Mavzu: taqsimot kanallarini boshqarish

Taqsimot vositalarining tuzilmalari. Taqsimot vositalarini tashkil etgan bosqichlar soniga qarab taqsimlash vositalarini ta’riflovchi turli tuzilmalar mavjud.
Vosita bosqichi — bu tovarni va tovarga bo'lgan egalik huquqini oxirgi iste’molchiga yaqinlashtirish uchun ish olib boradigan vositachi. To‘g‘ridan-to‘g‘ri aloqalarga ega tizimlarning vositalar tarkibida biror-bir ulgurji-vositachi firmalar mavjud emas. O’zgaruvchan yoki eshelonlarga bo’lingan tizimlarda bunday vositachilar bor. 2-rasmda turli tuzilish chizmalariga ega bo‘lgan vositalar misol qilib ko'rsatilgan.

2-rasm. Taqsimot vositalarining tuzilish sxemalari.
Taqsimot vositalarini shakllantirishda vosita tuzulmasi, ya’ni bosqichlar soni va vosita a’zolarining aniq tarkibi tocgfrisidagi qaror birinchi o‘ringa qo’yiladi. Boshqa bir taqsimlash vositasi aniqlanishi mumkin bolgan hollarda foydalaniladigan vositachilar turini tanlash lozim boladi.
Ularni tasniflashda ikkita asosiy alomatlar hisobga olinadi (1- jadval):

• 
  vositachi kimning nomidan ish yuritayotgani;
  
• 
  vositachi kimning hisobiga operatsiyalar o‘tkazayotgani.
  

Taqsimot vositalarining shakllari 1 -jadval

Dilerlar — operatsiyalarni o'zining nomidan va o‘z hisobidan amalga oshiradigan ulguiji, ayrim hollarda chakana vositachilar. Ular yetkazib berish shartnomasi asosida tovar sotib oladilar, yetkazib bcrilgan tovarlarga pul o'tkazgandan keyin tovar egasiga aylanadilar va mazkur tovarlarni istc’molchilarga sofadilar.
Distribyutorlar — operatsiyalarni ishlab chiqaruvchi va o‘zining nomidan amalga oshiradigan ulgurji va chakana vositachilar. Ishlab chiqaruvchi distribyutorga o‘z mahsulotini ma’lum hududda va ma’lum vaqt oralig‘ida sotish huquqini beradi. Distribyutor tovarga cgalik qilmaydi. U shartnoma asosida tovami sotish huquqiga ega boladi.
Komissionerlar — operatsiyalarni o ‘z nomidan va ishlab chiqaruvchi hisobidan amalga oshiradigan ulgurji va chakana vositachilar. Komissioner mahsulotga egalik qilmaydi. ko'rsatgan xizinatlari uchun amalga oshirgan operatsiyalari miqdoridan foiz ko‘rinishida rag'batlantiriladi.
Brokerlar — kontragentlami yig‘ib bitim tuzishdagi vositachilardir. Brokerlar mahsulotga egalik qilmaydilar, mahsulotlami idora etmaydilar. Ular topshiriq asosida ish tutadilar va bitim tuzilishiga yordam beradilar. Faqatgina sotilgan tovar uchun rag'batlantiriladilar.
Materiallar oqimini yetkazib beruvchidan iste’molchiga harakatlantirish jarayonida qatnashadigan ko‘p sonli turli vositachilar orasidan aniq qatnashchilari tanlangandan keyin logistik vosita logistik tizimga aylanadi.