Mavzu: Real investitsiyalarni moliyalashtirish manbalari Reja: Real investitsiyalar tushinchasi Real investitsiyalar obyektlari

Mavzu: Real investitsiyalarni moliyalashtirish manbalari
Reja:
1. Real investitsiyalar tushinchasi
2. Real investitsiyalar obyektlari
3. Real investitsiyalar moliyalashtirish manbalari

1. 
   

Real investitsiyalar - bu moliyaviy, mulkiy, intellektual va boshqa boyliklarni to'g'ridan-tog'ri ishlab chiqarishga safarbar qilishdan iborat. Demak, real investitsiyalar asosiy kapitalning o'sishiga, yangilanishiga, ishlab turgan korxonalarning kengaytirilishiga, moddiy boyliklarning ko'paytirilishiga olib keladi. Real investitsiyalar (kapita qo'yilmalar) — mablag'larni moddiy va nomoddiy aktivlarga qo'yilma qilish jarayonidir va bundan tashqari asosiy fondlar va aylanma mablag'larga investorlar qo'yadigan barcha turdagi boyliklar real investitsiyalar deb tushiniladi.
Rivojlangan mamlakatlarda real investitsiyalarning asosiy qismini shaxsiy investitsiyalar tashkil etadi.
Real investitsiyalarni tavsifnornalash ularning hajmi va daromad me'yorlari asosida olib boriladi. Investitsiyalar hajmi o'zlashtiriladigan qo'yilmalarning qiyrnatini ifodalaydi, investitsiyalar miqdori esa ularning hajrnini YAMMga yoki YAIMga bo'igan nisbatini ifodalaydi. Inflyatsiya yuqori va chuqurlashgan davrda esa aytilgan ko'rsatkichlarga uning ta'siri to'g'ridan-to'g'ri bo'ladi. Investitsiya me'yori ishlab chiqarilgan YAIM yoki YAMM qanchalik kapital sig'imkorligini, ya'ni qay darajada kapital xarajatlarini talab qilinishini bildiradi. Jamg'arish samarasi kapital sig'imkorligining o'sishi koeffitsentlari asosida aniqlanadi.
Davlat sektorida real investitsiyalar sarti muhim ahamiyatga ega. Iqtisodiy muvofiqlashtirish siyosati asosida kreditlar, subsidiyalar ajratiladi, davlat kapital qo'yilmalari muvozanatlashtiriladi va real investitsiyalar o'zlashtiriladi.
Moliyaviy investitsiyalar kapital, to'iov va moliyaviy majburiyatlarning barcha turlarini o'zida mujassamlashtiruvchi, moliyaviy aktivlarga joylashtirilishini anglatadi. Ushbu moliyaviy vositalarning eng muhimlari qimmatli qog'ozlardir: ulushli (aksiyalar) va qarz (obligatsiyalar). Real investitsiyalardan farqli o'laroq, moliyaviy investitsiyalarni ko'proq portfel investitsiyalar deb atashadi, chunki bu holda investorning asosiy maqsadi bo'lib moliyaviy aktivlarning mukammal yig'masi (investitsiyalar portfeli)ni shakllantirish va qimmatbaho qog'ozlar bilan amalga oshiriladigan turli operatsiyalarni boshqarish hisoblanadi.
Hozirgi davrda Respublikamiz xalq xo'jaligi tarmoqlarini tarkibiy qayta qurish uchun texnika-texnologiya va katta hajmdagi qurilish ishlarini amalga oshirishning zarurligi mulkiy investitsiyalarga ehtiyojni yanada oshiradi. Bu ehtiyojni qondirishning asosiy yo'llaridan biri korxonalarda investitsion jarayonni rag'batlantirish hisoblanadi
Moliyaviy investitsiyalar shaxsiy kompaniyalar va davlat idoralari tomonidan muomalaga chiqarilgan aksiyalarga, obligatsiyalarga va boshqa qimmatli qog'ozlarga va bank depozitlariga, uzoq muddatga jalb qilinadigan qO'yilmalardir. Moliyaviy investitsiyalarning asosiy qismi, kapitalning noishlab chiqarish sohasiga sarflanishini bildiradi. Moliyaviy investitsiyalar aksariyat holatlarda real investitsiyalarning manbayi bo'lib xizmat qilishi mumkin.

2. 
   

Real investitsiyalar obyektlariga quyidagilar kiradi:

• 
  Iqtisodiyotning barcha tarmoqlarida yangidan tomonidan chiqariladigan aksiyalar, yaratiladigan va modernizatsiyalashtiriladigan obligatsiyalar va qimmatli qog'ozlar asosiy fondlar va aylanma vositalari.
  
• 
  Fan-texnika mahsulotlari, kashfiyot, ixtirolar, Davlat va boshqa aksioner banklariga izlanishlar, ta'lim, kadrlarni tayyorlash va qayta qo'yiladigan maqsadli jamg'armalar tayyorlash
  
• 
  G'oyalar, intellektual boyliklar, kashfiyot, ixtiro, 1 obyektlari va boshqa mulkchilik mualliflik huquqlari (nou-xau), tajriba obyektlari o'rganish va almashish
  
• 
  Yer, tabiiy resurslar va boshqa mulkchilik bo'lish huquqlari obyektlariga ega bo'lish va mulkchilik obyektlariga ega bo'lish va foydalanish huquqlar.
  

Ularni hech kim soha yoki investitsiya obyektlarini tanlashga majbur eta olmaydi. U yoki bu sohani tanlashda va investitsiyalarni ma'ium bir sohaga sarflashdagi qarorlarni investorlarning o'zlari qabul qiladilar. Oonunlarga tayangan holda shartnomalar asosida investitsiyalarga ega ba'iish, ulardan foydalanish va ushbu faoliyat natijalari bo'yicha qarorlar qabul qilishni investorlar, boshqa fuqaro va huquqiy shaxslar zimmasiga topshirish to'g'risida qarorlar qabul qilishlari ham mumkin. Bunday hollarda majburiyat garovi sifatida (investorning majburiyatini ta'minlash) investorning mulki qabul qilinadi. Garovga faqat qarzga oluvchining shaxsiy mulki yoki to'la xo'jalik olib borish huquqiga ega bo'igan mulk qo'yiladi. Investorlar investitsiya natijalariga, investitsiya obyektlariga ega ba'lish, foydalanish, farmoyish chiqarish va reinveslOriash huquqlariga egadir. Investitsiya faoliyatidagi jarayonda subyektlar o'rtasida bo'ladigan munosabatlar shartnomalar asosida muvofiqlashtiriladi. Shartnomalar tuzish, sheriklarni tanlash, majburiyatlarni aniqlash va boshqa xo'jalik munosabatlarini o'rganish, ular qabul qilingan qonunlarga zid bo'lmasa, faqat investitsiya faoliyatining subyektlari zimmasida bo'ladi. Har ikki tomonning kelishuviga binoan shartnomalar investitsiya faoliyatining umumiy muddatiga tuziladi. Oabul qilingan qonunlarda investorning qator majburiyatlari bar. Bu majburiyatlar davlat idora va muassasalari oldida bajarilishi lozim bo'lib, quyidagilardan iboratdir:

• 
  investorlar investitsiyalar hajrni va ularning manbalari to'g'risida moliya organlariga deklaratsiya topshirishlari lozim;
  
• 
  kapital qo'yilmalami amalga oshirish uchun tegishli rahbar va maxsus xizmat organlari tomonidan ruxsat olinishi kerak;
  
• 
  investitsiya loyihasining sanitariya-gigiyena va ekologik talablargajavob berishi to'g'risida ekspertiza xulosasiga ega bo'lishi shart. Yuqorida qayd qilinganlardan tashqari, investitsiya subyektlarining majburiyatlariga quyidagilar ham kiradi:
  
• 
  vijdonan raqobat qilish va yakka hokimlikka qarshi rnuvofiqlashtirish talablarini pajarish;
  
• 
  davlat, rahbar xodim va organlar tomonidan yuklatilgan talablarni baholash va ularga bo'ysunish;
  
• 
  belgilangan tartibda buxgaltcrlik va statistik ma'iumotiar hamda hisobotlarni tegishli idoralarga o'z vaqtida yetkazib berish.
  

Agar korxona xodimlari oylik bilan boshqa korxonalar xodimlariga qaraganda yaxshiroq ta'minlangan bo'lsa, foydani birinchi navbatda O'zbekiston Respublikasi Ijtimoyi Vazirligi ma'lumotlari. ishlab chiqarishni rivojlantirishga yo'naltirish kerak. Agar korxonaning texnik ahvoli yaxshi bo'lmasa, foydani korxonani yaxshilash uchun ishlatish kerak. Korxona foydasini real investitsiya sifatida, ya'ni koxonani rekonstruksiya qilish, zamonaviylashtirishga ishlatish ijobiy natija beradi. Chunki bu foyda soliqqa tortilmaydi.
Amortizatsiya ajratmalari — bu asosiy vositalarning belgilangan muddatda o'z qiymatini ishlab chiqarishga o'tkazib borishidir. Asosiy vositalarga bino, inshootlar, texnologiya, asbob-uskunalar, kompyuterlar, avtomobillar, ishlab chiqarish hamda xo'jalik inventarlari va boshqalar kiradi.
Har bir korxona bu asosiy vositalarga daromaddan amortizatsiya ajratmalarini ajratib boradi.
Rivojlangan mamlakatlarda korxonalarning investitsiyalarga bo'lgan ehtiyojining 70—80 % ni amortizatsiya ajratmalari orqali qondiradi.
Amortizatsiya ajratmalarning afzal tomoni shundaki, korxona qanday moliyaviy ahvolda ekanligidan qat'iy nazar bu manba doimo mavjub va u korxona ixtiyorida bo'ladi.

3. 
   

Real investitsiyalar – bevosita investitsiyalar bo‘lib, investorning investitsiya jarayonida bevosita ishtirok etishini anglatadi, ya‘ni investor investitsiyalash obyektini, shuningdek, uni moliyalashtirishni tashkil etish va moliyalashtirish manbalarini bevosita o‘zi aniqlaydi. Portfel investitsiyalar – bilvosita investitsiyalarni anglatib, bu investitsiya yoki moliyaviy vositachilar orqali investitsiyalashdir.
Iqtisodiyotning erkinlashuvi sharoitida investitsiya faoliyatini moliyalashtirishning ilmiy asoslallgan iqtisodiy mexanizmini ishlab chiqish va uni amaliyotga joriy etish zaruriyati kuchaymoqda. Mazkur mexanizm investitsiya faoliyatida ish yurituvchi korxonalarda kengaytirilgan takror ishlab chiqarish ehtiyojlarini ularning ishlab chiqarish dasturidagi be1gilallgan muddat va miqdordagi pul mablag'lari bilan ta'minlashning muhim vositasi sifatida xizmat qilishi lozirn. Bunda mulk shaklidan qat'iy nazar barcha korxonalar, shu jumladan, qo'shma korxonalar moliyalashtirishning bozor tamoyillariga asoslangan manbalaridan foydalanishda teng irnkoniyatlarga ega bo'lishlari zarur.
Investitsiya faoliyatini real investitsiyalashning quyidagi manbalarini ajratib ko'rsatish mumkin.

Yuqoridagi faktrlarga tayangan holda aytish mumkinki, moliyalashtirish deganda investitsiya loyihalarini moliyaviy resurslar bilan ta'minlash tushuniladi. Bu jarayonlarda, albatta, ruoliyaviy resurslarni taqdim etuvchilar o'z faoliyatini ma'lum tartib va qoidalar asosida am alga oshiradi. Shundan kelib chiqib, moliyalashtirish mexanizmiga moliyalashtirish munosabatlari va moliyalashtirish muassasalarining yig'indisi sifatida qarash maqsadga muvofiqdir. Chunki bu yerda asosiy obyektiv qism - moliyalashtirish munosabatlari bazis (asos) sifatida qatnashmoqda. Boshqa qismlar ushbu asos ustiga quriladi. Moliyalashtirish muassasalari mexanizmning boshqa qismi sifatida qatnashadi, ya'ni u barcha pul va kredit oqimlarini boshqarib turadi Lekin, bu ta'rifni ham to'liq, deb bo'lmaydi
Investitsiya loyihahariri moliyalashtirish mexanizmi

- moliyalashtirish munosabatlari;
- moliyalashtirish muassasalari;
- moliyalashtirish tizimi.
Bu tarkibiy qismlar doimo o'zaro bog'liqlilda ega va bu uzviylikdan yaxlitlik kelib chlqadi. Biroq, bunda qaysi qismdan qaysi qism kelib chiqishlni belgilab olish lozim bo'ladi. Fikrimizcha, bunda boshlang'ich qism (bo'g'in) bo'lib, moliyalashtirish munosabatlari xizmat qiladi. Ya'ni asos rolini o'tovchi moliyalashtirish munosabatlari paydo bo'lgandan keyingina, ikkilamchi bo'g'in - moliyalashtirish muassasalarini tarkib toptirishga ehtiyoj tug'iladi.