Mavzu: tarbiyaviy ishlarda oila bilan maktabning o’zaro hamkorligi reja

2. Ota-onalar bilan ishlashning shakl va metodlari.

Guruh rahbari ota-onalar bilan ish olib borishda ishlashning xilma-xil shakl va metodlaridan foydalanishi lozim. Ota-onalar bilan ishlashga shaxsiy ishlar jamoa bilan birgalikda olib borilsa maqsadga muvofiq bo‘ladi. Biz quyida ota-onalar bilan ishlashning asosiy shakllari bilan tanishib chiqamiz :

1. Talabalarning uylariga borish – bu oila bilan aloqa qilishning eng samarali shakllaridan biridir. Bunda guruh rahbari talabaning ota-onasi, uning yashash sharoiti, moddiy imkoniyatlari bilan tanishishga imkon topadi.

2. Ota-onalarni o‘quv yurtiga chaqirish. Bundan maqsad, faqatgina talabalarning xulqi, savodliligi va boshqa xususiyatlari bilan ota-onani tanishtirish emas, balki shu bilan birgalikda ota-onalarga pedagogik va ruhiy maslahatlar berib, ularga talabani oilada tarbiyalashlariga yordam ham qilishdir.

3. Ota-onalar bilan ishlash. Bu esa talabaga chaqiriqlar yoki maxsus da’vatnomalar orqali amalga oshiriladi.

4. Ota-onalar guruh majlisini o‘tkazish. Bu shakldagi aloqa maxsus ish rejasi orqali amalga oshiriladi.

5. Ota-onalarni maxsus pedagogik va psixologik bilimlar bilan qurollantirish maqsadida ular bilan suhbat va ma’ruzalar o‘tkaziladi.

6. Savol-javoblar kechasi. Ishning bu shakli guruh talabalarning xususiyati, harakterini yaxshiroq o‘zlashtirish imkonini beradi.

7. Ota-onalarning tarbiya borasidagi ilg‘or tajribalar bilan fikr almashish, o‘rtoqlashish. Bu narsa quyidagi mavzuda bo‘lishi mumkin:

a) yoshlarni qanday qilib mehnatga tayyorlash mumkin?

b) talabaning kundalik rejimi haqida.

v) “Ota-onalarning obro‘si” haqida, “Oilada yoshlarga axloqiy tarbiya berish” va hokazolar to‘g‘risida anjumanlar o‘tkazish.

8. O‘quv yurti qoshida ota-onalar universitetlarini tashkil etish va bu universitetlardan tizimli ish olib borish:

a) ota-onalarni tarbiya sohasidagi adabiyotlar bilan tanishtirish.

b) “Ota-onalar, sizlar uchun” degan mavzuda og‘zaki jurnal.

v) faol ota-onalarning tarbiyaviy ish tajribalari bilan boshqa guruh rahbarlarini tanishtirish kabi ishlar olib borilishi lozim.

Guruh rahbarining ota-onalar bilan olib boradigan ishlari g‘oyat keng, ko‘p qirrali bo‘lib, bu ishlar faqat guruh va o‘quv yurti miqyosi bilan cheklanmaydi, aksincha turar joylardagi va talabaning ota-onasi ishlab turgan korxonadagi jamoatchilik bilan ham yaqin aloqada bo‘lishni taqozo etadi.

Bizning yosh avlod xalkimizniig inkilobiy, mehnat, jangovar an’analarini uzlashtirib, uziga katta avlodning eng yaxshi fazilatlarini — goyaviy e’tikod va matonatni, Vatanga muxabbatni, uning ikgisodiy, siyosiy va jangovar kudratini mustahkamlashda ishtirok etishga intilishni singdiribgina uz bobolari va otalari ishini davom ettira va kupaytira oladi. Bu ishda ota-onalar ayniksa muhim urin tutishlari kerak.¹

Buni barcha guruh rahbarlari nazarda tutishlari muhimdir, Bunda shaxsning huquqiy etukligi shaxs ijtimoiylashuvining maxsuli ekanligini har bir oilaga tushuntirish goyat muhimdir. Oila shaxs uchun uning ijtimoiylashuv jaraeni ruy beradigan, uning a hloki, duiyokarashi asoslari va hokazolar tarkib topadigan dastlabki va ni hoyatda mu him a hamiyatga ega bulgan jamoadir.

Oila boshka tarbiyaviy muassasalardan farkli pavishda odamning butun hayoti davomida uning barcha tomonlariga, kirralariga ta’sir kursatishga kodirdir va odatda ta’sir kursatadi. Oila tarbiya vazifasining bu ulkap mikyosi uning mafkuraviy va psixologik ta’­sir kursatiishning chuqur uziga hosligi bilan uygunlashib ketadi. Bu esa uni oliy darajada ta’sirchan kilibgina kolmay, shu bilan birga sha hsni shakllanti­rish jarayonining zarur buginiga ham aylantiradi.

Oilanipg yuksak tarbiyaviy imkoniyati shaxslar va ota-onalarning uziga hos hususiyatlari: kon-karindoshligi, muhabbati, yakinligi, ishonchi, burch hissi, obruliligi va hokazolar bilan ta’minlanadi. Uz farzandining barcha zaif va kuchli tomonlarini yurgakdagi chogidan biladigan, uning kalbidagi eng kichik harakatni ham sezadigan va tushunadigan, unga ta’sir etishni bi­ladigan onadan va otadan ya hshirok. kim ham ularni ezgulikka, mehnatsevarlikka, dustlikka, muhabbatga urgata oladi!

Ma’lumki, xilma- hil faoliyat sharoitida shaxsning kobiliyatlari eng samarali rivojlanadi, uning ijodiy imkoniyatlari ochiladi, shaxsni oiladan boshka kaerda ham faoliyatning hilma- hil turlariga jalb etish mumkin. Oilaviy tarbiyanipg kimmatliligi va a hamiyati yana shundaki, kichik shaxslik paytida oilada egallangan narsalar bir umr saklanib koladi. Xuddi shuning uchun ota-onalarning shaxslarni har tomonlama tarbiyalash majburiyati konuniy tarzda belgilab kuyilgan.

Guruh rahbarlari ota-onalar bilan birgalikda tar­biyaviy ishni tashkil etar -kanlar, eng yangi psixologik-pedagogik tadkikotlar ma’lumotlarini e’tiborga olishlari ham mu himdir, ularga ^;muvofik usib kelayotgan kishi sha hsini shakllantirishga oilaning kushadigan hissasi turli yosh boskichlarida turlicha buladi va tulkinsimon uzgaradi. Dastlabki 3 yil ichida u ayniksa kuchli buladi, shundan keyin oilaviy ta’sirning muayyan darajada barkarorlashuvi davri boshlanadi. Uning navbatdagi chukkisik» odatda ma htabgacha yosh tugaydigan paytga tugri keladi, shundan keyin ta hminan usmirlik davrigacha u zaiflashgandek buladi. Yana ota-onalariing ta’siri ota-ona oilasidan ajralib, uz oilasini uzguncha ancha kuchayadi.

Psixologik-pedagogik tadkikotlarning ma’lumotlari ba’zan shaxsning imkoniyatlari tugrisidagi barkaror tasavvurlarni uzgartirib yuboradi. Masalan, ych yillik shaxslar olimlar bir necha yil mukaddam ta hmin kilganlariga nisbatan ancha chukur idrok etish kobiliyaiga ega, uch yoshli shaxs hozir fakat olti eshli shaxslar kilgan va kilmagan narsalarni bilishi va kilishi mumkinligi kichkintoyni yurishdan oldin suzishga, ona tili bilan deyarli baravar chet tilida gapirishga urganish mumkinligi va hokazolar ma’lum buldi.

Va holanki, tajribaning kursatishicha, ota-onalar kupincha uzlarini tarbiyaviy ishga tula tayyor deb biladilar va maxsus pedagogik bilimlarni egallashni zarur deb hisoblamaydilar. Ota-onalarning bu husuiyatini tanikli pedagog va psi holog K. D. Ushinskiy uz davrida ta’kidlagan edi. «Tarbiya san’ati, — deb degan edi u, — shunday hususiyatga egaki, deyarli barchaga tanish va tushunarli, ba’zilarga esa juda oson ish bulib tuyuladi — odam bu ish bilan nazariy va amaliy ji hatdan kanchalik kam tanish bulsa, unga bu shunchalik tushunarli va oson bulib kurinadi. Deyarli hamma tarbiya sabr-tokatni talab etishini e’tirof kilishadi, ayrimlar buning uchun tugma kobiliyat va malaka, ya’ni kunikma kerak, deb uylaydilar; lekin juda kam odam sabr-tokat, tugma kobiliyat va malakadan tashkari yana ma hsus bilimlar .kerakligi hakida ishonch hosil kiilish-

Bunday bilimlarniiig yukligi oilaviy tarbiyada kuplab hatolarga olib keladi, guru h ra hbari ota-onalar bilan ishlashda buni hisobga olmay iloji yuk.. Bu jihatdan ota-onalarning shaxslarni tarbiyalashdagi kuydagi kiyinchiliklari va hatolarini ajratib kursagish mumkin:

1. Ota-onalarning shaxslar bilan muomalasining etishmasligi. Ular uzlari, ishlari hakida kam suzlab beradilar, o‘quv bilim yurti talabalar jamoasining hayoti, uz shaxssining kizikishlari, uning jamoat ishlari, bu ishga munosabati va hokazolar bilan kam kizikadilar. Muomalaning etishmasligi shaxslarning ota-onadan uzoklashishiga olib keladi, _;kattalarni shaxsga yanada faolrok ta’sir kursatish imkoniyatidan ma hrum etadi.

2. shaxslarni me hnat jarayonlariga jalb etish orkali ularning me hnat tarbiyasini tashkil kila bilmaslik Ona ishga kumilib ketgan paytda shaxslar oilaviy ishlardan, turar joylardagi ishlardan va hokazolardan ozod etiladilar. Buning natijasida mehnatga mensimay munosabatda buladilar.

3. Ota-onalar turmushida salbiy misollarning mavjudligi o‘quv muassasasining pedagogik kuch-gayratini yukka chikaradi.

4. Ota-onalar tarbiyaviy ta’sirining izchil emasligi — onda-sonda uqishini tekshirish, biror nojo’ya ish uchun jazolash va hokazolar

ahloqiy immunitet hosil bulishiga yordam bermaydi.

5. Oilaviy tarbiyaning asosi sifatida takiklashlar sistemasi — ijobiy namuna asosida tarbiyalay bilmaslik, shaxs hayotini u har doim turli hatti-harakatni mashk qiladigan tarzda tashkil eta olmaslik natijasidir. Bu sistema shaxsning kattalar xohishiga salbiy munosabatini tugdiradi, mustakillikning rivojlanishini susaytiradi.

6. Harakatlarning o‘quv bilim yurti bilan muvofiqlashtirilmagan-ligi yoki u bilan kelishmovchilik. Tarbiyalanuvchida pedagogga, o‘quv bilim yurtiga ishonchsizlik paydo buladi va usib boradi, bu esa uning kamchiliklarini tuzatishni kiyin-lashtiradi, pedagogik ji hatdan karovsizlik holatiga olib keladi.

7. Ayrim ota-onalarning shaxslar ulgayib borishi bilan tarbiyaviy faollikni susaytirib yuborishlari, bu esa shaxslarning ota-onalardan uzoklashuviga, o‘quv bilim yurtiga kizikishi pasayishiga va hokazolarga olib keladi.

8. Karorlar kabul kilishda kechikish. SHaxs katta bulgandan keyin akli kirib, tuzaladi deb uylash odatda uzini oqlamaydi, kupincha kayta tarbiyalashni talab etadigan pedagogik jihatdan karoveizlik holatiga olib keladi.

Kursatib utilgan kamchiliklar katoriga ota-onalar­ning tarbiya usullarini bush bilishlarini, shaxslar ulgayishi bilan ularni uzgartirishni bilmaslik yoki istamaslik ota bilan onaning talablari birligining, pedagogik odob, chidamning yukligi, ota-onalarning turmushning ma’naviy tomoniga zid tarzda moddiy tomoniga kizikib ketishi va boshkalarni kushish mumkin.

Ota-onalar bilan ish shakllari va usullarini tanlashni odatda guruh ra hbari uz shaxsiy hususiyatlari tajribasini, talabalarning oilalarida vujudga kelgan uziga hos hususiyatlarni, ota-onalarning bilim va tajribasini, tarbiyalanuvchilarni tarbiyalashda yukorida kursatib utilgan hatolar va kyinchiliklarni, fe’l-atvor hususiyatlarini, o‘quv muassasasi pedagoglar jamoasidagi muhitni, ota-onalar bilan ish olib borishda tarkib topgan an’analarni va hokazolarni hisobga olib belgilaydi, Tajribaning kursatishicha, guruh rahbarining ota-ona­lar bilan hamkorligining ommaviy, guruh. tarzidagi va yakka tartibdagi ish shakllarini oqilona birga qo’shib olib borish, bunda uning mazmunida izchillikka rioya etish orkali erishiladi.