Mavzu: Raqobatlashgan bozorda harakat qiluvchi firma daromadlari

Monopolistik raqobat — bu koʻpgina sotuvchilar oʻxshash boʻlgan, ammo bir xil boʻlmagan tovarlarni taklif qiluvchi bozor turi hisoblanadi^[1][2]. Monopolistik raqobat va monopoliya nomlari oʻxshash hisoblansa-da, amalda bu ikki raqobat turi keskin farq qiladi. Bunday raqobat turi dastlabki qarashda sof raqobatlashgan elementlariga ega boʻlsa-da, nomukammal raqobatlashgan bozorlar(monopollashgan bozor) turiga kiradi. Monopolistik raqobatda ham faoliyat yurituvchi firmalar nisbatan koʻp, yangi firmalarni bozorga kirib kelishi yoki unda harakat qiluvchi firmalarning undan chiqib ketishida kichik cheklovlar mavjud. Lekin, bu raqobat turi baribir erkin bozordan farq qiladi. Farqi shundaki, monopol raqobatlashgan bozordagi mahsulot tabaqalashgan, yaʼni bir xil ehtiyojni qondiruvchi tovarni har bir firma oʻziga xos ravishda ishlab chiqarib sotadi va uning mahsuloti boshqa firmalarning mahsulotidan sifati, koʻrinishi, xizmat koʻrsatish turi, uslubi, foydalanilgan materiallari va brendi bilan farq qilishi mumkin. Tovarning differensiallashuvi deganda bozorda sotiladigan tovarni turli xilligi, yagona qolipda emasligi tushuniladi. Har bir firma oʻz mahsulot markasiga ega boʻlganligi sababli maʼlum darajada bozor hokimiyatiga ega boʻladi. Masalan, har bir shaharda fast foodlar, restoranlar va non mahsulotlari(xususan, pishiriqlar) sotadigan joylar bor. Bu iqtisodiy subyektlar deyarli bir turdagi ehtiyojni qondiruvchi turli-xil mahsulotni sotadi. Toshkent shahridagi Feed Up, Oq-Tepa Lavash va Evos kabi fast foodlar oʻxshash menyuga (lavash, burger, kartoshka fri va boshqa isteʼmol tovarlari) ega boʻlsa-da, shakl, taʼm, xizmat koʻrsatish va narxiga koʻra oz boʻlsa-da farq qiladi.
Sof monopoliya - hech qanday raqobat mavjud bo'lmagan bozor tashkiloti. Agar sof monopoliya ta'rifiga murojaat qilsangiz, bunday bozor tashkiloti bilan mahsulotning yagona sotuvchisi, boshqa sanoat tarmoqlarida mavjud bo'lmagan analoglar yoki almashtirishlar mumkinligini bilib olishingiz mumkin. Sof monopoliya nomukammal raqobatning yorqin namunasidir.
Sof monopoliya sharoitida firma
Sof monopoliya sharoitida firma ishlab chiqarilayotgan mahsulot noyob bo'lsa, qolishi mumkin va u hatto yaqin zaxiralarga ega emas.
Sof monopoliya korxonalari misolida siz har qanday firma qila olmaydigan xizmatlarsiz har qanday kommunal korxonalarni ro'yxatlashingiz mumkin. Zamonaviy dunyoda monopolistik korxonalar bilan kurashish mavjudligiga qaramasdan, ba'zi hollarda ularning mavjudligi zarurat bilan oqlanadi. Misol uchun, qishloq va qishloqlarda monopolistlar qishloq xo'jaligi texnikasi yoki ta'mirlash kompaniyalari ta'minotchilari bo'lishi mumkin.
Sof monopoliya belgilari
Ochiq monopoliya o'zining o'ziga xos xususiyatlariga ega, ular iqtisodiy sohadagi boshqa hodisalarga aralashish qiyin. Asosiy xususiyatlar:

• 
  mahsulotning o'ziga xosligi;
  
• 
  yagona sotuvchi;
  
• 
  asosiy xomashyo turlariga egalik qilish.
  

Albatta, bunday kuchga ega bo'lgan monopoliya kompaniyasi o'z narxlarini belgilashga va bunday tasvirlarni taklif bilan tartibga solishga qodir. Odatda, bunday firmalar mahsulot narxini bila turib sotadilar, shuning uchun ular juda katta foyda olishadi. Monopolist uchun bu masalalarda shaxsiy manfaat hisoblangan boshqa narsalar bo'yicha rahbarlik qilish mantiqqa o'rin yo'q. Iste'molchilarning tanlovi yo'qligi sababli, ular hali ham mollarni sotib olishlari kerak - yoki umuman ishlatishdan voz kechishadi. Shuning uchun monopolist hech qachon reklamaga sarmoya kiritmaydi - uning mahsulotiga kerak emas.
Shuni ta'kidlash kerakki, sof monopoliya va sof raqobat (bir tovar ishlab chiqaruvchisi mavjud bo'lganida paydo bo'ladi) murakkab aloqaga ega: agar birdaniga boshqa kompaniya bir xil mahsulot bilan bozorga kirishga harakat qilsa, raqobat juda qiyin bo'ladi. Bu erda patentlarni, litsenziyani olish va ko'pincha adolatsiz raqobatni bartaraf etish kerak.
Sof monopoliya turlari
Iqtisodiyot sohasidagi mutaxassislar va ekspertlarning monopoliyaga qarshi ekanligiga qaramasdan, ular hozirgi zamon jamiyatida mavjuddir. Bunday korxonalarning bir nechta turi mavjud:

1.