Мavzu: Тanlama kuzatish

Tushunchalarni qo’llash
4 Ishtirokchilar bilan olib borilgan shaxsiy (yakka) intervyularning tashkil topishini o’rganish uchun (meyl yo telefon tekshiruvlardan ko’ra) nimaga oddiy tasodifiy namunalar, bazi boshqa namuna metodlaridan ko’ra kamroq amaliy bo’lishi mumkinligini tushuntiring.
5 (A, B va C deb momlanan) uch birlik aholisidan n=1 bo’lganda tasodifiy namuna tanlashni xoxlaysiz. Namuna tanlash uchun qoida bu: tangani aylantirish agar u bo’sh bo’lsa, A birlik tanalang; agar u dum bo’lsa, tangani yana aylantiring; bu vaqtda agar u bosh bo’lsa, B ni tanlang , agar u dum bo’lsa, C ni tanlang nimaga bu ehtimollik namunasi ekanini oddiy tasodifiy namuna emasligini izohlang.
6 Aholi 4 a’zoga ega ( ular A, B, C va D ) deb nomlanadi. Siz keying yo’lda (usulda) qilishni xoxlagan n=2 bo’lgan tasodifiy namunani tanlashni xoxlaysiz: Tangani aylantirish ; Agar u bo’sh bo’lsa, namuna A va B birlik bo’ladi, agar u dum bo’lsa, namuna c va D birlik bo’ladi: U tasodifiy namuna bo’lishiga qarasamdan, u oddiy tasodifiy namuna emas. Nimaga ekanligini tushuntiring ( agar siz 7.5 namuna nomi bajarsangiz, u yerda tasvirlangan jarayon bilan namunada tasvirlangan jarayonni taqqoslang)
7. N=400 to’liq o’qiydigan student bo’lgan aholi bilan kollej regstratsiyasi president tomonidan kollej hududidagi hayot sifatidan qoniqishni o’lchash uchun olib borilgan tekshiruvga rahbarlik qilish uchun so’rov o’tkazdi. 258-betning yuqorisidagi jadval 4000 to’liq stavkali talabalarning jinsi va sinfiga ko’ra ajratilgan ro’yhatdan iborat:
Sinf bo’linishi

Jins	Fr	So	Jr	Sr	Umumiy
Ayollar	700	520	500	480	2200
Erkaklar	560	460	400	380	1800
Umumiy	1260	980	900	860	4000

Regstrarsiya n=200 talab bo’lgan ehtimolli namunasini olishni niyat qiladi va namunaning natijalarini to’liq stavkali talabalarning butun boshli aholisi uchun loyihalashtiradi.

1. 
   Agar regstratsiya fayllaridan olingan yaroqli asos (negiz), barcha N=4000 bo’lgan regstratsiyadan o’tgan to’liq stavkali talabalarning ismlari alfabit tartibidagi list bo’lsa, siz qanaqa turdagi namuna ola olasiz? Muhokama qiling
   
2. 
   (a) dagi oddiy tasodifiy namunani tanlashning afzalligi nima?
   
3. 
   (a) dagi tizimli namunani tanlashning afzalligi nima?
   
4. 
   Agar regstratsiya fayllaridan olingan yaroqli asos barcha N=4000 bo’lgan, 8ta ajratilgan alifbo tartibifagi listdanyani sinf belgilash jadvalida ko’rsatilgan, jins va sinfga ko’ra ajratilganlik ro’yhatidan to’plangan to’liq stavkali talabalar ismlari to’yhati bo’lsa, qaysi turdagi namunani olishingiz kerak? Muhokama qiling.
   
5. 
   Faraz qiling N=4000 bo’lgan to’liq stavka talablaring har biri 20ta kollej yotoqxonasidan birida yashagan. Har bir yotoqxona 50 kravatli qavatfa tashkil topgan va shuning uchun, 200 talabagani joy bilan taminlaydi. Bu talabalarni har bir qavat va har bir mehmonxonada, jins va sinfiga ko’ra belgilangan tlabalarni to’liq ro’yhatga olish dasturidir. Agar regstratsiya asosni barcha talabalarning har bir yotoqxona ichidagi har bir qavatlarda joylashishiga ko’ra to’play olsa, siz qanaqa turdagi namuna olishingiz kerak? Muhokama qilish.
   

8 Sotuv jurnalida raqamlashdan oldingi sotuv fakturalari saqlanadi. Fakturalar 0001 dan 5000 gacha raqamlanadi.
a) 1 – ustun va 16 – qatorning boshlanishi va E.1 jadval gorizantal davom etishda 50-faktura raqamlarining oddiy tasodifiy namunasini tanlang.
b) 50-faktura raqamlarining tizimli namunasini tanlang o’z tanlovingizning boshlang’ich nuqtasi sifatida 5-7 ustunlar, 20-qatordagi tasodifiy raqamlarni qo’llang.
c) Fakturalar oldingilaridek bir xil tanlanadimi? Nimaga?
9 Faraz qiling 5000 sotuv fakturalari u qatorga ajratiladi, 1-qator 50 fakturadan 2-qator 500 fakturadan, 3-qator 1000 fakturadan va 4-qator 3450 fakturadantashkiol topadi. 500 sotuv fakturasining namunasi kerak.
a) Qanaqa turdagi namuna qo’llashingiz kerak? Nimaga?
b) (a) da aytilgan metodga ko’ra namunani qanday olib borishingizni tushuntiring.
c) nimaga (a) dagi namuna oddiy tasodifiy namuna emas?
Tekshiruv (izlanish) asosan namularni yig’ish u-n qo’llaniladi. Deyarli har kuni siz gazeta, internet, radio yoki televizorda ijtimoiy so’rov natijalari va izlanish (tekshuruvlar) haqida o’qiysiz yoki eshitasiz. Izlanishlarni aniqlash davomida xolisonalik va ishonchlilik yetishmaydi, siz o’qigan yok eshitgan narsangizni izlanishni moslilik darajasini tekshirish orqali tanqidiy baxolashingiz kerak. Birinchidan izlanishning maqsadini o’rganishingiz kerak, chunki u maqsadiga ko’ra olib boriladi, ijtimoiy so’rov yoki izlanish, qiziqishni asosan ko’ngil ochish talabiga javob berish uchun olib boriladi. Pul (vosita yo uslub) qoldiq bo’lgandan ko’ra uning natijasining o’zi qoldiq bo’ladi. Siz bunqa izlanishlarga to’liq ishonmasligingiz (yoki shubhalanishingiz) kerak, chunki natija yana qo’llash u-n muhokamaga qo’yiladi.
Tekshirishning mosligini baholashning ikkinchi qadami bu uning ehtimollik yoki noehtimollikning asoslanganmi yo’qligini aniqlash (xuddi 7.1da muhokama qilinganidek). Siz ehtimollikmisollarini qo’llash davomida aholi uchun bo’lgan namunalarning statistik xulosalarini to’g’irlashning maqbul yo’lini eslab qolishingiz kerak. Noehtimollik namuna metodlarini qo’llaydigan izlanishlar (tekshirishlar) xuddi 1948 – yil AQSHda bo’lgan president saylovidan olingan misolda ko’rsatilganidek jiddiy ba’zan tasodifiy, natijalarni manisiz holatga tushiradigan xato fikrlar u-n mavzu bo’ladi.
1948 – yil ko’plab tadqiqotchilar, AQSH dagi Garry S. Truman va o’sha paytdagi president, keyinchalik Nyu-York ning hukumat rahbari lavozimida ishlagan Tomas E. Devey o’rtasida bo’lib o’tgan president saylovida natijalari haqida bashorat qilganlar (oldindan fikr bildirganlar). Chikago Tribunasi ijtimoiy so’rov taxminlaring dalili bo’lgan ya’ni u hisoblashi kerak bo’lgan yashirin ovoz natijalarini kutishdan ko’ra, taxminlarga asolangan ilk nashrini cho ettirgan.