Mavzu: Tarbiya modeli Doklad

Idealistik model ta'limni shunday muhitni yaratish sifatida o'z ichiga oladi, buning natijasida qalbga singib ketgan abadiy va o'zgarmas g'oyalar to'laqonli shaxsning rivojlanishiga erishadi (Aflotun, T. mor, T. Kampanella, G. Pestalozzi).
Ta'limning pragmatistik modeli haqiqiy muammolarni hal qilishni va hayotda muvaffaqiyatga erishishni o'rgatishga qaratilgan. Model faqat foydali, amaliyotga yo'naltirilgan bilimlarni uzatishni ko'rib chiqadi. Shaxsning o'zini rivojlantirishga katta e'tibor beriladi. (M. Montene, G. Spenser,J. Devi) deb nomlangan.
Ta'limning ijtimoiy modeli ma'lum bir ijtimoiy guruhga yoki jamiyatga xos bo'lgan ma'lum bir qadriyatlar tizimiga asoslanadi. Boshqa barcha qadriyatlar yolg'on deb tan olinadi (kommunistik, diniy, millatchi).
Ta'limning gumanistik modeli o'zaro ta'sir, o'quvchining shaxsiy va individual xususiyatlarini hisobga olgan holda, uni o'zi kabi qabul qilish, ishonch, qo'llab-quvvatlash va himoya muhitini yaratish asosida tashkil etiladi(E. Fromm, A. Maslou).
Ta'limning texnokratik modeli o'quvchini qat'iy boshqarish va nazorat qilish, o'quv jarayonini texnologik tashkil etish, uning takrorlanuvchanligi va kerakli natijani olish, birinchi navbatda xulq-atvorga asoslangan. Ta'lim deganda ishlab chiqilgan mustahkamlash tizimi yordamida o'qitiladigan xatti-harakatlarning shakllanishi tushuniladi. (B. Skinner).
Ta'lim modelini tanlash ta'limni pedagogik hodisa sifatida amalga oshirish uchun asosdir.

Ta'lim maqsadlari

Ta'lim maqsadlarini anglamasdan, barcha pedagogik faoliyat ravshanlik va ma'noni yo'qotadi. "Yangi bino qurishda sizga nima qurmoqchi ekanligi haqidagi savolga javob bera olmaydigan me'mor haqida nima deyish mumkin? Xuddi shu narsani siz o'zingizning tarbiyaviy faoliyatingizning maqsadlarini aniq va aniq aniqlay olmaydigan o'qituvchi haqida ham aytishingiz kerak" (K. D. Ushinskiy). Ta'limning maqsadi uning maqsadga muvofiqligi va maqsadga muvofiqligini aks ettirishdir. Bu tarbiyaning ijtimoiy va tarixiy mohiyatini ochib beradigan boshlanishdir. Uning yo'nalishini, mazmunini, shakllari va usullarini belgilaydi. Bu maqsadning funktsional maqsadini ko'rsatadi.
Maqsad-kutilgan natijaning ongli tasviri, unga erishish uchun inson yoki odamlar guruhining harakatlari qaratilgan; faoliyatning taxmin qilingan ideal natijasi.
Ta'limning maqsadi – jamiyatning ma'lum bir shaxs turiga bo'lgan ehtiyojlarini, uning mavjudligi, individualligi, ma'lumoti, xususiyatlari va fazilatlari, aqliy, jismoniy, axloqiy, estetik rivojlanishi va hayotga bo'lgan munosabati uchun ideal talablarni nazariy umumlashtirish va ifoda etish. Tsitseronning so'zlarini keltirish mumkin:"butun davlatning asosi yoshlikni to'g'ri tarbiyalashdir".
Ta'limning maqsadlari jamiyatning ijtimoiy, iqtisodiy, siyosiy, madaniy, etnik, konfessional holatiga qarab o'zgaradi.
E. Dyurkgeymning fikriga ko'ra, tarbiya bolada umuman siyosiy jamiyat va xususan, u tegishli bo'lgan ijtimoiy muhit talab qiladigan ma'lum miqdordagi jismoniy, intellektual va axloqiy sharoitlarni uyg'otish va rivojlantirishga qaratilgan.
Agar maqsad jarayonning natijasi ekanligini hisobga olsak, unda mahalliy g'oyalarga ko'ra, tarbiyaning eng muhim natijasi insonning o'z-o'zini tarbiyalashga tayyorligi va qobiliyatidir.

Ta'lim maqsadlarining genezisi

Jamiyatning ehtiyojlari ishlab chiqarish usuli – ishlab chiqarish kuchlarining rivojlanish darajasi va ijtimoiy munosabatlarning tabiati bilan belgilanadi. Ta'limning maqsadi har doim jamiyatning erishilgan rivojlanish darajasini aks ettiradi, u ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar turiga qarab belgilanadi va o'zgaradi. Ijtimoiy-iqtisodiy shakllanish turiga qarab ta'lim maqsadlarining o'zgarishini ko'rib chiqing.
Ibtidoiy kommunal tizim sinf bo'linishining yo'qligi bilan ajralib turardi. Ta'lim odamlarning mavjudligini ta'minlashi, ularni omon qolish tajribasi bilan qurollantirishi kerak edi. Ta'lim muassasalaridan tashqarida bir xil mehnat ta'limi (ularning yo'qligi sababli), ishlab chiqarish usulining ta'lim maqsadiga mos kelishi – bu shakllanishning xususiyatlari.
Qul tizimida ta'lim davlatning maxsus funktsiyasiga aylanadi, chunki sinf bo'linishi ta'lim maqsadining tabiatida farqlar paydo bo'lishiga olib keladi. Ba'zilarni janoblar roliga, boshqalarini itoatkorlik va kamtarlikka tayyorlash qul tizimidagi maqsadning dualizmidan dalolat beradi.
Feodalizm sharoitida ta'limning maqsadlari farqlanib qolmoqda. Ishlab chiqarish munosabatlarining tabiati aholining quyi qatlamlaridan na umumiy, na maxsus tayyorgarlikni talab qilmaydi, shuning uchun ta'lim maqsadlarining bifurkatsiyasi nafaqat sinfiy jamiyatdagi maqsadlarning sinfiy yo'nalishini, balki ishlab chiqarish uslubiga bog'liqligini ham ifodalaydi.
Kapitalistik tuzum ikki sinf – burjuaziya va proletariat mavjudligi bilan tavsiflanadi. Ishlab chiqarishni rivojlantirishning tabiati hukmron sinfni o'qitishni ishlab chiqarish mehnati bilan birlashtirgan ixtisoslashtirilgan muassasalar tarmog'ini yaratishga majbur qiladi. Sinfiy farqlash, ta'lim maqsadlarining dualizmi saqlanib qoladi, chunki maqsadlarning ishlab chiqarish usuliga umumiy bog'liqligi saqlanib qoladi.
Dastlabki kapitalistik tuzum postkapitalistik (bozor, demokratik va boshqalar) bilan almashtirildi. Bu ishlab chiqarish va ijtimoiy munosabatlarni rivojlantirishning yuqori darajasi. Ishlab chiqarish uslubiga bog'liq bo'lgan maqsadlar ishbilarmon odamni tarbiyalashdan tortib kommunistik ideallar uchun kurashuvchigacha.
Shunday qilib, tarbiyaning maqsadi, ta'limning o'zi kabi, o'ziga xos tarixiy xususiyatga ega va tarixiy vaziyatning o'zgarishi bilan o'zgaradi, bunda ta'lim maqsadining dialektikasi namoyon bo'ladi, ya'ni.yangi tarixiy sharoitlarga muvofiq doimiy o'zgarish.