Mavzu: temuriylar davri ma’naviyati

MUSTAQIL ISHI
MAVZU:TEMURIYLAR DAVRI MA’NAVIYATI
TOPSHIRDI:ABDUALIMOV A
QABUL QILDI:MALLAYEVA E
Reja
1.Temuriylar davri ma’naviyati.
2. Temuriylar davri kelib chiqishi.
3.Temuriylar davrida ilm-fan, hunarmandlik, me’morchilikning rivojlanishi.
Temuriylar davri - 14-15 asrlarda O'rta Osiyo, Hindiston va Eronda hukmronlik qilgan turk-musulmon davlati bo'lgan Temuriylar (Temuriylar) imperiyasi davri. Bu davr sanʼat, adabiyot, ilm-fan va meʼmorchilik sohalarida ulkan taraqqiyot davri boʻlganligi sababli oʻrta asrlar islom madaniyatining yorqin davrlaridan biri sanaladi.
Temuriylar davlati Temur tomonidan asos solingan va uning oʻgʻli Shohruh davrida eng yuqori darajaga etgan. Davlat Eron, Oʻrta Osiyo, Afgʻoniston va Hindistonning koʻp hududlarini qamrab olgan. Bu davrda maʼmuriy markaz Samarqand, Hirot, Buxoro, Xuroson, Dehli kabi yirik shaharlar boʻlgan.
Temuriylar sulolasining kelib chiqishi Mo’go’lllar imperiyasining asoschisi Chingizxonning qoʻshinining qoldiqlari boʻlgan.Barlas nomi bilan mashhur turk-mo’g’o’l qabilasiga borib taqaladi.
Maʼnaviyat (maʼnaviyat) bu davrda muhim oʻrin tutgan tushuncha edi. Temuriylar davrida din va tasavvuf katta ahamiyat kasb etdi. Temur oʻzini islom himoyachisi deb taʼriflab, islomni yoyish uchun urushlar uyushtirdi. Shuning uchun davlat boshqaruvida ruhoniylar va so‘fiy shayxlarning yordami katta rol o‘ynagan.
Binobarin, Temuriylar davri o‘rta asrlar islom madaniyatining yorqin davrlaridan biri hisoblanadi. Bu davrda san’at, adabiyot, ilm-fan va me’morchilik sohalarida katta o’zgarishlar ro’y berdi, islom va tasavvufning tarqalishi katta ta’sir ko’rsatdi.
Temuriylar davrida mashhur tasavvuf shoiri va mutafakkirlari, Hofiz Shiroziy, Alisher Navoiy, Abdurrahmon Jomiy, IbnSino, Navoiy va boshqalar kabi koʻplab nomlar paydo boʻldi. Adabiyot, san'at, fan va me'morchilik sohalarida ham katta o'zgarishlar yuz berdi. Bu davrda mashhur astronom UlugʻBek, Sherozlik Nizomiy, Hofiz-i Sheroziy kabi buyuk shoirlar, rassomlar va meʼmorlar yetishib chiqdi.
Temuriylar davrida meʼmorchilik ham katta taraqqiyot koʻrsatdi.Hirot, Samarqand, Buxoro va boshqa shaharlarda gumbazlar, madrasalar, masjidlar va boshqa inshootlar qurilgan. Bu inshootlar islom me’morchiligining eng go‘zal namunalaridan biri hisoblanadi. Ular orasida Ulug’bek madrasasi, Guri Amir maqbarasi va Shohi Zinda majmuasi kabi inshootlar muhim o'rin tutadi.
Temuriylar davri ilm-fan va matematika sohasida ham katta yutuqlarni ko‘rsatdi. Astronomiya, matematika, tibbiyot kabi sohalarda mashhur olim va mutafakkirlar yetishib chiqdi. Bu davrda dunyoning eng toʻgʻri samoviy xaritasini tayyorlagan astronom Ulugʻbek edi.
Ulug’bek madrasasi Movarounnahr hukmdori, buyuk olim va munajjim Mirzo Ulug’bekning buyrug’iga ko’ra 1417-1420 yillarda qurilgan. Ushbu madrasa Markaziy Osiyoda saqlanib qolgan eng qadimgi o’quv yurti binosidir.
Amir Temur maqbarasi, Go‘ri Amir (14-asr oxiri — 1405 y.) — Samarqanddagi,me’moriy yodgorlik. Xalq orasida Go‘ri Amir yoki Go‘ri Mir (Mir Sayyid Baraka) deb nomlanib kelinadi. Maqbaraga temuriylar sulolasiga mansub kishilar (Amir Temur, uning piri Mir Sayyid Baraka va boshqalar dafn etilgan.
Temuriylar boy madaniyat va sanʼat yutuqlari bilan mashhur boʻlgan va ularning hukmronlik davri koʻpincha “Temuriylar Uygʻonish davri” deb ataladi.
Temuriylar madaniy va diniy yutuqlaridan tashqari, harbiy bosqinchiliklari bilan ham tanilgan. Temuriylar saltanatiga asos solgan Temur Oʻrta Osiyo, Eron va Hindistondagi ulkan hududlarni bosib olgan mohir harbiy sarkarda edi. Uning yurishlari natijasida temuriylar madaniyati keng tarqalib, bir necha avlodlar davom etgan qudratli imperiya barpo etildi.
Temuriylar ko‘p yutuqlarga erishganiga qaramay, o‘z hukmronligi davrida qiyinchiliklarga duch keldilar. Imperiya ichki qarama-qarshiliklarga duchor bo'lgan va hukmdorlarning vorisligi tez-tez tortishuvlarga sabab bo'lgan, bu esa beqarorlik davrlariga olib kelgan.
Bundan tashqari, temuriylar qo‘shni davlatlar, jumladan Usmonlilar va Safaviylar saltanatining tashqi tahdidlariga duch keldilar.
Bunday qiyinchiliklarga qaramay, temuriylar O‘rta Osiyo va undan tashqarida ham o‘z merosini qoldirdi. Ularning madaniyat va san’at sohasida erishgan yutuqlari bugun ham nishonlanib, islom dinining mintaqada tarqalishiga ta’siri hozir ham sezilib kelinmoqda. Umuman olganda, temuriylar davri Oʻrta Osiyo tarixida madaniy, sanʼat va harbiy sohalarda ulkan yutuqlarga erishgan muhim davr boʻldi.
Temuriylar adabiyoti va san’atining ko‘plab buyuk asarlari keyingi avlodlar tomonidan ko‘chirildi va saqlanib qoldi, ularning me’moriy uslubi masjidlar, maqbaralar va boshqa inshootlar qurilishida davom ettirildi.
Bugungi kunda temuriylar merosini mintaqada hali ham mavjud bo‘lgan ko‘plab tarixiy obidalar va madaniy muassasalarda ko‘rish mumkin. Temuriylar poytaxti Samarqanddagi Registon temuriylar meʼmorchiligining eng yorqin namunalaridan biri boʻlib qolmoqda va temuriylar uslubini butun Oʻzbekiston va Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlaridagi boshqa tarixiy inshootlarda ham koʻrish mumkin. Temuriylar davrida ham bir qancha nufuzli madrasalar va boshqa o‘quv yurtlari tashkil etilgan bo‘lib, bugungi kunda ham o‘z faoliyatini davom ettirmoqda.
Xulosa
Xulosa qilib aytadigan bo‘lsak, temuriylar davri O‘rta Osiyoda adabiyot, san’at, me’morchilik va islom ta’limida sezilarli yutuqlarga erishgan ulkan madaniyat va san’at yutuqlari davri bo‘ldi. Temuriylar saltanati duch kelgan qiyinchiliklarga qaramay, ularning merosi mintaqada ham, undan tashqarida ham nishonlanib, qadrlanib kelinmoqda.
Foydalanilgan adabiyotlar
1.uz.wikipedia.org/wiki/Temuriylar
2. azkurs.org/amir-temur-va- temuriylar-davri-tarixi-tarixshunosligi
3. Temur tuzuklari. “O’zbekiston”. Toshkent. 2016
4. "Zafarnoma" , "Merosi ul-Muhabbat“, "Timur va uning tarixi“, "Tuzuk-i-Baburi“.
E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!