryo o`zining eski o`zaniga qaytadi va suvini Orol dengiziga quya boshlaydi.