Mavzu. Shahar transportini rejalashtirish

SHahar transport tizimining ko‘rsatkichlari
Har qanday muhandislik muammosini hal qilish uchun o‘rganilayotgan jarayonni etarli darajada tavsiflovchi ko‘rsatkichlarni aniqlash zarur bo‘ladi. “Ko‘rsatgich” va Mezon” tushunchalari vazifaning mohiyati asosida tanlanadi. 
Bunday holda, faqat maqbullik mezoni bo‘lishi mumkin bo‘lgan
miqdoriy baholashga imkon beradigan indikator bo‘lishi kerak.
Bundan tashqari talab va taklif tushunchalari, mezon, o‘zaro bog‘liqlik mantig‘iga asoslanib, birinchi muammoni hal qilishda olingan narsa hal qilish uchun asos bo‘lishi kerak. SHuning uchun ikkala vazifaning mezonlari miqdoriy bo‘lishi kerak.
Belgilangan mezonlarni tanlashda integrallashgan tizimga asoslangan holda jarayonning o‘zaro bog‘liq tomonlarini ko‘rib chiqish kerak bo‘ladi. Xususan, yo‘l qurilishida o‘rganish ob’ekti sifatida tizim quyidagicha aniqlanadi: haydovchi- avtomobil - yo‘l (WAD). 
Jamoat transportida ham xuddi shunday biz tizimni ajrata olamiz: shahar - yo‘lovchi - transport. Muammoni hal qilish uchun shaharning transport tarmog‘ini ishini yaxshilash uchun quyidagi tizimdan foydalanish tavsiya etiladi: yo‘lovchi - transport - yo‘l.
Ushbu yondashuvning mohiyati inson omilini inobatga olishdir ya’ni transport vositalari ham, transport tarmog‘lari ham, yo‘l xo‘jaligi ham insonlarga qulaylik tug‘dirib ularning xavfsiz harakatlanishiga xizmat qilsin.
Xususan, transport xizmatiga bo‘lgan talabni shaxsning psixofizik imkoniyatlarini va uning transport charchoqlariga bo‘lgan munosabatini hisobga olgan holda, ijtimoiy-iqtisodiy tahlildan foydalangan holda, odamning harakatchanlik ehtiyojlarini o‘rganish orqali aniqlash kerak.
SHahar yo‘lovchi tashish transportini loyihalash tajribasining tahlili shuni ko‘rsatadiki, zamonaviy amaliyotda qo‘llaniladigan mutloq ko‘rsatkichlar shahar yo‘lovchi tashish transport tizimlari uchun variantlarni taqqoslashga imkon bermaydi. Asosiy mutlaq ko‘rsatkichlar – transportning umumiy hajmi va transportning ishlashi shahar miqyosiga bog‘liq bo‘lganligi sababli, shahar yo‘lovchi tashish transport tizimini rivojlantirish uchun zarur bo‘lgan turli xil manbalarga ehtiyojni aniqlash uchun foydalanish qulay, ammo shahar yo‘lovchi tashish transport tizimini aniq tahlil qilish, loyihalash, optimallashtirish va bashorat qilish qiyin hisoblanadi.
Ushbu maqsadlar uchun mutlaq ko‘rsatkichlarni shahar aholisiga yo‘naltirish orqali olingan aniq ko‘rsatkichlardan foydalanish qulayroqdir.
Maxsus ko‘rsatkichlar shaharni rivojlantirishda keng qo‘llaniladi va ularning aksariyati allaqachon standartlashtirilgan, chunki insonning fiziologik ehtiyojlariga ta’sir qiladi. Oziq-ovqat, aholining yashash joyi bilan xavfsizligi, bolalar bog‘chalari, maktablar, savdo va ko‘ngilochar muassasalaridagi joylar va boshqalar normalari mavjud Yo‘lovchi transportida shunga o‘xshash yondashuvning dolzarbligi shubhasizdir, chunki transport ehtiyojlari aholining barcha ehtiyojlari tizimining ajralmas qismi bo‘lib, ularga ko‘pchilik hamrohlik qiladi. Transport xizmatlari soni va sifatiga talab har bir kishiga to‘g‘ri kelishi kerak. YAna bir muhim vazifa bu ehtiyojlarni qondirish usullarini optimallashtirish, ya’ni. takliflar.
Xalq xo‘jaligidagi ishlab chiqarish jarayonlarinin gasosiyko‘rsatkichlari mehnat va unumdorlikdir. Ma’lumki, "mehnat" tushunchasi "mehnat mahsuli" ni, "samaradorlik" esa birlik vaqtiga ishlab chiqarilgan mahsulot hajmini anglatadi. SHuni yodda tutish kerakki, "ish" tushunchasi transportda alohida ahamiyatga ega. SHaharga xizmat ko‘rsatadigan yo‘lovchi transportining xususiyatlari uchun, aholiga to‘g‘ri keladigan yoki transportdagi o‘ziga xos ish muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Bu kuniga bir kishi boshiga to‘g‘ri keladigan yo‘lovchilar soni yoki aholining o‘rtacha transport tarmog‘i orqali kuniga o‘rtacha masofasi
Xizmat ko‘rsatish tizimlarida bitta xizmatning vaqti muhim ahamiyatga ega u tizimning ishlashini tavsiflaydi. Bunday tizimlar bilan bog‘liq bo‘lgan shahar yo‘lovchi transporti uchun, kunlik ish bilan ta’minlashda transport ishlari, eshikdan-eshikgacha yurish uchun sarflangan vaqt ma’lum samaradorlik ko‘rsatkichi sifatida qabul qilinishi kerak.
Bunday ko‘rsatkich aholining haqiqiy transport tarmog‘ida harakatlanish tezligidir. Ma’lum ko‘rsatkichlarni taqdim etish jadvali taklif etilayotgan tizimi. SHuning uchun tizim ishini tahlil qilish uchun uchta solishtirma ko‘rsatgichni qabul qilish mumkin:
1.Solishtirma ish hajmi.
2.Yo‘lovchining kun mobaynida harakatlanishi uchun sarflangan vaqt.
3.SHahar transport tizimining samaradorligini belgilovchi formula orqali aniqlanuvchi ko‘rsatgich.
Bu ko‘rsatgichlar butun shahar transport tizimini shahar-transport-aholi sifatida yagona tizim sifatida tahlil qilish imkonini beradi.