Mavzu: Shaxs-son qo’shimchalari
Download 225.96 Kb.
|
3-21 Shohjahon Razzoqov - 2.Shaxs-son qo\'shimchalari
Mavzu: Shaxs-son qo’shimchalari Ish-harakat ma’lum bir grammatik shaxs tomonidan bajariladi yoki bajarilmaydi. Grammatik shaxs so’zlovchi (I shaxs), tinglovchi(II shaxs) va o’zga shaxs(III shaxs yoki predmet) bo’lishi mumkin. Fe’l shaxs-son qo’shimchalari bajaruvchini kimligini va miqdorini ko’rsatadi. Ish-harakatning bajaruvchisi uch shaxs va 2 son tushunchalarini aks ettiruvchi affikslarni o`z ichiga oladi. Shuning uchun ham bunday affikslar ( qo’shimchalar) shaxs-son qo’shimchalar deb yuritiladi. Fe’llarning shaxs-son qo’shimchalari bilan o`zgarishi esa tuslanishdeyiladi. Shaxs-son affikslari tilshunoslikda tuslovchi qo’shimchalar deb ham yuritiladi. Tuslovchi qo’shimchalar uch guruhga bo`linadi. 1. Birinchi guruh tuslovchilar aniqlik va shart-istak maylidagi –di, -sa qo`shimchalarini olgan sof fe’l negizidan so`ng va edi to`liqsiz fe’liga qo`shiladi: keldi-m, keldi-ng, keldi; kelsa-k, kelsa-ng, kelsa(lar) kabi.
2. Ikkinchi guruh tuslovchi qo’shimchalar –b(-ib), -a(-y) qo`shimchasi bilan shakllangan ravishdoshlardan, sifatdoshlardan (-yotgan qo`shimchasidan tashqari), shuningdek, -yap, -moqda, -yotib, -moqchi bilan shakllangan fe’l negizidan so`ng qo`shiladi.
3. Uchinchi guruh tuslovchilar buyruq maylidagi sof fe’l negizidan so`ng qo`shiladi. Fe’llarning uchinchi guruh tuslovchi bilan tuslanishi quyidagicha:
Uy ishi Topshiriq-1: 1.Borib so’rasang . o’shqirib beradi, qo’rqadi odam. So’rasang: 2-shaxs birlik shakli. 2.O’zicha bir balolarni gapiradi, qochib ketging keladi. Ketging: 2-shaxs birlik shakli. 3.Xo’p, dedik-ku, opasi, batta gapdan qolsak, o’libmizmi.. O’libmizmi: 1-shaxs ko’plik shakli. 4.Biz ham tushunamiz, akaxon, ishingiz nozik. Tushunamiz: 1-shaxs ko’plik shakli. 5.Shunaqa narsa bilan hazil qiladimi? Qiladimi: 3-shaxs birlik shakli. Download 225.96 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling