Mavzu: Sirpanib ishqalanish koeffisientini aniqlash

Mavzu: Sirpanib ishqalanish koeffisientini aniqlash.

Ishni maqsadi: Bir jism ikkinchi jism sirtida sirpanib harakatlanganida sirpanish ishqalanish koeffitsientini aniqlash.

Asbob va materiallar: chizg`ich, o`lchov tasmasi, dinamometr, yog`och brusok, bir nechta yuk muftasi va panjasi bo`lgan shtativ.
Ishning tavsifi.
Bu ishni ikki usulda ajralishini ko`raylik.
1-usul. Ustiga yuklar qo`yilgan brusokning gorizontal sirtda bir tekis harakatlantirib tortish uchun kuchni dinamometr bilan o`lchashdan iborat. Bu absolyut qiymat jihatidan burchakka ta`sir qiluvchi ishqalanish kuchiga teng.
Brusokning ustidagi yuklari bilan birgalikda R og`irligini ham o`sha dinamometr yordamida topish mumkin. Bu og`irlik brusokning sirpanib ketayotgan sirtga beradigan normal bosim kuchiga teng.
va R aniqlangandan keyin
(36)
(36) formuladan foydalanib ishqalanish koeffitsienti hisoblanadi.
2-usul. Bu usulda tajribada emas balki kesma uzunliklari o`lchashga asoslangan. Buning uchun brusokning qiya tekislikda tekis harakatidan foydalaniladi. Oldin aytilgan sirpanib ishqalanish koeffitsienti qiya tekislikning og`maning burchak tangensiga teng bo`lgan holda brusok (jism) tinch yoki to`g`ri chiziqli harakatda bo`ladi, ya`ni

(37)

shart bajarilganda jism harakatlana boshlaydi. Bundagi ni rasmdan aniqlang.
(38)
bo`ladi (39)
Bunda ni hisoblash mumkin. Buning uchun brusokning harakat boshlanadigan burchak ma`lum bo`lishi lozim.
Ishni bajarish tartibi.

1. 
   Brusokni gorizontga yotqizilgan yog`och ustida qo`ying.
   
2. 
   Brusokni dinamometrga ilintirib uni chizg`ich bo`yicha imkoni boricha tekis torting va shu vaqtdagi dinamometr ko`rsatgichini qayt qiling.
   
3. 
   Yuk va brusok og`irliklarini dinamometr bilan o`lchab yozib qo`ying.
   
4. 
   (36) formuladan foydalanib ishqalanish koeffitsientini hisoblang.
   
5. 
   Brusok ustida bir necha yuk qo`yib tajribalarni takrorlang va ni hisoblang.
   
6. 
   turli tajribalarda topilgan ishqalanish koeffitsientlarini o`rta arifmetik qiymatini toping.
   
7. 
   Har bir tajribaning xatosini, ya`ni bilan ning turli tajribalarda topilgan qiymatlarining ayirmasini toping.
   
8. 
   Tajriba xatolarini o`rta arifmetik xatolarini aniqlang, nisbiy xatoni toping.
   
9. 
   Tajriba natijalarini jadvalini tuzing.
   

Sana	Dinamometr ko`rsatgichi	F

10. 
    O`lchash natijalarini ko`rinishida yozib qo`ying.
    

Absolyut nisbiy xatoliklarini ham yozib qo`ying.
2-usul.
11. Yukli brusokning chizg`ich ustida qo`ying, chizg`ichning bir uchini ko`tarib chizg`ichda brusok sirpanib harakat boshlaguncha og`maligini asta-sekin o`zgartiring.
12. Brusok tusha boshlagan vaqtdagi chizg`ichni shtativ panjasiga qistirib bunda brusok tekis harakatlanmayotganligiga ishonch hosil qiling.
13. Qiya tekislikning h balandligi va 1 asosini o`lchov tasmasi bilan o`lchang.
14. (2) formula bilan ni hisoblang.
15. Brusok ustida yuklar miqdorini o`zgartirib tajribani bir encha marta takrorlang.
Topilgan ishqalanish koeffitsientlarini o`rta arifmetik absolyut va nisbiy xatolarini aniqlang. Tajriba natijalarini jadvalini tuzing.

Brusok ustidagi yuklar og`irligi	h	1