Mavzu: Sharqiy va janubiy Afrikadan topilgan paleontropologik topilmalar tavsifi
Download 40.85 Kb.
|
Hujjat (2)
- Bu sahifa navigatsiya:
- Primatlar orasidagi avstralopiteklarning holatining murakkabligi shundan iboratki, ularning tarkibida zamonaviy antropoid maymunlarga ham, odamlarga ham xos bolgan mozaik belgilar birlashtirilgan.
|
Mavzu: Sharqiy va janubiy Afrikadan topilgan paleontropologik topilmalar tavsifi REJA KIRISH Afrika insoniyatning eng qadimgi vatani Janubiy va sharqiy Afrikadan topilgan paleontropologik topilmalar tavsifi Bu hududdan topilgan paleontropologik topilmalar haqida umumiy nazariyalar Foydalanilgan adabiyotlar roʻyxati Xulosa KIRISH
1.XIXrningi yarmida Vagner Kartfaj odamzodning ilk vataniShimoliy Osiyo, Yevropa bo'Iganligi haqidagi farazni ilgari surdi. Lekin XX asrning 30 yillaridan boshlab pitekantroplarga qaraganda ancha sodda avstralopiteklar ko plab qazilma holda Janubiy va Sharqiy Afrikada hamda XX asrning ikkinchi yarmida Afrikaning Janubiy Sharqiy mintaqasida Homo sapiensga taalluqli suyak qoldiqlarining topilganligini e'tiborga olib, bu qit'a odamzodning dastlabki vatani degan tushuncha ko?pchilik antropologiar tomonidan e'tirof etildi.Bunday xulosani 1987-yili Koliforniya universitetining olimlari Kann va Vilsanlar molekulyar genetik tadqiqotlar asosida isbotlab berdilar. Ular faqat onalik hujayralari orqali nasldannaslga o?tadigan hujayra organellari mitoxondrial DNK qismi tahlil qilib chiqdilar. Aniqlanishicha mitoxondrial DNK dagi mutatsiyalar chastotasining kamligi, mutatsiyalar sodir bo'lgan taqdirda, ularning neytralligi ya'ni ta'sirga ega emasligi hamda ona tomonidan naslga berilishi tufayli DNKdan mutatsiyalar odam genomini tahlil qilganda molekulyar soat sifatida ishlatish uchun nig'oyatda qulayligi e'lon qildilar.Yuqorida zikr qilingan olimlarning ta'kidlashicha ikki guruh odamlar mitoxondrial DNK mutatsiyalar fargiga qarab bu odamlarning genetik kelib chiqishi shajarasini, yoshini aniqlash mumkin. Ular tomonidan olingan natijalarga ko'ra turli populyatsiyaga mansub odamlar bundan 200 ming yillar oldin yashagan yagona afrikalik ayoldan tarqalganligini isbotlandi. Molekulyar genetik sohasidagi mazkur kashfiyot ham Homo sapiensning dastlabki vatani Afrika qit'asi ekanligini tasdiqladi. Paleontologik ma'lumotlarga ko'ra, taxminan 30 million yil oldin eng qadimgi primatlar parapithecus va propliopithecus paydo bo'lgan. Parapitekus zamonaviy gibbonlar va orangutanlarni, shuningdek daraxt maymunlarining yo'q bo'lib ketgan vakili driopithecusni keltirib chiqardi. Driopithecus evolyutsiyasida uchta chiziq aniqlandi: biri zamonaviy gorilla, ikkinchisi shimpanze, uchinchisi avstralopitek va undan odamga. Hominidlarning shimpanze va gorillalar bilan yaqinligi inson gemoglobinlari va maymunlarni tahlil qilish bilan tasdiqlangan.Avstralopitek qoldiqlari (janubiy maymunlar) Janubiy Afrikadan topilgan. Australopithecus qadimgi odamlarning xususiyatlariga o'xshash ko'plab xususiyatlarga ega edi. Ularning tishlari bir tekisda edi, tishlari chiqib ketmadi, tishlar va qo'shni tishlar o'rtasida bo'shliqlar yo'q edi. Bosh suyagining hajmi shimpanzadan bir oz kattaroq bo'lib, zamonaviy gorillalarning bosh suyagi hajmidan oshmadi (435-650 sm3). Australopithecus skeletining tuzilishi ularning ikki oyoq bilan yurganligidan darak beradi, ularning o'sishi 150 sm dan oshmadi, bu odam gigant shakllardan kelib chiqqan degan farazga zid keladi. Ko'pgina olimlarning fikriga ko'ra, Avstralopitek hominidlar evolyutsiyasining bosqichlaridan biri edi, ammo u hali odam darajasiga etib bormagan. Ular vositalarni yasashga qodir emas edilar, ularda nutq yo'q edi, shuning uchun ularni eng qadimgi odamlarga ajratish uchun hech qanday sabab yoʻq. Keyinchalik topib oʻrganilgan ilk avstralopiteklar yanada ilg'or shaklga ega bo'lib, uni mohir odam deb atadi. Ushbu shakldagi suyak qoldiqlarining yoshi 2 million yilda aniqlanadi. Tajribali odam toshdan haqiqiy asboblarni yasashga qodir edi. Shaxsni shakllantirish jarayonida uch bosqich ajratiladi: qadimgi odamlar, yoki arxantroplar, paleoantroplar va zamonaviy odamlar, yoki neoantroplar.Hozirgi vaqtda eski dunyoning turli joylaridan uchlamchi davrga doir ko'pgina odamsimon qazilma maymunlarning qoldiqlari topilgan. Afsuski, bunday topilmalar odamsimon maymunlarning muayyan qismlaridan yoki bo'laklaridan iborat bo'lib, to'la, butun tarzda topilganlari yo?q. Shu boisdan tadqiqotchilar to'la yoki butun jasad qoldig'i haqida emas, balki alohida qismlari haqida muhokama yuritishib kelmoqdalar. Shuni alohida qayd etish lozimki, bunday tadqiqotlar uslubiyati paleontologia fani va uning olimlari tomonidan ishlab chiqilgan qiyosiy solishtirish yo'lini qollaydi. Janubiy Afrikadan topilgan primatlar bevosita gominidlarning ?o'tmishdoshi? deb aytish mumkin. Shunday topilma 1924-yilda Raymon Dart tomonidan qo'lga kiritilgan bo'lib, ularning soni yil sayin oshib bormoqda. Hozirgi vaqtda Janubiy va Sharqiy Afrikada 5 ta qazilmadan antropomorf maymun turlari topilgan bo'lib, ularni 3 tur: avstlopitek, parantroplar va pleziantroplarga bo'lish mumkin va ularning hammasi astrolopiteklar oilasiga taalluqligi e'tirof etiladi. Ular bo'ylari bo'yicha driopitsimon maymunlardan farq qilmas edi, biroq ular miyasining hajmi (550-600 sm3) katta va ikki orga oyoq bilan harakatlanish xususiyatiga ega bo'lib, ochiq yerda yurish va yashashga moslashgan edi. Ular bilan birgalikda kuzatilgan fauna topilmalari ularning yirtqichlarcha yashashini ko'rsatadi. Ular odatda ko'proq mayda jonivorlarni ov qilishgan. Shunday qilib, avstropiteklarni ularning odamga aylanishida, F.Engels aytganidek, go'shtli ovqat muhim ahamiyatga ega bo'lgan. Demak, mayda jonivorlarni ov qilish gominidlarning o'tmishdoshlariga xos xususiyat. To'g'ri, avstrolopiteklar toshdan tashqari tayoqdan, hayvonlarning shoxidan hamda o'txo'r yirik hayvonlarning naysimon suyaklaridan ham qurol sifatida foydalangan bo'lishi mumkin. Faqat avstrolopiteksimonlarning olovni bilgan-bilmaganlik masalasi hozircha mulohazali bo'lib kelmoqda. Olimlarning xulosasiga qaraganda, avstrolopiteksimonlar quyi pleystotsen davrida yashagan. Shuni qayd etib o'tish lozimki, ayrim olimlar avstrolopiteksimonlarni gominidlar oilasining to'g'ridan-to'g'ri o*tmishdoshi demasdan, Afrikada chegaralinib qolgan primatlar deb hisoblashib, ular gominidlar oilasi paydo bo'lgunga qadar yashagan, deb ham aytishmoqda. Biroq bunday savol qanday qo'yilishiga qaramasdan avstrolopiteksimonlar gominidlar bilan geneologik bog'liq bo'lgan. Bu ta'limotni ko'pchilik olimlar qo'llab-quvvatlab kelishmoqdalar. 2-reja bayoni: Janubiy va sharqiy Afrikadan topilgan paleontropologik topilmalar tavsifiga toʻxtaladigan boʻlsam, shunday topilmalardan biri. 1859-yilda Oldovoy (Tanzaniya) tog'lari darasida muhim kashfiyot qilindi. Bu yerdan topilgan bosh chanoq primat zinjantrop deb atalib, topilma nisbatan yaxshi saqlangan edi. Uni o'rganish natijasida zinjantroplar haqida muayyan ma'lumotga ega bo'lindi. Zinjantrop o'zining ayrim belgilari bilan gorilladan farq qilardi, undan tashqari, u katta hajmdagi miyaga ega bo'lgan, ikki oyoqda tik yurgan. Uning yuz tuzilish tizimi morfologiasi odamnikiga yaqin edi. Zinjantrop topilmasining yoshini taxminan 1,5 million deb baholashgan. Shunday qilib, uning eng qadimgi gominidlar shohobchasiga taalluqligi haqida fikrlar bildirildi. Ular bilan birga topilgan tosh qurollar masalasi mulohazalidir. Chunki qupol tarzda ishlangan bu tosh topilmalar muayyan bir shaklga ega emas. Shuning uchun ham ularning zinjantropga tegishliligi masalasi mulohazali. Birmuncha zinjantropdan avvalgi davrga oid mehnat qurollari 1960-yilda yana shu Oldovoy tog' daralaridan topilgan bo lib. tosh qurollar bilan birga maymunsimon odam qoldig'i ham topilgan va uni Homo habilis (Homo habilis) - ?uquvli odam? deb atashdi. Bu topilma zinjantropga nisbatan ancha qadimgi qatlamdan topilgan edi. Shuning uchun ham bu yangi topilma prezinjantrop ham deb ataldi. To'g'ri, uning alohida tipga tegishli ekanligi mulohazali. Ammo bu topilma miya hajmining yirikligi ko p holatlarda odamga xos xususiyatlari, odamzodga morfologik jihatdan yaqinligi tan olingan. Bu progressiv holat yana shunisi bilan farq qiladiki, odam suyak qoldiqlari bilan birga qo pol chopuvchi tosh qurollar ham topilgan. Prezinjantrop topilmasi ?yoshini? 1 mln 850 ming yil deb baholashgan. Biroq bu topilma ham juda qadimgi emas. 1867-yildan boshlab Habashistonning Omo daryosi vodiysida xalqaro ekspeditsiya ish ko rib, hozirgacha bu yerdan 10dan ortiq topilmalar topilgan. Bu tadqiqotni olib borgan olimlar topilmalarni avstrolopitekka tegishli demoqdalar va ularning yoshi 4-2 million yillarni o'z ichiga oladi. Demak, ularning yoshi zinjantropga nisbatan ikki baravar qadimiyroq. Muhimi shundaki, avstrolopiteklar suyaklari yotgan qatlamda qo'pol qayroq tosh qurollari ham topilgan. Bu topilmalarning yoshi 2-1 million deb qaralib, prezinjantropga nisbatan qadimiyroq qatlamdan topilgan. Yana bir katta shov-shuvga sazovor bo'lgan topilma - bu 1965-yil Liki tomonidan Shimoliy Keniyadagi Rudolf ko?li atrofidan topilgan yodgorlikdir. Bu yerdan topilgan ko'p sonli topilmalar avstrolopiteksimonlar suyak qoldiqlari bo'lib, ularning yoshi 5-5,5 million yillarga doir, degan xulosalar qilingan. Bu topilmalar orasida qo pol ishlangan qayroq qurollar topilgan bo'lib, Omo daryosi vodiysidan topilgan qoldiqlaridan qariyb 500 ming yil qadimiyroq bo'lib, Likining Rudolf ko li atrofidan topilgan topildiqlardan fargli ravishda uning yoshini 2,6 million yil degan xulosani qilishganlar. Eng qadimgi topilmalardan yana bbiri kenantrops pleytops ya’ni Keniyadan topilgan tekis yuzli odam degan maʼnoni anglatadi. Kenantrops pleytops hozirda yoʻq boʻlib ketgan gominidlar turi boʻlib yuqori pletsonda ya’ni taxminan bundan 3,5-3,2 bazi bir manbalarda 3,3-3,2million yil oldin mavjud boʻlgan. Bu topilmani 1998-yilda Keniyaning Turkana koʻlining gʻarbiy qirgʻogʻidan Mouvi Leki guruhi tomonidan topilgan. Bu topilma haqidagi asosiy fotoalbom 1999-yili chiqqan. Uning miya hajmi 350sm3 boʻlgan. Kenantrops pleytops haqidagi ilk maʼlumotlar 2001-yil mart oyida chiqqan mashhur. ,,NATURE” jurnalining 3-sonida yuqori pilotsenga oid yangi jins sifatida tasvirlangan. Bundan tashqari Sharqiy Afrikadan topilgan paleontropologik topilmalarda biri Avstrolopitek Aferensisdir. Australopithecus afarensis – avstralopiteklarning yo’qolib ketgan turi bo’lib, u taxminan 3,9–2,9 million yil oldin (mya) Sharqiy Afrikaning Pliotsenida yashagan.[2] Birinchi fotoalbomlar 1930-yillarda topilgan, ammo asosiy qazilma topilmalar 1970-yillarga qadar amalga oshirilmagan. 1972 yildan 1977 yilgacha antropologlar Moris Tayeb, Donald Yoxanson va Iv Koppens boshchiligidagi Xalqaro Afar tadqiqot ekspeditsiyasi Efiopiyaning Hadar shahrida bir necha yuzlab gominin namunalarini topdi, ularning eng muhimi juda yaxshi saqlangan AL 288-1 skeletidir (“ Lucy”). 1974 yildan boshlab Meri Liki Tanzaniyaning Laetoli shahriga ekspeditsiyani olib bordi va ayniqsa, qazilma yo’llarni topdi. 1978 yilda bu tur birinchi marta tasvirlangan, ammo shundan so’ng jinsiy dimorfizm (erkak va urg’ochi o’rtasidagi normal farq) bilan bog’liq bo’lgan o’zgaruvchanlikning keng doirasini hisobga olgan holda, namunalar boyligini turli turlarga bo’lish uchun dalillar keltirildi. Yana bir antropologik topilma Orrorin tugenensis Keniyaning Tugen Hills degan joyidan topilgan. U gomininalarning taxminiy erta turi bo’lib, 6,1-5,7 million yil yashagan oldin taxmin qilingan va 2000 yilda kashf etilgan. Orrorinning zamonaviy odamlar bilan qanday aloqasi borligi tasdiqlanmagan. Uning kashfiyoti avstralopiteklarning inson ajdodlari ekanligi haqidagi gipotezaga qarshi bahslashish uchun ishlatilgan, Orrorin jinsining nomi (koʻplik Orroriek) Tugen tilida “asl odam” degan maʼnoni bildiradi[2][3] va yagona tasniflangan turning nomi O. tugenensis Keniyadagi Tugen tepaliklaridan kelib chiqqan boʻlib, u yerda birinchi fotoalbom topilgan. 2000.[3] 2007 yil holatiga ko'ra, turning 20 ta qazilma qoldiqlari topilgan.[4] Fotoalbomlar Tahrirlash 2007 yil holatiga ko'ra topilgan 20 ta namunalar kamida besh kishidan ekanligi taxmin qilinmoqda.[5] Ularga quyidagilar kiradi: ikki bo'lakdan iborat bo'lgan pastki jag'ning orqa qismi; simfiz va bir nechta izolyatsiya qilingan tishlar; femurning uchta bo'lagi; qisman humerus; proksimal falanks; va bosh barmoqning distal falanksi.[4] Orrorin tanasining o'lchamiga nisbatan kichik tishlarga ega edi. Uning tishlari avstralopiteklardan yonoq tishlari kichikroq va meziodistal jihatdan kamroq cho'zilganligi bilan, ardipiteklardan esa emal qalinroq bo'lganligi bilan farq qiladi. Tishlar bu ikki turdan yuqori kaninlarda mezial truba mavjudligi bilan farqlanadi. Itlar maymunga o'xshaydi, ammo miyosen maymunlari va urg'ochi shimpanzelarda bo'lganlar kabi qisqaradi. Orrorinning kichik post-kaninlari bor edi va zamonaviy odamlar kabi mikrodont edi, avstralopiteklar esa megadont edi.[4] Biroq, ba'zi tadqiqotchilar bu Orrorinning avstralopiteklardan ko'ra zamonaviy odamlar bilan yaqinroq bog'liqligining ishonchli dalili ekanligini rad etishdi, chunki zamonaviy odamlarning bevosita ajdodlari bo'lgan Homo jinsining dastlabki vakillari ham megadontlar edi.[6] Femurda bosh sharsimon bo'lib, old tomonga buriladi; bo'yin cho'zilgan va oval kesimida va kichik trokanter medial chiqib turadi. Bular Orrorinning ikki oyoqli ekanligini ko'rsatsa-da, postkraniumning qolgan qismi uning daraxtlarga ko'tarilganini ko'rsatadi. Proksimal phalanx egri bo'lsa-da, distal polikal falanks inson nisbatiga ega va shuning uchun asboblar yasash bilan bog'liq, lekin ehtimol bu kontekstda daraxtga chiqish uchun foydali bo'lgan tushunish qobiliyatlari bilan bog'liq bo'lishi kerak.[4] 2000 yilda qazilma qoldiqlari topilgandan so'ng, ular Kipsaraman qishlog'i jamoat muzeyida saqlangan, ammo keyinchalik muzey yopilgan. O'shandan beri, Keniya jamoat muzeylari raisi Eustace Kitonga ko'ra, fotoalbomlar Nayrobidagi maxfiy bank omborida saqlanadi.[7] Yaqinda, 2017 yilda Gretsiyaning Krit orolida Trachilosning odamga o'xshash izlari haqida xabar berilgan edi. Bular g'arbiy Kritning Trachilos qishlog'i yaqinida topilgan toshga aylangan plyaj cho'kindilarining izlari. Ular xuddi shunday davrga, ya'ni hozirgi davrdan 6,05 million yil oldin sanalgan.[8] Ular, agar ular haqiqatan ham oyoq izlari bo'lsa, primatga yoki hatto umurtqali hayvonlarga ishonch bilan belgilash uchun juda zaifdir. Tarjimon RUS-UZB:
Ardipithecus ramidus – 4,4 million yil oldin (mya) Efiopiyaning ilk Pliosen davridagi Afar mintaqasidan avstralopiteklarning bir turi. A. Ramidus, zamonaviy gominidlardan farqli o’laroq, ikki oyoqda yurish (ikki oyoqlilik) va daraxtlardagi hayot (arboreallik) uchun moslashuvga ega. Biroq, u odamlar kabi ikki oyoqli yurishda ham, odam bo’lmagan buyuk maymunlar kabi daraxtzorlikda ham samarali bo’lmas edi. Uning kashfiyoti, miotsen maymunlari bilan birga, shimpanze-insonning so’nggi umumiy ajdodi haqidagi akademik tushunchani zamonaviy shimpanze, orangutan va gorilla kabi ko’rinishdan zamonaviy anatomik qarindoshi bo’lmagan mavjudotga aylantirdi. 1997 yilda Efiopiyaning O’rta-Avash mintaqasida erda yotgan pastki jag’ning bir bo’lagini topganida, paleoantropolog Yohannes Xayle-Selassie yangi turni kashf etganini tushunmadi. Ammo kamida 5 kishidan olingan 11 ta namunadan so’ng, Haile-Selassie yangi erta inson ajdodini topganiga amin bo’ldi. Qo’l va oyoq suyaklari, qisman qo’l suyaklari va klavikula (bo’yinbog’) bo’lgan tosh qoldiqlar 5,6-5,8 million yilga tegishli edi. Namunalardan biri, oyoq barmog’i suyagining yoshi 5,2 million yil; bu fotoalbom ikki oyoqli yurish xususiyatlariga ega. Joydan olingan fauna (tolga qazilma hayvonlar) dalillari shuni ko’rsatadiki, u erda ilk odamlar o’rmonlar va o’tloqlar aralashmasida yashagan va ko’llar va buloqlar orqali suvga juda ko’p kirishgan. 2002 yilda O’rta Avashda Asa Koma saytida oltita tish topilgan. Tish kiyish naqshlari dastlabki inson qoldiqlari noyob ekanligini tasdiqladi va A. Ramidusning kichik turi emas. Ushbu tishlarga asoslanib, paleoantropologlar Yoxannes Xayl-Selassi, Gen Suva va Tim Uayt 2004 yilda fotoalbomlarni Ardipithecus kadabba (“kadabba” afar tilida “eng qadimgi ajdod” degan ma’noni anglatadi) deb nomlagan yangi turga ajratdilar. Shimpanze kabi asosan meva va yumshoq barglarni iste’mol qilish o’rniga, Ardipithecus kadabba turli xil tolali ovqatlarni iste’mol qilganligi haqida dalillar mavjud. Ardipithecus kadabba ikki oyoqli (tik holda yurar edi), ehtimol tanasi va miyasining o’lchami zamonaviy shimpanzenikiga o’xshardi va keyingi gomininlarga o’xshab ketadigan, lekin hali ham tish qatoridan tashqariga chiqadigan itlarga ega edi. Bu erta inson turi qazilma yodgorliklarida faqat bir nechta post-kranial suyaklar va tishlar to’plami bilan ma’lum. Katta barmoqning bir suyagi keng, mustahkam ko’rinishga ega bo’lib, uni ikki oyoqli surishda ishlatishni taklif qiladi. Ardipithecus kadabbaning orqa tishlari shimpanzenikidan kattaroq, lekin oldingi tishlari torroq. Ushbu dalillar shuni ko’rsatadiki, bu tur chaynashning ko’p qismini og’zining orqa qismida qilgan. Ushbu turdagi chaynash tolali yong’oq kabi eyish qiyin bo’lgan ovqatlarga qaratiladi. 3-reja bayoni: Asosan antropolog olimlarning fikriga toʻxtaladigan boʻlsak, Fransiyalik antrolog olim Melyushovning nuqtai nazari shundaki, eng qadimgi odamlarning birinchisi Avstralopitekus edi, ular 5 million yil oldin janubi-sharqiy Afrikada paydo bo'lgan va shundan keyin u boshqa joylashdi. U insonning asl ajdodlari bundan 15 - 20 million yil oldin yashaganligi haqida yanada aniqroq versiyani o'ylaydi. Va 4-6 million yil oldin, bo'linish bor edi. Efiopiyada 4-5 million yil oldin yashagan eng qadimgi odamga tegishli qoldiqlar topilgan. Taxminlarga ko'ra, uning vazni 30 - 40 kg, bo'yi 120 - 140 sm bo'lishi kerak.Melyukovning so'zlariga ko'ra, odamning tashqi ko'rinishi quyidagicha: Afarensis - miya hajmi 400 – 500sm3 tik, oilaviy guruhlarda yashagan. Afreki - bu Lucyning ilmiy laqabi. Afrecanus Lusining avlodidir, miya hajmi 400 - 500 ml. Homo Habiles - bu homo oilasiga tegishli birinchi ma'lum tur. U birinchi bo'lib asboblardan foydalangan. Miya hajmi 500 - 600 ml. Homo Erectus - Afrikadan tashqariga chiqqan birinchi tur. U Xitoygacha bo'lgan eng yaqin va o'rta sharqni mustamlaka qildi. Miya hajmi 1050 - 1250 ml. U 1,5 million yil oldin yashagan. . Australopithecus taxminan 6-7 million yil oldin paydo bo'lgan va ularning oxirgisi deyarli 900 ming yil oldin, ancha rivojlangan shakllar mavjud bo'lgan paytda tugagan. Bizga ma'lumki, Avstralopitek hech qachon Afrika chegaralarini tark etmagan, garchi Yava orolida topilgan ba'zi topilmalar ba'zan shu guruhga tegishli bo’lsa ham. Primatlar orasidagi avstralopiteklarning holatining murakkabligi shundan iboratki, ularning tarkibida zamonaviy antropoid maymunlarga ham, odamlarga ham xos bo'lgan mozaik belgilar birlashtirilgan. Australopithecus skeletining tuzilishi keng past tos bo'shlig'i, nisbatan uzun oyoqlari va kalta qo'llari, ushlanadigan qo'l va beqaror oyoq va vertikal umurtqa pog'onasi bilan tavsiflanadi. Bunday jihatlari bilan ular insonlarga ancha yaqin boʻlgan. Farqlar faqat strukturaning tafsilotlarida va kichik o'lchamlarda mavjud. Australopithecusning boʻyi bir yarim yarim metr orasida edi. Xarakterli ravishda miya hajmi taxminan 350-550 sm3 bo'lgan, ya'ni zamonaviy gorillalar va shimpanzalar singari. Taqqoslash uchun, zamonaviy odamning miyasi taxminan 1200-1500 sm3 hajmga ega. Australopithecus miyasining tuzilishi ham juda ibtidoiy bo'lgan va shimpanzoiddan unchalik farq qilmagan. Ko'rinishidan, avstralopiteklarning hayot tarzi zamonaviy primatlarda ma'lum bo'lganiga o'xshamas edi. Ular asosan o'simliklar bilan oziqlanadigan tropik o'rmonlarda va savannalarda yashadilar. Ammo keyinchalik avstralopitek antilopalarni ov qildi yoki yirik yirtqichlar o'ljasini talon-taroj qildi. Australopithecus bir necha kishidan iborat guruhlarda yashagan va, ehtimol, oziq-ovqat izlab, Afrika kengliklarida doimo yurgan. Qo'llari odamnikiga juda o'xshash edi, lekin barmoqlari ko'proq egilgan va tor edi. Yuqorida aytib o'tilganidek, Dastlabki homo va Australopithecus o'rtasidagi asosiy farq bu vositalar ishlab chiqarishga to'liq moslashgan katta rivojlangan miya va qo'l edi, ammo ular zamonaviy ko'rinishga ega emas edi. Ushbu ilk odamlar yashagan million yil davomida biologik va ijtimoiy tuzumda keskin o'zgarishlar ro'y berdi. Evolyutsiya tezligi sezilarli darajada oshdi. Miyaning o'sishi va hajmi oshdi, tishlar hajmi kichraydi. Ko'rsatilgan progressiv belgilar bilan bir qatorda, erta Homo o'zlarining morfologiyasida qo'l va miyaning tuzilishini o'z ichiga olgan juda oddiy ibtidoiy belgilarni saqlab qolgan. Shu sababli, ba'zi olimlar ularni faqat avstralopiteklarning irsiy rivojlanishining kech rivojlangan navi deb bilishadi. Ularning aksariyati ular orasida ikkita turni ajratib ko'rsatishadi: kichiklari - mohir odam Homo habilis va kattaroqi - Rudolf odam Homo rudolfensis. Bundan tashqari Lambert Devidning nazariyasiga koʻra dastlabki Homo tosh asboblarini yasashni o'rgandi. Bunday ibtidoiy asboblar birinchi topilmalar o'rnida tosh yoki oldduvian deb ataladi. Ilk Homos, ehtimol oddiy rasmlarni tayyorlashni bilar edi. Kelajakda madaniyatning rivojlanishi jadal sur'atlar bilan rivojlanib bordi: Erta Homo - zamonaviy odamga mansub bo'lgan birinchi avlod vakillarining umumiy nomi. Birinchi Homo - H. habilis mohir odam va H. rudolfensis Rudolphian Man, taxminan 2,5-1,5 million yil oldin Sharqiy va Janubiy Afrikada yashagan. Ular avstralopiteklarning avlodlari va keyingi odamlarning to'g'ridan-to'g'ri ajdodlari. Uzoq vaqt davomida erta Homo guruhlari katta avstralopitek bilan birga yashagan.Avstralopitek vakillarining asosiy farqlovchi xususiyatlari: hajmi 500-750 sm3 bo'lgan nisbatan katta va progressiv miya; jag'lar va tishlar Australopithecusga qaraganda ancha kichikroq, ammo progressiv odamlarga qaraganda ko'proq. Biroq, tananing tuzilishida hali ham oyoq, qo'l va miyada juda ko'p ibtidoiy xususiyatlar mavjud. Qo'llar zamonaviy odamga nisbatan ancha uzun. Ular tosh asboblarini yasadilar va ishlatdilar. Ehtimol, ular oddiy uylarni, masalan poydevori shoxlardan kulbalar yasashni bilar edilar. Erta Homoning paydo bo'lishi va mavjudligi vaqti evolyutsiyaviy o'zgarishlarning sezilarli sur'ati bilan tavsiflanadi. Yana bir nazariyalardan biri bu Avstrolopitek afarensis haqidagi nazariyalar dir. A. Afarensis baland boʻyli yuzli, nozik peshtoqli, prognatizmli (jagʻi tashqariga chiqqan). Jag’ suyagi gorillalarnikiga o’xshab ancha mustahkam edi. A. Afarensisning yashash hajmi muhokama qilinadi, erkaklar va urg’ochilar o’rtasidagi sezilarli o’lchamdagi farqlarni qo’llab-quvvatlovchi va unga qarshi dalillar mavjud. Lyusi bo’yi 105 sm (3 fut 5 dyuym) va 25-37 kg (55-82 funt) bo’lgan, ammo u o’z turi uchun juda kichik edi. Aksincha, taxmin qilingan erkak 165 sm (5 fut 5 dyuym) va 45 kg (99 funt) deb baholangan. Erkak va ayol o’lchamidagi farq shunchaki namuna olishning noto’g’riligi bo’lishi mumkin. Oyoq suyaklari, shuningdek, Laetoli qazilma yo’llari A. Afarensisning ikki oyoqli bo’lganini ko’rsatadi, lekin yurishda odamlarga qaraganda unchalik mukammal emas edi. Qo’l va yelka suyaklari orangutanlar va gorillalarnikiga o’xshash jihatlarga ega, bu esa ular qisman daraxtda yashashning dalili (arboreallik) yoki shimpanze-insonning so’nggi umumiy ajdodidan meros bo’lib qolgan ba’zi xususiyatlarga ega boʻlgan gominid sifatida talqin qilinadi. A. Afarensis, ehtimol, A. Anamensisdan kelib chiqqan va gomo bo’lgan deb taxmin qilinadi. Shunday nazariyalardan yana bir Homo habilis ("qo'lbola odam") - taxminan 2,31 million yil muqaddam 1,65 million yil oldin (mya) Sharqiy va Janubiy Afrikaning ilk pleystosen davridagi yo'qolib ketgan arxaik odam turi. 1964 yilda H. habilisning turlarini tavsiflashda juda bahsli boʻldi, koʻplab tadqiqotchilar uni oʻsha paytda maʼlum boʻlgan boshqa yagona erta gominin boʻlgan Australopithecus africanus bilan sinonimlashni tavsiya qilishdi, biroq vaqt oʻtishi bilan H. habilis koʻproq eʼtirof etildi va 1980-yillarga kelib, H. habilis inson ajdodi bo'lib, to'g'ridan-to'g'ri zamonaviy odamlarga olib kelgan Homo erectusga aylanganligi taklif qilindi. Bu nuqtai nazar hozir muhokama qilinmoqda. Zamonaviy Homo kabi, H. Habilisning miya hajmi odatda 500 dan 900 sm3 (31-55 kub dyuym) gacha bo’lgan. H. Habilisning tana nisbati faqat ikkita boʻlakli skeletdan maʼlum boʻlib, asosan anatomiyasi avvalgi avstralopiteklarga oʻxshash degan taxminga asoslanadi. Shu sababli, H. Habilisni avstralopithecus habilis sifatida avstralopiteklar jinsiga ko’chirish ham taklif qilingan. Biroq, H. Habilisning samarasiz uzoq masofalarga sayohat qilish qobiliyatiga ega kichik bo’yli deb talqin qilinishi shubha ostiga qo’yilgan. Taxmin qilingan ayol namunasi OH 62 an’anaviy ravishda bo’yi 100–120 sm (3 fut 3 dyuym – 3 fut 11 dyuym) va og’irligi 20–37 kg (44–82 funt) deb talqin qilinadi, bu avstralopiteklarga o’xshash nisbatlarga ega, ammo mutanosiblik gumanoidini ko’rsatadi. , u taxminan 148 sm (4 fut 10 dyuym) va 35 kg (77 funt) bo’lar edi. Biroq, H. Habilis erkaklari urg’ochilarga qaraganda ancha kattaroqdir, ammo erkaklar va urg’ochilarning nisbiy kattaligi aniq ma’lum emas.H. habilis Oldovan tosh asboblarini yasagan va birinchi navbatda goʻsht kesish uchun asboblardan foydalangan. Odatda, erta gomo avstralopiteklarga nisbatan koʻp miqdorda goʻsht isteʼmol qilgan, H. Habilisda esa oʻlik goʻsht isteʼmol qilgan, deb hisoblashadi. H. Habilis yirtqichlaridan himoyalanish uchun bir nechta erkaklar bilan 70-85 a’zodan iborat toʻdalarda yashagan bo’lishi mumkin. H. Habilis H. Rudolfensis, H. Ergaster birga yashagan. 1983 yilda Tobias A. Africanus Parantrop va Homoning toʻgʻridan-toʻgʻri ajdodi (ikkisi opa-singil taksonlar), A. Africanus esa H. Habilisga, soʻngra H. Erectusga aylanib, zamonaviy odamga aylangan (uzoq yillik evolyutsiya jarayonida natijasida) degan fikrni ilgari surdi. Uning so‘zlariga ko‘ra, A. Africanus va H. Habilis o‘rtasida katta evolyutsion pog‘ona bo‘lgan va shundan so‘ng inson evolyutsiyasi asta-sekin o‘sib bordi, chunki H. Habilisning miya hajmi avstralopiteklardan oldingilarga nisbatan qariyb ikki barobarga oshgan. XULOSA
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR ROʻYXATI 1Алексеев В. П. Становление человечества. — М.: Политиздат, 1984. — 462 с.: ил. 2.Борисковский П. И. Древнейшее прошлое человечества. — М.; Л.: Изд-во АН 3.Гремяцкий М. А. Как произошел человек. — М.: МГУ, 1954. — 176 с.: ил. 4.Джохансон Дональд, Мейтленд Иди. Люси. Истоки рода человеческого (https://web.ar 5.Chive.org/web/20180204001129/http://litresp.ru/chitat/ru/%D0%94/dzhohanson-donaljd/l 6.Yusi-istoki-roda-chelovecheskogo) / Пер. С англ. Е. З. Годиной. — М.: Мир, 1984. — 296 7.Дробышевский С. Родословная «южных обезьян (http://www.vokrugsveta.ru/vs/articl 8.Дробышевский С. В. Предшественники. Предки? Архантропы. Гоминиды, 9.Переходныеропов к палеоантропам. — Ч. III; Ч. IV. — М.: ЛКИ, 2014. 10.Ефименко П. П. Первобытное общество. Очерки по истории палеолитического Времени. — 3-е изд. — Киев: Изд-во АН УССР, 1953. — 664 с.: ил. 11.Ин-т этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР. — М.: Наука, 1983. — 432 с. 12.Ламберт Давид. Доисторический человек. Кембриджский путеводитель / Пер. С 13.Англ. В. З. Махлина. — Л.: Недра, 1991. — 256 с.: ил. — ISBN 5-247-01726-9. 14.Ларичев В. Е. Сад Эдема. — М.: Политиздат, 1980. — 400 с.: ил. 15.Марков А. В. Эволюция человека. Книга первая: Обезьяны, кости и гены. — М.: ООО«АСТ», 2014. — 464 с.: ил. — (Corpus). — ISBN 978-5-170-78088-4. 16.Мейтленд Иди. Недостающее звено / Пер. С англ. И. Г. Гуровой. — М.: Мир, 1977. —160 с.: ил. — (Возникновение человека). Нестурх М. Ф. Происхождение человека (http://sivatherium.narod.ru/library/Nesturh/pt_03_01.htm) / Отв. Ред. Проф. Я. Я. Рогинский. — М.: Изд-во АН СССР, 1958. — 388 с. 17.Робертс Эллис. Происхождение человека. Эволюция / Пер. С англ. И. В. Павловой,О. В. Сергеевой. — М.: ООО «АСТ», ОГИЗ, 2014. — 256 с.: ил. — ISBN 978-5-17-084157-8. 18.Семенов Ю. И. На заре человеческой истории. — М.: Мысль, 1989. — 318 с. — ISBN 5-244-00092-6. 19.Leakey, Richard The Origins of Human Kind (https://archive.org/details/originofhumankin00leak) . — New York: BasicBooks, 1994. 20.Suwa, G. Asa Issie, Aramis and the Origin of Australopithecus (англ.) // Nature : journal. —2006. — Vol. 440, no. 7086. — P. 883—889. — doi:10.1038/nature04629 (https://dx.doi.org/ Internet saytlari: 1.Gibbons, Ann. The first human (https://archive.org/details/firsthumanraceto00gibb) . — 2.New York: Doubleday, 2006. — С. 306 (https://archive.org/details/firsthumanraceto00gibb/ Download 40.85 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|