Mavzu: taqsimlangan operatsion tizim

MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI UNIVERSITETI
SAMARQAND FILIALI
KOMPYUTER TIZIMLARI KAFEDRASI

Kompyuter injiniring ta’lim yo’nalishi

“Taqsimlangan algoritmlar va tizimlar” fanidan


MUSTAQIL ISH -2


MAVZU: TAQSIMLANGAN OPERATSION TIZIM.
Bajardi:105-19 guruh talabasi: Abduxalikzoda T.
Tekshirdi: A.Abdukarimov.


Samarqand – 2023


Taqsimlangan operatsion tizim.
Reja:

1. 
   Operatsion tizimlar.
   
2. 
   Operatsion tizim turlari.
   
3. 
   Taqsimlangan operatsion tizimlar.
   
4. 
   Xulosa
   
5. 
   Foydalanilgan adabiyotlar.
   

Tarqalgan operatsion tizimlar - yagona global jarayonlararo aloqa mexanizmi, global kirishni boshqarish sxemasi, fayl tizimining bir xil ko‘rinishi. Umuman olganda - bitta kompyuterning illyuziyasi. Ko‘p protsessorli kompyuterlarning OT - bajarilishini kutayotgan jarayonlarning yagona navbati, bitta fayl tizimi.

Operatsion tizim shuningdek, bu yana dasturiy platforma deb ham nomlanib, o’z ichiga ushbu dasturda turli hil boshqaruv tizimlami yoki buymqlami bajarish variantlarini berish yoki tan- lashni taklif qiladi. Har bir kompyuter albatta mana shu operatsion tizim orqaliishga tushadi va va bu operatsion tizim orqali har bir ishhimizni bajarish imkoniyatiga ega bo’lamiz. U barcha kompyterlardagi dasturlarga va kompyuteming har xil qismlariga rink yaraladi shunda kompyuterdagi bitta ikonkani bosib biror dasturni ko`rish mumkin. Operatsion tizim o`zidan-o’zi ishga tusha olmaydigan barcha kompyuterlarni ishga tushiradigan tizimdir. Turli kompyuterlarini ishlab chiqadigan kompaniyalar o’z operatsion tizimiga ega. Asosan operatsion tizimlar bir tipdagi kompyuterlaga mo’ljanlangan bo’lib, boshqa turdagi mashinalarda ishlatilmaydi. Boshqacha qilib aytganda, turli hil operatsion tizimlar bir biri bilan moslashuvchan emas.
Operatsion tizimning ikkita asosiy maqsadi:
1. Foydalanish uchun qulay bo’lgan operatsion tizim yaratish.
2. Kompyuter tizimi resurlarini samarali boshqarish.

1-Rasm
Kompyuterlarga kerak bo’ladigan kompyuter qismlari yuqori ilarajadagi tarjimon, shuningdek doimo yordamchi dasturlar albatta loydalanish uchun kerak bo’ladigan sifatli dasturlardir[1].

1955 yilgacha 19-asrda Charlz Babb kompyuter g’oyasini ilgari surdi. Ammo o’sha davrning texnologiyasi ushbu mashina uchun zarur bo’lgan nozik mexanik qismlarni ishlab chiqarishni ta’minlay olmadi. Va uning "analitik mashinasi" hech qachon pul topolmadi. 40-yillarning o’rtalarida. XX asr kolba hisoblash asboblari paydo bo’ldi. Bu ko’proq kompyuter texnologiyalari sohasida olib borilgan tadqiqotlar edi, ammo har qanday amaliy muammolarni hal qilishda kompyuterlardan foydalanish emas. Bunday kompyuterlarni dasturlash faqat mashina tilida amalga oshirildi va hisoblash jarayonini tashkil qilishning barcha vazifalari boshqaruv panelidagi har bir dasturchi tomonidan qo’lda hal qilindi. Matematik va yordamchi dasturlar kutubxonalaridan tashqari tizimli dasturiy ta’minot yo’q edi.
1955 - 1965 yillar Yangi texnik bazaning paydo bo’lishi - yarimo’tkazgich elementlari. Ikkinchi avlod kompyuterlari yanada ishonchliroq bo’ldilar, endi ular uzoq vaqt ishlashlari mumkin edi, shunda ularga haqiqatan ham amaliy vazifalarni bajarish ishonib topshirildi. Birinchisi algoritmik tillar, va birinchi tizim dasturlari - kompilyatorlar. Protsessor vaqtining narxi oshdi, bu esa dasturni ishga tushirishga sarflanadigan samarasiz vaqtni qisqartirishni talab qildi. Birinchi paydo bo’ldi partiyani qayta ishlash tizimlaribu shunchaki bitta dasturni boshqasidan keyin ishga tushirishni avtomatlashtirdi va shu bilan protsessorning yuklanish koeffitsientini oshirdi. To’pni qayta ishlash tizimlari zamonaviy operatsion tizimlarning prototipi bo’lib, ular hisoblash jarayonini boshqarish uchun mo’ljallangan tizim tizimlarining birinchi dasturlariga aylandi.

2-rasm. Tarqatilgan operatsion tizimlar tuzilishi
1965 yil - 70-yillarning boshlari Texnik bazada tranzistorlar kabi alohida yarimo’tkazgich elementlaridan integral mikrosxemalarga o’tish sodir bo’ldi. Dasturga mos keluvchi mashinalarning oilalarini yaratish ham ushbu davr uchun xarakterlidir. Integral mikrosxemalar asosida yaratilgan dasturga mos keluvchi mashinalarning birinchi oilasi IBM / 360 seriyali mashinalar edi. Dasturga muvofiqligi talab qilinadi va operatsion muvofiqligi tizimlari. Bunday operatsion tizimlar turli xil periferik qurilmalarga ega bo’lgan katta va kichik hisoblash tizimlarida ishlashi va hisoblash tizimining tijorat sohasida va ilmiy tadqiqotlar sohasida qo’llanilishini ta’minlashi kerak edi. Barcha talablarga javob beradigan operatsion tizimlar murakkab, murakkab edi, ularda juda ko’p xatolar bo’lgan va bu cheksiz tuzatishga olib kelgan[2].
Bunday OSga misol OS / 360 (IBM) Ushbu davrda zamonaviy OTlarga xos bo’lgan deyarli barcha asosiy mexanizmlar amalga oshirildi: ko’p dasturlash, ko’p ishlov berish, ko’p terminalli ko’p foydalanuvchi rejimini qo’llab-quvvatlash, virtual xotira, kirishni boshqarish, tarmoq ishlashi. Ko’p dasturlash Hisoblash jarayonini tashkil etish usuli bo’lib, unda bir xil dastur bir xil protsessorda navbat bilan bajariladi. In Multiprogramming amalga oshirildi partiyani qayta ishlash tizimlari va ichida vaqtni taqsimlash tizimlari.

3-Rasm. Tarqatilgan operatsion tizimlar ishlash prinsipi
Kompyuter bilan ishlash imkoniyati uchun ko’plab foydalanuvchilar ishlab chiqilgan ko’p terminal tizimlarihar bir foydalanuvchi o’z terminalida ishlaganda. Ko’p terminalli rejim vaqtni taqsimlash tizimlarida ham, paketlarni qayta ishlash tizimlarida ham qo’llanilgan. Shu bilan birga, foydalanuvchilar ham, operatorlar ham o’zlarining vazifalarini shakllantirishlari va ularning terminallarini bajarilishini boshqarishlari mumkin. Multivramlash usulida har bir dastur RAM deb nomlangan o’z maydoniga yuklanadi bo’lim.
Uchinchi avlod avtomobillarida yana bir yangilik sovutish (spooling) - hisoblash jarayonini tashkil etish usuli, unga muvofiq vazifalar kompyuter markazida paydo bo’lgan sur’atda punch kartalaridan diskka o’qilgan, so’ngra keyingi vazifa bajarilgandan so’ng bo’sh qismga diskdan yangi vazifa yuklangan. Hozirgi vaqtda OT hisoblash jarayonini tashkil etishning ko’p qismini o’z zimmasiga olgan kompyuterlarning ajralmas qismiga aylandi.
70-80-yillar 70-yillarning boshlarida. birinchi prototiplar paydo bo’ldi tarmoq operatsion tizimlari, bu ko’p terminalli operatsion tizimlardan farqli o’laroq, nafaqat foydalanuvchilarni tarqatib yuborishga, balki elektr ulanishlari orqali ulangan bir nechta kompyuterlar orasida ma’lumotlarni tarqatish va qayta ishlashni tashkil qilishga imkon berdi.
70-yillarning o’rtalariga kelib. kichik kompyuterlar keng qo’llaniladi: Nova, PDP-11, HP. Ularning arxitekturasi ancha soddalashdi, bu operatsion tizimni soddalashtirdi. Minimomputer OTlari ixtisoslashtirilgan bo’lib, masalan, real vaqt rejimida (PDP-11 uchun RT11) yoki faqat vaqtni taqsimlash rejimini qo’llab-quvvatlashga mo’ljallangan. Ushbu operatsion tizimlar ko’p foydalanuvchilardan iborat emas edi.
1980 - 90-yillar Operatsion tizimlarning rivojlanishidagi bu davr yirik integral mikrosxemalarning (LSI) paydo bo’lishi bilan bog’liq. Bu yillar davomida chiplarning arzonlashishi va integratsiyasi darajasi keskin oshdi. Kompyuter odam uchun mavjud bo’ldi va davr keldi shaxsiy kompyuterlar. Funktsional jihatdan, ular PDP-11 rusumidagi mini-kompyuterlardan farq qilmaydi, ammo ularning narxi ancha past edi. Bu deyarli har bir kishiga kafedra yoki institutni emas, balki o’zlarining shaxsiy kompyuterlariga ega bo’lishga imkon berdi. Kompyuterlardan mutaxassis bo’lmaganlar foydalana boshladilar, bu esa dasturiy ta’minotdan "do’stona "likni talab qildi.
Bu yillarda operatsion tizimlar bozorida ikkita tizim ustunlik qildi: MS-DOS va Unix. Bir dasturli bitta foydalanuvchi MS-DOS OS Intel 8088 mikroprotsessorlariga asoslangan kompyuterlar uchun keng qo’llanilgan, keyinchalik 80286, 80386 va 80486. Unix ko’p dasturli ko’p foydalanuvchi OT asosan Intel bo’lmagan kompyuterlarda, ayniqsa yuqori samarali RISC protsessorlari asosida qurilgan kompyuterlarda ishlatilgan.
O’n yil davomida ushbu OS takomillashtirildi, natijada yangi navlar paydo bo’ldi: SunOS, HP-UX, Irix, AIX Shaxsiy kompyuterlarning tarqalishi mahalliy tarmoqlarning tez o’sishi uchun katalizator bo’lib xizmat qildi.
Ushbu o’n yillikning yana bir muhim rivojlanishi TCP / IP protokollar stekining paydo bo’lishi, Internetning paydo bo’lishi, mahalliy tarmoq texnologiyalarini standartlashtirish va tarmoq operatsion tizimlarining jadal[3]
4-rasm Tarqatilgan OT arxitekturasi
rivojlanishi (Nowell OS-Net, Microsoft / IBM OS / 2).
OT rivojlanishining hozirgi bosqichi 90-yillarda deyarli barcha operatsion tizimlar tarmoqqa aylandi, ular turli xil mijozlar va serverlar bilan ishlashga qodir va Internet bilan ishlash vositalarini qo’llab-quvvatladilar. Ixtisoslashgan tarmoq operatsion tizimlari faqat aloqa vazifalari uchun mo’ljallangan, masalan, marshrutizatorlarda ishlaydigan Cisco Systems IOS.
Operatsion tizimlarning evolyutsiyasi quyidagi bosqichlardan iborat:
- Izchil vazifalar
- Oddiy partiyani qayta ishlash
- Paket tizimlarida ko’p dasturlash
- Vaqtni taqsimlash
- Zamonaviy OT
Operatsion tizim foydalanuvchi fayillami bajarish, kompyuter hisoblash resurslarini rejalashtirish va boshqarish uchun mo’ljallangan.
Operatsion tizimlar quyidagi turlari mavjud:
-Interfaol (Grafik interfeysga asoslangan)
-Vaqtni taqsimlash rejimi
-Real vaqtda ishlash rejimi
Interfaol operatsion tizim foydalanuvchiga terminaldan kompyuterga murojjat etishga ruxsat beradi. Foydalanuvchi boshqa vazifani to’xtatib, uzi bergan vazifani bajarishini ta’minlaydi. Faqat inultidasturdash va operatsion tizimlargina interfaol operatsion tizim bo’lishi mumkin.
Microsoft Windows - interfaol grafik interfeysli operatsion lizimlarga yaqqol misol bo’lishi mumkin. Vaqtni taqsimlash rejimi
Multidasturlash bir biriga bog’liq bo’lmagan turli hil dasturlami bitta kompyuterda galma gal bajarishini anglatadi. Operatsion tizimning multidasturlash imkoniyati markaziy protsessordan foydalanish imkoniyatini oshirdi. Ammo odatda kichik masala uzoh vaqt ichida boshqa vazifalami bajarilishini kutishga majbur bo’ladi. Bu muammoni hal qilish maqsadida vaqtni taqsimlash rejimi ishlab chiqildi. Vaqtni taqsimlash rejimida ishlovchi operatsion tizim ko’p I’oydalanuvchilarga kompyutemi vaqtini taqsimlash imkoniyati berildi. Har bir masala uchun markaziy protsessor belgilangan vaqt mtervalini ajratadi 10-100 millisekund diapazonida. Bu vaqt tugagan so’ng kiritish chiqarish ope- ratsiyasi bajarilishi kerak, agar vazifa bajarilgan bo’Isa galdagi masalani yechishga tizim kirishadi.