Mavzu: tortinchoq bolalalarga psixologik yordam

R E F E R A T

MAVZU: TORTINCHOQ BOLALALARGA PSIXOLOGIK YORDAM

Tayyorladi: Xalikova Sh.R. 105-guruh

Toshkent 2023y.

MAVZU: TORTINCHOQ BOLALALARGA PSIXOLOGIK YORDAM
Reja:
1. Tortinchoq bolalarga yordam.
2. Uyatchang bolalar bilan o'yinlar.

Ta’lim-tarbiya ishlarini takomillashtirish, uni jahon andazalari darajasiga ko‘tarish, fan sohasidagi yangiliklarni amaliy hayotga tatbiq etish muhim masalalardan biri bo‘lib qolmoqda. Ayniqsa yosh avlodga ta’lim-tarbiya berish, ularda fan asoslariga nisbatan bilim, ko‘nikma, malakalarni shakllantirish davlat siyosatining ustuvor vazifalaridan hisoblanadi.

Psixologiyani o‘rganish jarayonida o‘quvchilar o‘z-o‘zini tarbiyalash, kasbiy xislatlar: diqqatlilik, kuzatuvchanlik, esda qoldira olish, oqilona ishlash xislatlarini o‘stirish bilan shug‘ullanishi, o‘z xayoli, ijodiy mustaqil fikrlashi, o‘z hislarini boshqara olishi, qobiliyatini o‘stirish zarurligi masalasi qo‘yiladi va rivojlantiriladi.
Bоlаlаr psiхоlоgiyasi insоn оngining bоlаlik chоg‘idаn bоshlаb qаndаy o‘zgаrishi, o‘sishini vа buning sаbаblаrini оchib bеrish bilаn, murаkkаb psiхik jаrаyonlаrning аsl tаbiаtini to‘g‘ri tushunishgа yordаm bеrаdi. Dеmаk, оdаmdа bo‘lаdigаn vа tаshqаridаn qаrаgаndа sirli bo‘lib ko‘rinаdigаn аql-idrоk, sеzgi-hissiyot хаmdа, оrzu-tilаklаrning qаndаy bоlаlikdаnоq tаrаqqiy etishini bilmаy turib, tа’limtаrbiyagа dоir mа’lumоtlаrni egаllаb bo‘lmаydi. Tаrbiyachilаr vа оtа-оnаlаr turli yoshdаgi bоlаlаrni tаrbiyalаyotgаn vаqtlаridа, аvvаlо ulаrning psiхоlоgik tоmоnlаrigа tа’sir qilаdilаr. Bоshqаchа qilib аytgаndа, tаrbiyaviy tа’sir оrqаli bоlаlаrning zеhnini, хоtirаsini, diqqаtini, qоbiliyat vа istе’dоdini, fikr vа tuyg‘ulаrini o‘stirishgа hаrаkаt qilаdilаr. Bоlаlаr psiхоlоgiyasining аhаmiyati shundаki, аgаr tаrbiyachilаr vа оtаоnаlаr bоlаning psiхik tаrаqqiyotigа хоs qоnuniyatlаrni vа bоlа shахsigа хоs хususiyatlаrni bilmаsаlаr, bоlаlаr оngini o‘stirish ishigа to‘g‘ri rаhbаrlik kilа оlmаydilаr. Mа’lumki, bоg‘chаdа zеhnli, dаdil, quvnоq bоlаlаr bilаn bir qаtоrdа o‘jаr, injiq, tоrtinchоq, kаmgаp bоlаlаr hаm uchrаb turаdi.
Tortinchoq bolalarni o‘z tengdoshlaridan ajratib turuvchi to‘siqdan o‘tishi ular uchun qiyinchilik tug‘diradi. Munosabatlarni ehtiyotkorlik bilan o‘rnatuvchi bolaning ota-onasi o‘zini qanday tutishi lozim? Tortinchoqlik qanday paydo bo‘ladi? Nega bola tortinchoq bo‘lib qoladi? Farzandlari bolalar bog‘chasi yoki maydonchasida do‘st topishga qiynaladigan ota-onalarning ko‘pchiligi o‘ziga shunday savol bilan murojaat qiladi. Psixologlar uyatchanlikni ijtimoiy vaziyatlardagi noqulaylik hissi sifatida ta’riflaydi. U bolaga ijtimoiy rivojlanishga xalaqit beradi.
Bolaning shaxs sifatida shakllanishining dastlabki bosqichlarida uning kattalar bilan muloqoti katta ahamiyatga egadir. U o‘ziga baho berishda to‘lig‘icha uni tarbiya qilayotgan kishilarning fikridan mo‘ljal oladi. Ota-onalardagi qo‘pollik, keskinlik, bechidamlik kichkina odamchada ma’lum bir ijtimoiy vaziyatlarda tortinish kabi javob reaksiyasini yuzaga keltiradi.
Boladagi uyatchanlikni yengish uchun ota-ona bu muammoni o‘z vaqtida ko‘ra olishi kerak. Bolaga mutaxassislar yordami va yangi ko‘nikmalarni ishlab chiqish uchun guruh ko‘rinishidagi mashg‘ulotlar kerak bo‘ladi. Bu guruh bo‘lib o‘ynaladigan turli o‘yinlar bo‘lishi mumkin.
Shuningdek, bola uchun yangi va kutilmagan vaziyatlarni keltirib chiqaruvchi turli mashg‘ulotlar ham foydalidir. Tasavvur qilib o‘ynaladigan o‘yinlar ham yaxshi: masalan, bola cho‘lga kelib qoladi va boshqa bolalarga bu yer qo‘rqinchli emasligi va cho‘lda ham suv va yegulik topish mumkinligini isbotlashi kerak. Tortinchoq bola yetakchi rolini bajarishi va boshqalarni o‘ziga jalb qilishi kerak.
Bundan tashqari, bolalarning kattalar bilan o‘rnini almashtirib o‘ynaladigan o‘yinlar ham tortinchoqlikni yengishga yordam beradi.
Ota-ona bolasini boshqa bolalar bilan muloqot qilishga qanchalik ko‘p undasa, bola shuncha ko‘proq o‘zini torta boshlaydi. Bolani tortinchoqlikdan majburlab chiqarib bo‘lmaydi. Uning ijtimoiy shaxsiyati tabiiy yo‘l bilan rivojlanishi mumkin bo‘lgan qulay shart-sharoitni yaratish lozim.
- Hech qachon bolangizni oldida "meni bolam tortinchoq" demang. Bunday gaplarni eshitgan bolada qo‘rquv va shubhalar yanada ortadi.
- "Tortinchoq bo‘lsang, hech kim seni yaxshi ko‘rmaydi, bolalar sen bilan o‘ynamay qo‘yadi" degan so‘zlarni unuting. Bunday muomala boladan o‘ziga ishonchi yo‘q shaxsni shakllantiradi.
- Boshqa odamlar va kichkina bolalar bilan salomlashganda jilmaying va farzandingizni ham shunga o‘rgating.
- Mas’uliyatli ishlarning bir qismini bolangizga yuklang. Masalan, u uydagi qo‘ng‘iroqlarga javob qaytarishi, do‘kondagi kerakli mahsulotlarni peshtaxtadan topib, uni o‘zi olishi, bolalar maydonchasida kimgadir yangi o‘yinni o‘rgatishi mumkin.
Farzandingiz tortinchoqligi tufayli kelajakda o‘zini yolg‘iz his qilmasligi uchun undagi bu odatni o‘z vaqtida bartaraf qiling.
Uyatchanlik ko'p odamlarga, ham bolalarga, ham kattalarga xos xususiyatdir. Uyatchanlik, uyatchanlik vaqtinchalik bo'lishi mumkin (u faqat notanish kompaniyada, g'ayrioddiy muhitda o'zini namoyon qiladi va keyin vaqt o'tishi bilan yo'qoladi). Ammo shunday bo'ladiki, uyatchanlik insonning xarakter xususiyatiga, doimiy sifatiga aylanadi. Bu aloqa muammolarining eng keng tarqalgan sababidir. Uyatchanlik yangi odamlar bilan tanishishga xalaqit beradi, odamni o'z fikrini bildirishdan, huquqlarini himoya qilishdan saqlaydi; uyatchanlik yolg'izlik, tashvish, tushkunlik hissi bilan birga keladi. Esingizda bo'lsin, tug'ilgandan keyingi birinchi kunlardan boshlab siz chaqaloqni hayotning barcha qiyinchiliklaridan himoya qilishga harakat qildingiz. Bola ulg‘aydi, endi o‘zini “noto‘g‘ri” tutsa, ataylab qo‘rqitasiz (yomon amaki kelib olib ketadi, tili quriydi, bolalar uyiga beraman va hokazo). kerakli xulq-atvorga erishing.
Umuman olganda, siz (ko'pincha ongsiz ravishda) qaramlik, nochorlik tuyg'usini rivojlantirasiz. Bola o'zining "ahmoq", "xunuk", "malakatsiz", "butunlay qo'li yo'q", "hamma narsani noto'g'ri qiladi", "boshqa bolalarga qaraganda yomonroq" ekanligini erta bilib oladi ... Albatta, siz o'ylamadingiz. oqibatlari haqida, darhol natijalarni xohlaydi. Agar bola kuchli xarakterga ega bo'lsa (xolerik yoki sangvinik temperament) vaqt o'tishi bilan u siz bilan "kurash" ni o'rganadi, tajovuzkor, qaysar, tez jahldor bo'lib qoladi. Agar chaqaloq yumshoq xarakterga ega bo'lsa (melankolik temperament), u himoyaga o'tadi, ya'ni. o'z-o'zidan yopiladi. Siz uning o'z qadr-qimmatini kamsitdingiz va endi, istamay, "o'zingiznikiga erishdingiz", bola o'zini ahmoq ekanligiga, qanday qilib bilmasligiga va eng muhimi, uni sevilmasligiga ishondi.
Ko'pincha ota-onalar o'z umidlari chegarasini haddan tashqari oshirib yuborishadi: eng zo'r bo'ladigan bolani orzu qilish, ular farzandining "oddiy" ekanligi bilan kelishishni xohlamaydilar. Bunday ota-onalarning bolalari bir vaqtning o'zida 3-4 bo'limda qatnashadilar, gimnaziyada o'qiyotganlarida, ular deyarli hech qachon uyga bormaydilar. Bola harakat qiladi, u ota-onasini xafa qilishdan qo'rqadi, lekin ko'pincha onasi yoki dadasi hali ham biror narsadan norozi. Bu qanday tugashi mumkin? Bola o'z muhitida hissiy tahdidni ko'radi, chekinadi va ... yolg'izlik sari birinchi qadamni qo'yadi. Axir, yolg'izlik juda xavfsiz, kattalar va bolalar tomonidan rad etilishi xavfi yo'q. Uyatchan ota-onalar ko'pincha uyatchan bolalarga ega. Qizlar o'g'il bolalarga qaraganda uyatchanroq, to'ng'ichlar esa oiladagi boshqa bolalarga qaraganda uyatchanroq. Etti yoshga kelib, o'g'il bolalarda "oddiy" uyatchanlik yo'qoladi, qizlarda bu keyinroq sodir bo'ladi. Biroq, bu ota-onalar bolani tarbiyalash usullari bilan uyatchan bo'lishga "majburlamasa", ba'zida unga bu "rol" ni yuklamasa, odatdagi yoshga bog'liq uyatchanlikni o'zlarining xatti-harakatlari bilan doimiy xarakter xususiyatiga aylantirmasa sodir bo'ladi.
Hayotdan misol. 2,5 yoshli buvisi va nevarasi Katya saytda sayr qilmoqda. Katyaning yonida juda ko'p o'yinchoqlar bor. Ular onasi bilan yurgan boshqa bir qizni (Katya bilan tengdosh) uchratishadi. Qizlar bir-birlarini yaxshi bilishadi, lekin Katya birinchi navbatda buvisining orqasiga yashirinadi. Qizning onasi Katyusha bilan gaplasha boshlaydi: "Qanday chiroyli o'yinchoqlaringiz bor! Bu nima? Qo'g'irchoqmi? Uning ismi nima?" Katya javob berishni xohlaydi, lekin nevarasiga berilgan savollarga batafsil javob beradigan buvisi undan oldinda. Qiz yonida turib, indamay bosh chayqadi. Qizlar o'yinchoqlarni almashtirmoqchi bo'lgandan so'ng, buvisi Katyaning so'zsiz roziligi bilan o'yinchoqlarni beradi. Keyinchalik, qizlar allaqachon birga o'ynashganda, buvisi o'zini oqlagandek, baland ovozda aytadi: "Uning hammasi otasiga o'xshaydi, u ham xuddi shunday injiq va yomon gapiradi". Sizningcha, buvim haqmi?
Uyatchan bolaga qanday yordam berish kerak? Doimiy ravishda bolaning o'ziga, o'z qobiliyatiga ishonchini mustahkamlang (siz muvaffaqiyatga erishasiz, siz juda aqllisiz; men sizga ishonaman). O'z-o'zini hurmat qilish darajasini oshiring: muvaffaqiyatsizliklar uchun kamroq ta'na qiling, begonalar oldida tanqid qilmang, boshqa bolalar bilan solishtirmang ("O'z-o'zini hurmat qilish" maqolasiga qarang). Siz doimo bolangizga u haqida qayg'urayotganingizni ko'rsatmasligingiz kerak, lekin uni ko'pincha siz o'ylab topgan har qanday xavf-xatarlardan himoya qilishga intilmang.
Farzandingizga ko'proq erkinlik bering (aql doirasida). Masalan, bola qaysi davraga, bo'limga borishini, qanday kiyim kiyishini o'zi hal qilishi mumkin. Bola uchun hamma narsani qilishga urinmang, hatto u hali kichkina bo'lsa ham. Axir, hatto uch yoshli kichkintoy ham boshqa xonadan o'yinchoq olib kelishi, futbolka tanlashi (bugungi kunda u gullar bilan bo'ladi), paypoq kiyishi va boshqa ko'p narsalarni qila oladi. Tanishlar doirangizni kengaytiring, bolangizni tez-tez tashrif buyurishga olib boring, yangi joylarga tashrif buyuring, uyingizga mehmonlarni taklif qiling. Farzandingizga tengdoshlaridan ustun bo'lgan narsani topishga yordam bering. Uning o'ziga bo'lgan ishonchini himoya qiladigan va qo'llab-quvvatlaydigan do'st topishga yordam bering va buning uchun uni tengdoshlari bilan o'ynashga undash.
Bola ayniqsa uyatchan bo'lgan o'yin oldidan vaziyatlar. Foydali bo'lishi mumkin bo'lgan o'yinlar va mashqlar "Men kimman va kim bo'lishni xohlayman" rasmini chizish Bolaga o'zini ikki marta chizish taklif etiladi Birinchi rasmda - hozir bo'lgani kabi, ikkinchisida - u xohlaganidek. Keyinchalik, siz chizmalarga qaraysiz va ularni taqqoslaysiz. Chizmalar orasidagi farqlar bolaning o'zini o'zi qadrlashini aks ettiradi. Ba'zi bolalar chizmalarida "haqiqiy" va "ideal" I o'rtasida bir xillik mavjud. Bunday bolalarda o'z-o'zini hurmat qilish biroz yuqori baholanadi. Boshqa bolalarning chizmalarida nomuvofiqlik mavjud, ammo bu kichik, ular o'zlarini etarli darajada hurmat qilishadi ("O'z-o'zini hurmat qilish" maqolasiga qarang). O'zini past baholaydigan bolalar o'zlarini bitta rangda, ko'pincha qorong'i, kichik o'lchamda, chizilgan chizilgan chizilgan. Va ideal o'zini chizishda juda ko'p ranglar, yorqin kiyimlar ishlatiladi ... Chizgandan so'ng, bola bilan u xohlagan narsaga aylanish uchun nima qilish kerakligini muhokama qilish foydalidir.