Mavzu: Respublikamizning noyob durdona ob’yekti bo’lgan g’oza genetik kolleksiyasining materiallari bilan tanishish

a	Aa Gulsimon toj Dominant geterozigota
aa Oddiy toj Resessiv gomozigota

Genotip: 1AA: 2Aa : 1 aa

Fenotip :(gulsimon toj ) 3:1 (oddiy toj)
b)F₁ oddiy tojli xo`rozlar bilan chatishtirilsachi?


BERILGAN:
♀ Aa x ♂ aa
( F₁duragayi gulsimon toj) (oddiy tojli xo`rozlar)
Bunda ham dastab gameta olinadi.

YECHISH:

Genotip: ♀ Aa x ♂ aa

Gametalar: A a a
IZOH: bunda gametalar nisbati 2 (A) (a) : 1 (a)
Olingan gametalar Pinnet katakchasiga joylashtiriladi va genotip, fenotip bo`yicha ajralib nisbati aniqlanadi.

	a	a
A	Aa Gulsimon toj Dominant gomozigota	Aa Gulsimon toj Dominant geterozigota
a	aa Gulsimon toj Dominant geterozigota	aa Oddiy toj Resessiv gomozigota

Genotip: 1Aa : 1aa

Fenotip: (gulsimontoj) 1:1 (oddiytoj) demak, 50% gulsimon(Aa), 50% oddiy (aa) tojli xo`rozlar vujudga keladi.

2-MASALA. Quyonlarda yungning normal uzunligi dominant (B), qisqaligi ressisiv (b) bilan ifodalanadi. Quyidagi genotipli organizmlar o`zaro chatishtirilganda qanday fenotipli organizmlar hosil bo`ladi.

1. Bb x Bb
   

2. BB x bb
   

3. Bb x BB
   

1) dastlab chatishtirilayotgan ota-ona formalar yoziladi:

BERILGAN:

B- Yungi uzun

b- Yungi qisqa
Normal uzunlik normal uzunlik

P ♀Bb x ♂Bb
(geterozigotali) (geterozigotali)
Bunda gametalar olinadi. Izoh gametalar nisbati

YECHISH:

Genotip: ♀Bb x ♂Bb

Gametalar: B b B b

	B	b
B	BB Yungi uzun Dominant gomozigota	Bb Yungi uzun Dominant geterozigota
b	Bb Yungi uzun Dominant geterozigota	bb Yungi qisqa Resessiv gomozigota

IZOH: Fenotip bo`yicha ajralish 3:1 nisbatta. Ya`ni 3 ta normal uzunlikda va 1 ta qisqa uzunlikdagi yungli quyonlar paydo bo`ladi.

4-Amaliy mashg’ulot.

Mavzu: Ajralish ketishning statistik xarakteriga doir masalalar yechish (X² usuli) orqali fenotipik radikallarni aniqlash.
5- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Allel genlarning o`zaro ta’sir xillariga ko`ra belgilarning irsiylanishini tahlil etish.
6- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Noallel genlar o`zaro ta’sirining komplementar, epistatik va polimer tiplariga doir masalalar yechish.
Komplementarlik. Tabiatda keng tarqalgan ikki yoki undaortiq allelmas (odatda dominant bo‘lgan) genlarning o‘zaro ta’siri natijasida yangi belgi yuzaga chiqadi. Bu allellarning har biri genotipda alohida uchraganda muayyan o‘ziga taalluqli belgini yuzaga chiqaradi. Masalan, odamning normal eshitish qobiliyati D va E allelmas dominant genlarning o‘zaro ta’siri bilan belgilanadi (D — chig‘anoq rivojlanishi, E — eshitish nervi rivojlanishi belgilaydi). Har ikkala genlar bo‘yicha dominant gomozigotalar (DDEE) yoki geterozigotalar (DdEe) da eshitish qobiliyati normal rivojlanadi. Agar ikkita allelmas genlarning bittasi retsessiv gomozigota holida kelsa (DDee va ddEE) karlik kasalligini kuzatiladi. Interferon oqsili, gemoglobin polipeptidlari sintezlanishi, sochning pigmentatsiyasi ham komplementarlik xususiyatiga bog‘- liq. Komplementarlikda belgilar ajralishi 9 : 7; 9 : 6 : 1; 9 : 3 : 4 nisbatda kuzatiladi.
Epistaz — bir genning unga noallel ikkinchi gendan ustun kelishi. Epistaz dominant yoki retsessiv bo‘lishi mumkin. Agar dominant gen ustunlik qilsa dominant epistaz, retsessiv gen ustun bo‘lsa retsessiv epistaz deyiladi. O ‘ziga allel bo‘lmagan bironta genning ta’sirini to ‘sib, o‘zining belgisini yuzaga chiqaruvchi genga epistatik, belgisini yuzaga chiqara olmaydigan genga gipostatik gen deyiladi. Genlarning epistatik ta’siri otlarda yaxshi o‘rganilgan, lekin odamlarda uncha yaxshi o‘rganilgan emas. Duragaylarning ikkinchi avlodida genlarning epistaz ta’siri natijasida belgilarning ajralish nisbati aksariyat ko‘pchilik organizmlarda 12 : 3 : 1 ga teng (dominant epistaz). Ba’zi hollarda 13 : 3 nisbatda ajralishni ham kuzatish mumkin. Retsessiv epistazda belgilar ajralishi 9 : 3 : 4 nisbatda kuzatiladi. Odamlarda retsessiv epistazga «bombey fenomeni» misol bo‘la oladi. IA, IB allellar retsessiv gomozigot holida boshqa allel (hh) bilan genotipda birga uchraganida (IAIAhh, JBJBhh) II yoki III qon guruhi emas, balki I qon guruhi kuzatiladi.
Genlarning o‘zaro ta’siri shakllaridan biri bo‘lib, har xil dominant allelmas genlarning bitta belgini kuchaytirishidir. U tabiatda keng tarqalgan. Bunday genlar polimer genlar deyiladi, belgi esa poligen deb ataladi. Odatda, polimer genlar bir xil shartli belgilar bilan belgilanadi (A1A1 va a1a1; A2A2 va a2a2; A3A3 va a3a3 ...). Genotipda dominant allellar soni qancha ko‘p bo‘lsa belgi shuncha kuchli namoyon bo‘ladi. Organizmlarning og‘irligi, bo‘yining uzunligi, teri pigmentatsiyasi, aqliy qobiliyati, irsiyatga moyil kasalliklar shu usulda nasldan naslga o‘tadi. Masalan, odamda terining pigmentatsiyalanishi dominant holatdagi melanin geniga bog‘liq. Lekin bu belgining miqdoriy ko‘rsatkichlari to ‘rtta har xil allelga kiruvchi polimer genlarga bog‘liq. Bu genlarning dominant allellari qancha ko‘p bo‘lsa, teri pigmentatsiyasi shuncha kuchli namoyon bo‘ladi. Poligen belgilar muhit omillari ta ’siriga bog‘liq.

7- Amaliy mashg’ulot.

Mavzu: Noallel genlar o`zaro ta’sirining kombinirlangan tipiga doir masalalar yechish.
8-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Xromosomalarning molekulyar tuzilishini va autosoma, jinsiy xromosomalarni farqlashni o`rganish
9-Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Belgilarning to’liq birikkan holatda irsiylanishiga doir masalalar yechish va ularni tahlil qilish.
10- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Belgilarning to’liqsiz birikkan holatda irsiylanishiga doir masalalar yechish va ularni tahlil qilish.
11- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Odam uchun xos dominant yoki retsessiv tipda irsiylanadigan belgilarni faqarlash
12- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Odamning jinsiy xromosomalariga bog’liq xolda irsylanishga doir masalalar yechish
13- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Odamning autosoma xromosomalariga bog’liq xolda irsylanishga doir masalalar yechish
14- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Miqdoriy belgilarning irsiylanishga ko’ra genetik taxlili
15- Amaliy mashg’ulot.
Mavzu: Genlarning filogenetik shajaralarini o’rganish dasturlari bilan tanishish