Мавзу: Ўсмирлар онгида этник хусусиятларни шакллантириш

5. Mening madaniyatimda odamlar o‘ylaydilarki, 

 

a) mavjudlik hayot uchun yetarlidir 

 

b) shaxsning o‘sishi va rivojlanishi xayotnng eng muhim maqsadidir 

 

v) amaliy faoliyat va mukammallikka erishish – eng yaxshi maqsad. 

 

 

Test uchun uch turdagi madaniyatlar borligi haqida tasavvur asos kilib olingan. 

Birinchi  tur  –  An’anaviy  madaniyat  (AnM)  –  insonlarni  o‘tmishga  yo‘nalganligi,  urf-

odat,  an’analarga sodiqligi,  tarixga qiziqishi  bilan xarakterlanadi. Bu madaniyat kishilar uchun  

tabiat  –  borliq  doimiy  sir,  ya’ni  yechib  bo‘lmas  topishmokdir.  Bu  topishmokni  yechish  uchun 

ular intilmaydilar. Insonga ijtimoiy muxit ixtiyoridagi mavjudot deb qaraladi. Oilaviy aloqalarga, 

karindosh urug‘chilik munosabatlarining an’analarga, dinga katta ahamiyat beradilar. Bu turdagi 

---

 

40 

madaniyatda  inson  ichki  ozodligiga  yo‘l  qo‘yilmaydi.  Uning  xatti-xarakatlariga,  ishlariga  xatto 

uy-  fikrlariga  ham  jamiyat  tomonidan  qat’iy  nazorat  amalga  oshiriladi.  Qaror  qabul  qilish 

jarayoni jamoaning ishtirokida bo‘lib o‘tadi, lekin karor natijasida yoshi kattalar ixtiyorida. Inson 

faoliyati  qattiq  tartib  (reglament)lashtirilgan.  Ishdagi  muvaffaqiyati  va  ishga  bo‘lgan  ijodiy 

munosabati  uchun  inson  shu  topda  emas,  balki  bir-muncha  vaqt  o‘tgandan  so‘ng 

rag‘batlantiriladi. 

Ikkinchi  tur  –  Zamonaviy  madaniyat  (ZM)  –  insonlarni  xozirga,  xozirgi  zamon 

vokealariga  yo‘nalganligi  bilan  xarakterlanadi.  Insonlar  tabiat  bilan  hamoxang  bo‘lishga,  uni 

muxofaza  qilishga  intiladilar,  uning  ekalogiyasi  bilan  qiziqadilar.  Inson  tabiati  qarama-qarshi 

xodisadek tushuniladi. Bu madaniyatning qadriyatlari inson munosabatlarida, uning xuquqlarida, 

qiziqishlariga,  kobiliyatlarini  rivojlantirishga,  kashf  etishi  va  mustaxkamlanishiga  karatilgan. 

Insonlar  o‘rtasidagi  munosabatlar  odatda  rasmiylashtirilgan,  ijtimoiy  muxit  va  tizimdagi  roli, 

tutgan o‘rni bilan aniqlangan. Do‘stona munosabatlar sekin yo‘lga kuyilib, ular chukurligi va bir-

birlariga  sadokati  bilan  ajralib  turadi.  Jamiyat  insonlar  xulk-atvorini  ma’naviy,  etnik  me’yorlar 

va  koidalar  yordamida  boshqarishga  xarakat  qiladilar.  Shaxsiy  karorlar  qabul  qilinayotganda 

mexnat  jamoasi,  oila,  gurux  ehtiyojlari,  qiziqishlari,  kelajakdagi  rejalari  inobatga  olinadi.  O‘z 

faoliyatining natijalari uchun inson asosan moddiy emas, balki ma’naviy rag‘bat  (shon-shuxrat, 

xurmatga sazovor bo‘lish, yutuklarga erishish) olishga xarakat kiladi. 

Uchinchi  tur  –  Dinamik  turzda  rivojlanayotgan  madaniyat  (DRM)  –  insonlar 

kelajakka, ulkan natijalarga erishishga  yo‘nalganligi  bilan xarakterlanadi. Kishilar kiska rejalar 

tuzib  so‘ng  imkoni  boricha  ularni  tezroq  amalga  oshirishga  xarakat  kiladilar.  Bu  madaniyat 

kishilari uchun «Vakt-bu pul» demakdir. Ular uchun tabiat – jumbok emas. Modomiki hayot – 

tez va samarali xal kilinishi zarur bo‘lgan muammodir, shuning uchun tabiat insonga buysunishi 

kerak.  Tabiatning  hamma  sirlari  ochilishi,  uning  rivojlanishi  qonunlari  o‘rganilgan  va  bayon 

qilingan  bo‘lishi  kerak.  Insonning  burchi  tabiatni  boshqarishdan  iboratdir.  Inson  –  bu  erksevar 

mavjudot.  Individallik,  mustakillik,  ijtimoiy  muxitdan  avtonomlik  tarbiyalanadi.  Karor  kabul 

kilinishi  mustakil  tarzda  o‘tadi.  Individual  qiziqish  va  kiymatlarning  mohiyati  tan  olinadi. 

Mulokotda  odamlar  samimiy  va  sofdildir,  bunda  ular  ierarxiyaga  emas,  balki  rolli 

munosabatlarni  tengligiga  intiladilar.  Jamiyatda  uning  xar  bir  aozosi  rivojlanishi  uchun  teng 

imkoniyatlar  yaratish  –  bu  ijtimoiy  tan  olingan  qadriyatdir.  Jamatchilik  nazoratining  asosini 

belgilab  beruvchi  axlok  emas,  balki  qonunchilik,  jazodan  bosh  tortmaslik  va  moddiy 

rag‘batlantirishning  majburiyligidir.  Bu  madaniyat  kishilarining  dikkat  xizmat  vazifalari  va 

ishlariga karatilgan. Inson tez-tez ongli ravishda o‘zini xizmat, yutuq, progress, moddiy tukislik 

uchun fido kiladi. Samarali faoliyat birinchi navbatda tez moddiy ragbatlantirishni ko‘zda tutadi.  

 

Testga  matematik  ishlov  berish  kiyin  emas  va  bulimlar  buyicha  respondentlarning 

javoblarini  aniklash  kuzda  tutiladi.  Buning  asosida  o‘rganilayotgan  madaniyat  3  turidan  biriga 

ta’luqli tendensiyasi haqida xulosa qilinadi. Ommaviy surovnoma o‘tkazish paytida ishonchli va 

reprezentiv ma’lumotlar olish mumkin. 

K A L I T