Mavzu: tibbiyot kasbiga kirish. Turli yoshdagi bemorlarni parvarish qilishning zamonaviy usullari

MAVZU: TIBBIYOT KASBIGA KIRISH.TURLI YOSHDAGI BEMORLARNI PARVARISH QILISHNING ZAMONAVIY USULLARI
Reja:

1. 
   Tibbiyot kasbiga kirish moduli bilan tanishishtirish.
   
2. 
   Tibbiyot deontologiyasi, tibbiy sir, tibbiyot xodimi xatolari (Yatrogeniya) haqida tushuncha berish.
   
3. 
   Turli yoshdagi bemorlar va ularning yaqinlari bilan muloqot turlari to’g’risida ma'lumot berish.
   
4. 
   Turli yoshdagi bemorlarni parvarish qilish to'g'risida zamonaviy tushunchalar berish.
   

“Bemorlar parvarishi”atamasini yuqorida ko'rsatilgan ta'riflardagi xorijiy shakldagi “hamshiralik ishi” - “Hamshiralik ishining mazmuni bemor uchun g’amxo’rlik qilishni bildiradi” ta'rifi bilan solishtirish mumkin. [Jahon sog’liqni saqlash tashkiloti (JSST) 1987].
Bugungi kunda hamshiralikning umumqabul qilingan ta'rifi yo’q. 1961 yilda amerikalik hamshira tomonidan berilgan klassik ta'rifi bo'yicha mashhur tarbiyachi Virjiniya Xenderson: “Hamshiralik" insonga, bemorga yoki sog’ odamga uni salomatligiga aloqasi bo’lgan harakatlarni amalga oshirish uchun u tomondan ko’rsatiladigan yordamni bildiradi. Insonning o’zi unga zarur bo’lgan kuch, bilim va iroda bilan o’z salomatligiga e'tibor bergan taqdirda shu ishlarni hamshira tomonidan amalga oshirilishi ko’zda tutiladi.
1987-yilda, Xalqaro hamshiralar kengashi milliy vakillarining yig'ilishida ta'rifga quyidagi aniqlik berildi: "Hamshiralik sog’liqni saqlash tizimining ajralmas qismi hisoblanadi va sog’liqni saqlash tizimining tarkibiy qismi bo’lib, kasalliklarning oldini olish, psixologik qo’llab quvvatlashni ta'minlash, mustahkamlash va jismoniy shaxslar uchun g’amxo’rlik qilish faoliyatini o’z ichiga oladi. Bunday yordam tibbiyotda ham, har qanday boshqa muassasalarda ham, uyda ham kerak bo'lganda, hamshiralar tomonidan ta'minlanadi "(Yangi Zelandiya, 1987).
"Hamshiralik" tushunchasi 1859 yilda afsonaviy Florens Naytingeyl tomonidan taklif qilingan; 1865 yilda ushbu atama Xalqaro qizil Xoch qo'mitasi tomonidan qabul qilingan. G'arbiy Evropada hamshiralar institutining asoschisi hisoblangan boy ingliz er egasining qizi Florens Naytingeyl Angliyada urushdan keyin qaytib, qirolicha Viktoria kasalxonasida ishlab biznes islohot rejasini taqdim etdi va Londonda birinchi hamshiralar maktabini tashkil etdi. 1912 yilda xalqaro qizil Xoch qo’mitasi tomonidan Florens Naytingeyl nomli medal ta'sis etilib, uning orqa tomonida “Pro Vera Misericordia et cara Humanitate Perennis ducor universalis” yozuv joylashtirilgan (Butun insoniyatga ko’rsatiladigan xaqiqiy g’amxo’rlik uchun).
Bemorga g’amxo’rlik qilishning ahamiyati beqiyos. Shifokor tomonidan berilgan tavsiyalarni aniq bajarish, barcha a'zolarning vazifalarini sinchkovlik bilan kuzatib, bemorning hayotini saqlab qolish va qayta tiklanishi uchun xissa qo’shish, muolajalarni amalga oshiruvchi doktorning ko’rsatmalarini aniq bajarish, iloji boricha asoratlarni oldini olish, bemorning sezuvchan organlarining funksiyalarini nazorat qilish, bemorni holatini nazorat qilish - bularning barchasi bemorga g’amxo’rlik qilishini bildiradi, bunda shifokor davolaydi, hamshira esa shifokorga yordam beradi.
Hamshiralarning shifokor ko'rsatmalarini aniq bajarishi, dieta tartibiga va gigienik tartiblarga e'tibor berishi, jismoniy va psixologik sharoitlarni yaratishi, salomatligini yo'qotgan insonlarni qayta tiklanishiga yordam beradi va aksincha hamshiralarning o’z vazifasiga layoqatsiz yondashishidan bemorning salomatligi nafaqat yaxshilanmaydi, balki uning holatini murakkablashishiga olib keladi. Kundalik hayotda bemorga g'amxo'rlik uning turli xil ehtiyojlarini qondirishiga yordam berishi mumkin: oziq-ovqat, ichimliklar, hojatxona, harakat, fiziologik dori - darmonlar va boshqalar. Qolaversa, bemorni tibbiy muassasada yoki uyda qolish uchun maqbul sharoit yaratish: tinchlik, toza to’shak, toza choyshab, toza havo va boshqalar. Ushbu ko’rinishdagi g’amxo’r lik odatda kichik tibbiy xodim va bemorning qarindoshlari tomonidan amalga oshiriladi. F. Naytingeyl shunday deb yozgan edi: "Agar barcha zarur shart-sharoitlarda barcha asosiy shart-sharoitlar bartaraf etilsa, kasallik o’zining tabiiy yo’lini tutadi va boshqalarning xatosidan kelib chiqqan holda, ikkilamchi, sun'iy yo'qolib ketadi".
Tibbiyotda "bemorlarga g’amho’rlik" tushunchasi kengroq qo’llaniladi. Bu erda u qat'iy tartib sifatida qaraladi va to’g’ri chora-tadbirlarni ham o'z ichiga oladi. Kundalik hayotda bemorga g'amxo'rlik uni turli xil extiyojlarni qondirishga yordam berishi mumkin: oziq-ovqat, ichimliklar, xojatxona, harakat, fiziologik dori-darmonlar va boshqalar. Shifokor bemor dardini to‘g‘ri aniqlab, zarur dori-darmonlami belgilashi mumkin. Lekin bu ko‘rsatmalarning qay tarzda ijro etilishi va binobarin, samarasi hamshiraga bog‘liq. Xo‘sh, hamshira bemor bilan qanday so‘zlashgani ma’qul: uzoqmi yoki qisqa? Kasal bilan so‘zlashish vaqti ko‘pgina omillarga bog‘liq bo‘lib, hamshiradan juda nozik, o‘ziga xos me’yorni talab etadi. Suhbat davomiyligi va mazmuni bemoming ahvoli, uning madaniyat darajasi, fe’l-atvor xususiyatlariga bevosita bog‘liqdir. Shunga ko‘ra, bemor bilan suhbatlashayotganda, hamshira me’yorni bilishi, kasalning suhbatdan qanday ta’sirlanayotganini sinchkovlik bilan kuzata olishi kerak. Barcha tushuntirishlar lo‘nda, aniq, qat’iy, bemorlar uchun mutlaqo tushunarli bo‘lmog‘i lozim. Yoqimli va shirin so‘z bilan murojaat qilishda, samimiy tabassumda hamshiraning o‘z bemorlariga g‘amxo‘rligi va diqqat-e’tibori ifodalanadi. Biroq hamshiraning diqqat-e’tibori va samimiyligi xufiyona tarzda bo‘lmasligi, hamshira bemorning o‘rtadagi yaqinlik munosabatlarini suiste’mol qilishiga yo‘l qo‘ymasligi va shunga muvofiq o‘zining xatti-harakatlarini tartibga solishi va bemorning xulq-atvorini kuzatib borishi kerak. Bemor bilan suhbatda uning kechinmalarini yengillashtirishga intilish belgilangan dori-darmonlarga qaraganda yaxshiroq shifobaxsh ta’sir ko‘rsatadi hamda bemor tomonidan katta minnatdorchilikka sazovor bo‘ladi. Bemorni diqqat bilan tinglay olish kasal haqida zarur ma’lumotga ega bo‘lishda yordam beradi.
Hamshira ishga kelgani zahoti o‘zining barcha bemorlaridan xabar olishi va ish kuni yakunida hech bo‘lmaganida juda qisqa muddatga barcha bemorlarining xonasiga kirib chiqishi ayni muddao bo‘lar edi. Bu bemor ruhiyatiga bag‘oyat ijobiy ta’sir ko‘rsatadi: bemorlar o‘zlarini bir necha soat davomida hamshiraning uzluksiz kuzatuvi ostida sezadilar, hamshira ana shu vaqt ichida o‘zlariga xizmat ko‘rsatishiga, uning juda ham ziyrak ekanligiga, kun davomida xastalardan bir necha marotaba xabar olishiga ishonch hosil qiladilar. Erta bilan bemorlar yotadigan xonalarga qilingan tashrif 5-10 daqiqa davom etsa-da, bu ular uchun naqadar katta ahamiyatga ega.
Tibbiyotda shunday bir ibora bor: “Yaxshi parvarishlangan bemor”. Bunda bemorlarning yaxshi jismoniy, gigiyenik parvarishigina (yaxshi ovqatlantirish, joylashtirish, xona havosini o‘zgartirish, kiyim-kechak va to‘shak anjomlarining tozaligi va h.k.) emas, avvalo mohirlik bilan olib borilgan “ruhiy parvarish”: bemorga to‘g‘ri ma’lumot berilgani, ruhiy ahvoli yaxshiligi, asta-sekin tiklanayotganligi, hamshira bilan yaxshi munosabatda ekanligi tushuniladi. Ish kunining boshi va oxirida hamshiralarning palatalariga qisqa muddatli tashrifi davolash muassasalarida “iliq ruhiy iqlimning” yaratilishiga asos bo‘ladi. Hamshira bemor bilan o‘zaro munosabatda bo’lar ekan, kasalning shaxsiy xususiyatlarini kasallik keltirib chiqarishi mumkin bo‘lgan asabiy ta’sirlanishini, madaniyat darajasini hisobga olishi va albatta shifokor sirini oshkor qilmasligi kerak. Shifokor siri deganda, asosan bemor to‘g‘risidagi ma’lumotlar (bu ma’lumotlami asosan bemorning o‘zidan olinadi), kasallikning noxush kechishi, psixologik (inson ruhiga) ziyon yetkazuvchi tashxis tushuniladi. Tibbiyot xodimining faoliyatida ko‘pincha shunday hollar bo'ladiki, shifokor siri aldash bilan bog’liq, uni