Mavzu: Sifat so’z turkimi va uning darajalari. Reja: sifat haqida umumiy ma’lumot Sifatning darajalari

-dor ham unimdor sifat yasovchi qo’shimcha bo’lib,u asosdan anglashilgan harakatni miyyordan ortiq ekanligini bildiruvchi sifatalrni yasaydi. Masalan: ayibdor,mahsuldor. Bulardan tashqari yana sifatning old qo’shimchalari ham bular:-ser, -no,-be –ba bular faqat sifat yasayotgandan so’zning oldidan qo’shiladi va asosan ot so’z turkimidan sifat so’z turkimini yasaydi. –qoq, -ag’on,-mon,-kabi qo’shmchalar ozroq kam unim hisoblanadi va bu fe’ldan sifat yasaydi. Bunday holatda u asosdan anglashilgan harakatni bajarishga moyillikning kuchliligini bildiruvchi sifatlarni yasaydi. Bu yuzgan afiksli qoliplarim unumsiz bo’ganligi uchun ularning mazmuniy tomonini mavjud hosilalaridan umumlashtirib chiqarib bo’maydi. Sifatalrning aksariyati ot so’z turkumidan yasaladi.

Sifatlar kompozitsiya usuli bilannqo’shma va juft sifat hosil bo’ladi. Qo’shma sifat – quydagi qoliblar asosida yasaladi 1. [Ot+ot]: [devsifat], [devqomat], [dilorom], [dilozor]. 2. [Sifat+ot]: [xomkalla], [sho‘rpeshona], [kaltafahm]. 3. [Ot+sifat]: [yoqavayron], [jig'ibiyron], [tepakal]. 4. [Ravish+ot]: [hozirjavob], [kamgap], [kamsuxan]. 5. [Ravish+fe’l]: [tezpishar], [ertapishar], [cho‘rtkesar]. 6.[Fe’l+fe’l]: [yibto’ymas] 7. [Olmosh+ot]: [o'zboshimcha]. 8 . [Ot+fe’l]: [tilyog‘lama], [gadoytopmas], [tinchliksevar]. 9. [Olmosh+sifat]: [o‘zbilarmon]. 10. [Son+ot]: [ikkiyuzlamachi], [qirqyamoq].

Juft sifatlat – sifat qismlarining sinonimligi,antonimligi,ma’noviy yaqinligi va bir qismi mustaqil holda ishatilishiga ko’ra juft sifatlar yasaladi. Masalan:[aql-hushli],[sog’-salomat],[paland-past],[issiq-sovuq] ushbu so’zni Jamolxonov o’zining (Hozirgi o’zbek adabiy tili 2005 yilgi nashrida) kitobida issiq-sovuqni sifatga,yani juft holda yasalgan sifat deya e’tirof etgan. Bu haqida ko’p tortishuvlar bo’lgan va buni Anivar Bahranov ot deya e’tirofetadi va qaysidir bir ma’noda bu so’z hozirgi kunda hol ma’nosini bildirishga moyildir. Masalan: Bu kampirning issiq-sovug’idan faqat qo’shnilarigana xabar olar edi. Quyidagi gapda issiq-sovuq so’zi ot bo’lib kelmoqda. Men ham buni ot so’z turkimi deb o’ylayman,albatt bu mening pedagok sifatida shaxshiy fkirim.