Mavzu: ro’zi choriyev hayoti va ijodi. Reja: kirish i-bob. O’zbekiston xalq rassomo ro‘zi choriyev hayoti

 

---

 
 
 
 
 
2.BOB. IJODNING YORQIN ESHIGI. 
2.1 Rassom asarlarining badiiy taxlili 
Men rassomning ba’zi asarlari haqida gapirib bermoqchi bo’lar ekanman, 
avvalo uning ijodi, uning shaxsiyati, fe’li bilan bog’liq ekanligini 
ta’kidlamoqchiman. Mana bir misol. Kech, qish oqshomlari edi. Tashqari sovuq, 
qor. Eshik taqillab, shlyapa kiygan, bo’g’iqqan, asabiy, san’atshunos Rafail Toqtosh 
kirib keldi. Ko’rinishdan navbatdagi» dahanaki jang» lardan qaytgandi, shekilli. 
Ro’zi aka unga kursi qo’ydi-da, gapini ham eshitmasdan uning portretini chizishga 
kirishib ketdi. Toqtosh unga nimalarnidir tushuntirmoqchi bo’lardi. Rassom uning 
asabiy gaplarini tinglash bilan birga, uning qiyofasini shosha-pisha chizaverdi. Shu 

---

tariqa «San’atshunos» portreti paydo bo’ldi. Portret rassomlar soyuzidagi arboblarga 
ham, san’at muxlislariga ham yoqdi. Yoki «qo’shiqchi Botir Zokirov» portretini 
olaylik. U bu obrazni yaratish uchun necha yillar mobaynida tinimsiz kuzatishlar 
qilganidan xabardorman. U tabiiylikdan, oniy lahzalardan inson ichki dunyosini, 
psixologiyasini yaratishda hamisha ustalik bilan foydalana olardi. U kartinalarini 
hamma vaqt ham ana shunday vaziyatda ishlardi demoqchi emasman, albatta. Lekin 
bu misollar uning jo’shqin xarakteridan bir sharh.
Rassomning ayrim kartinalariga boqsangiz, ular hayotdan olingan shunchaki 
lavhalarga o’xshab ko’rinadi. Ammo chuqur idrok etilganda buning aksini ko’rasiz. 
Rassom hayot lahzalaridan ajib bir qo’shiqlar izlaydi, sizga ham ular haqida so’zlab 
bermoqchi bo’ladi. Bu qo’shiqlar ba’zan ichki, kuchli tug’yon bilan taraladi, ba’zan 
ranglar oqimi fikr ifodasini bosib qo’yadi.
Rassom qanday asar yaratmasin, u hamisha atrofga, odamlarga, tabiatga o’z 
munosabatini bildirib keldi.
2-Jahon urushi qatnashchisi, shifokor Yoqub Mahmudov portreti yaqindagina 
yaratilgan. Rassom salomatlik posboni bo’lgan vrachning ichki dunyosini, fikr-
e’tiborini tasvirlashga intilgan. Og’ir urush yillaridan muhr bo’lib qolgan ajinlar 
vrach qiyofasida, qo’llarida aks etgan. Kartina fonida fonnindoskop bor. Ammo 
qahramon ko’zlarida insonni faqat fonnindoskop bilan bilib bo’lmaydi, buning 
uchun qalb ko’zi bilan qarash lozim, degan ma’noni o’qiymiz. Vrachning o’zini 
ko’rganimda, uning ko’zlari qisiqroq ekanligini payqab, rassomga aytdim. U: 

---

«doktorning bemor ko’rayotgan paytini ko’rganmisiz? O’shanda ko’zlari 
kattalashadi, o’tkir nur bilan charaqlab turadi», – degan edi. Demak, insonning eng 
xarakterli holatlari kartinada gavdalanishi muhim ekan.
Biz bunday holatlarni rassom ijodida ko’plab ko’ramiz. Rassom ijodida Surxon 
vohasi, uning odamlari salmoqli o’rin tutadi. Uning «Surxondaryo odamlari» 
turkumidagi qator suratlari buning isbotidir. To’ra Quvvatov va uning turmush 
o’rtog’i Ulash To’raeva portetlariga e’tibor bering-a. Bu ikki portret siymosida bir-
biriga o’xshash nimadir borligini, ayni paytda ikkalasida ham betakror, go’zal bir 
olam borligini ko’rasiz.
Bu er-xotin yigirmanchi yillarda birinchi kolxoz tashkil qilganlardan. 
Tomoshabin portretlarga boqar ekan, hech qanday izoh siz ham ularning hayoti 
shiddatli kurashlar bilan o’tganligini payqaydi. Ularning matonatli qiyofalariga 
maftun boqadi. Rassom chizgan manzaralarda hamisha inson qalbidagi, 
yaratuvchanlik hissini sezamiz. «Namangan. Bog’larda yoz» kabi manzarasi 
fikrimizning dalilidir. Bog’larning kahrabo tusga kirayotgan bir payti. Ana, daraxtlar 
nafas olishayotir. Ularning tarovatli hayotlarida bir qo’shiq – yoz qo’shig’i 
aytilyapti. Rassomning har bir kartinasida hayotning uyg’unlashgan bo’yoqlarini, 
so’nmas jozibasini, mangu lahzalarini ko’ramiz. Aytaylik, uning “Sho’rchida to’y” 
(1981) asarini olaylik. Bu asarda real odamlar yo’q. Unda to’yga kelgan xotin-xalaj, 
bolalarning g’ira-shira sharpalari, soyalarini ko’rish mumkin. Asar asosan iliq 
ranglarning qorishuvida, qora va ko’k, yashil dog’larga nisbati ajib bir manzara hosil 
qiladi. Ulardagi ranglar inson qalbi va shuuriga yoqimli yorug’ tuyg’u olib kiradi.
“Qahramon ona” portreti (1981) da Surxon ayolining dasht ayollariga xos 
hayoti manzarasi saratonga xos iliq ranglar, yorqin va o’tkir bo’yoqlarda ifoda 
etilgan. Uning qiyofasi qizil chaman gullar muqoyasida yaratiladi. Bu jozibali ayol 
Pol Gogenning qizg’ish rangda chizilgan juvoniga o’xshab ketadi. Ammo u milliy 
libosda yana ham tarovatli, viqorli, bir qadar jiddiy ko’rinadi. Uning dadil nigohi 
hayotning dolg’ali to’lqinlarida kurashib, chiniqqan ayol ruhiyatini namoyon etadi.