Mavzu: Radiobiologiya fanining predmeti, tadqiqot ob’yekti, maqsad va vazifalari, radiobiologiya fanining rivojlanish tarixi. Ionlashtiruvchi nurlanish va uning xossalari. Dozimetriya. Doza va o‘lchov birliklari. Dozimetrik qurilmalar

N.Bor, G.Mozli, R.Milliken, X.V.Geyger, E.Marsden, J.Chedvik kabi olimlar 

katta hissa qo‘shishgan. 

Kimyoviy  element  atomi  markazida  proton  (

+

1

1

p

)  va  neytronlardan  (

0

1

n

) 

tashkil  topgan,  musbat  (+)  zaryadlangan  yadro  joylashgan  bo‘lib,  uning 

o‘lchamlari  italiyalik  fizik  olim  Enriko  Fermi  (1901–1954)  sharafiga  fermi 

o‘lchov birligi bilan o‘lchash qabul qilingan. 

Keyinchalik kimyoviy element atomi tarkibi quyidagi zarrachalardan tashkil 

topganligi aniqlangan: 

2-jadval 

Atom tarkibi 

Zarrachaning 

nomlanishi 

Shartli 

belgilanishi 

Nisbiy atom 

og‘irligi 

Nisbiy atom 

zaryadi 

Proton 

P 

1,007 ≈ 1 

1+ 

Neytron 

N 

1,009 ≈ 1 

0 

Elektron 

e

–

 

1/1840 

1– 

 

Ya’ni, atom yadrosining radiusi ~10

–15

metrga  

(1 fermi) teng hisoblanadi. Yadro tarkibida proton va 

neytronlar  –  nuklonlar(lotin tilida – nucleus  –  yadro 

degan 

ma’noni 

anglatadi) 

joylashgan 

bo‘lib, 

protonning 

zaryadi 

+1,6×10

–19

Kl 

va 

og‘irligi 

1,673×10

–27

kg  ga  teng  hisoblanadi  va  protonlar  soni 

kimyoviy element atomi yadrosining zaryadini ifodalaydi. Neytron esa zaryadsiz 

zarracha  bo‘lib,  og‘irligi  1,675×10

–27 

kg  ga  teng  hisoblanadi.  Atom  yadrosi 

+

-

e

~10

–15

м

~10

–10

м

---

 

11 

 

atrofida  –  elektron  orbitallar  bo‘ylab,  manfiy  (–)  zaryadlangan  elektronlar  (

-

e

) 

harakatlanadi.  Elektronning  zaryadi  +1,6×10

–19

Kl  va  og‘irligi  9,11×10

–31

kg  ga 

teng hisoblanadi. 

E.Rezerford tajribasi va atomning yadro modeli. 

 

 

Ionlashtiruvchi  nurlanish  –  elektromagnit  nurlanishning  nisbatan  batafsil 

o‘rganilgan  spektri  hisoblanib,  aynan  radiobiologiya  va  radiobiofizika  fanining 

tadqiqot sohasini tashkil qiladi.  

Barcha zaryadlangan zarrachalar modda bilan ta’sirlashishda o‘z  energiyasini 

yo‘qotishi,  bu  energiyaning  modda  atomi  tomonidan  yutilishi  hisobiga 

ionizatsiyahodisasi  yuzaga  kelishi  qayd  qilinadi.  Masalan,  o‘limga  olib  keluvchi 

~600Ber radiatsion nurlanish ta’sir ko‘rsatishi sharoitida, odam organizmida har 1 

sm

3

  biologik  to‘qimaga  nisbatan  taxminan  10

15

  dona  ion  hosil  bo‘lishi  hisoblab 

chiqilgan. 

Ionlashtiruvchi nurlanish turlariga – elektromagnit nurlanish spektrlari (γ–