Mavzu: shaxs rivojlanishi va unga ta`sir qiluvshi omillar. Yaxlitpedagogikjarayon reja

Mashg’ulotningborishi:

1. Shaxstushunchasihaqidagapiriladi. Shaxsnominiolishuchunnimalarzarurekandeganmasalagatuxtabo’tiladi.So’ngesainsonningbutunumridavomidao’sib, o’zgaribvarivojlanibborishi, rivojlanishbushaxsning ham jismoniy, ham aqliyvama’naviykamoltopishjarayoniekanligigapiriladi. Bundapedagogikaqo’llanmalaribilanbirgapsixologiyadarsliklaridan ham foydalanilsamaqsadgamuvofiqbo’ladi.

2. Shaxsningkamotgayetishishimurakkabvaziddiyatlijarayonyekanligivabundaqatoromillar: nasl-irsiyat(biologik), ijtimoiymuhit, maqsadgamuvofiqamalgaoshiriladiganta’lim-tarbiya, bolaningmustaqilfaoliyatita’sirko’rsatishigato’xtalibo’tiladi. Shulardanbirinchisiinsonkamolotigairsiyatningta’siritahliletiladi.Irsiyatgata’rifberiladi. Bola rivojlanishivakamoltopishigairsiyatningta’sirihaqidagiturlioqimlar (preforizm, bixeviorizm, progmatizm, biogenetik) qarashlariqisqachatahliletiladi.

Odam shaxsining va xulkining rivojlinishida biologik omillarning ta’sirini yuksak baxolovchi, shaxsni naslga bog`lab o`rganuvchi okimlardan biri bixeviorizm bo`lib, XX asrning boshlarida psixologiya fanidan ajralib chiqdi va keng tarqaldi. Bu oqimga amerikalik pedagog va ruxshunos E. TORNDAYK asos soldi. Uning fikricha, shaxsning barcha xususiyatlari, shu jumladan ongi va aqliy qobiliyati ham nasldan-naslga o`tadi, go`yo odamning ko`zi, tishlari va barmoqlari kabi aqliy qobiliyat ham tabiatan berilgandir.

Amerikalik progmatizm (progma-foyda) pedagogikasining otaxoni Djon Dyun (uning nazariyasini xozirgi kunda ham davom ettirayotgan A. Kombas va boshqalar) shaxsning rivojlanishini biologik nuqtai-nazardan asosladilar. «Haqiqiy tarbiya tashqaridan kiritilgan narsa emas, u odam bilan dunyoga kelgan xususiyat va qobiliyatni o`stiradi»-deydi D.Dyun.

Biogenetiklar (Boldiun, CHemberlen, Stenli Xoll va boshqalar) XX asr boshlarida bolaning ruhiy jihatdan o`sishini zoologlar F. Myuller va E. Gekkellar tomonidan kashf qilingan biogenetik qonun asosida boradi, degan fikrni olg`a surdilar.

Irsiyat bor va biologik omillarni inkor etolmaymiz. Lekin irsiyatni mutlaqo o`zgarmas, deb ham tushunmaslik kerak. Antropologiya fani yutuqlariga asoslanadigan bo`lsak, tarixiy- ijtimoiy taraqqiyot natijasida odamning anotomik-fiziologik belgilari ( odamning kalla suyagi, qo`li, oyoqlari, aqliy qobiliyatlari ham) o`zgarishi mumkin. Bu o`zgarishlar avloddan-avlodga o`tadi va tobora mustahkamlanib boradi.

Inson bolasi, agar jitimoiy-insoniy muhitga emas, boshqa muhitga, aytaylik hayvonlar muhitiga tushib qolsa, unda irsiy belgilarning ayrim biologik ko`rinishlari saqlanar, lekin insoniy fikr, faoliyat, hatti-harakat bo`lmaydi.

3/ Bolaning kamolga yetishida muhit (tabiiy geografik) muhit, ijtimoiy, oila muhiti va boshqalar) ning ta’siri ko’rib chiqiladi. Inson bolasi ijtimoiy-insoniy muhitga emas, boshqa, masalan, hayvonlar muhitiga tushib qolsa, unda irsiy belgilar saqlanishi, lekin insoniy fikr , faoliyat, hatti-harakat bo’lmasligi misollar bilan ko’rsatib beriladi. Ta’lim va tarbiyaning inson kamolotidagi muhim o’rni tahlil etiladi. Uning inson kamolotida yetakchilik o’rni ochib beriladi. Insonning kamol topishida shaxsiy faoliyatning ham muhim ahamiyatga ega ekanligi gapirib o’tiladi.

Bolani to’g’ri tarbiyalash, samarali o’qitish uchun bola rivojlanishiga doir o’zgarishlarni,yosh davrlariga xos xususiyatlarini bilish va hisobga olish lozim, shunday ekan xar bir o’qituvchi davrlari xususiyatlari haqida ma’lumotga ega bo’lishi lozim. Fanlar tavsiyasigu ko’ra yosh davrlarini guruhlashtirilishi: 1.Go’daklik davri-1yoshgacha, 2.Yasli davri-1-3 yosh, 3.Maktabgacha tarbiya yoshi- 3-yoshdan-6-7 yoshgacha, 4. Maktab yoshidagi kichik o’quvchilar-6-7 yoshdan 11-12 yoshgacha, 5. O’smirlik -16 yosh. 6.O’spirinlar 16-18 yosh, bu davrlarning xususiyatlari haqida fikrlar bildiriladi.

Yosh davrlarini guruhlashtirilishi:

Nomlanishi	davri
Go’daklik davri	1yoshgacha
Yasli davri	1-3 yosh
Maktabgacha tarbiya yoshi	3-yoshdan-6-7 yoshgacha
Maktab yoshidagi kichik o’quvchilar	6-7 yoshdan 11-12 yoshgacha
O’smirlik (O`rtamaktabyoshidagio`quvchilar)	14-16 yosh
O’spirinlar (Kattayoshdagimaktabo`quvchilari)	16-18 yosh