Mavzu: To’rtlamchi davr neotektonikasi toshkent-2023 To’rtlamchi davr geologiyasi va geomorfalogiyasi fani

3-bob. YERDAGI TEKTONIK FAOLLIKNING KELAJAGI VA UNING SAYYORAMIZGA TA’SIRI
Tektonik faollik Yer geologik tarixini belgilovchi xususiyat bo'lib, millionlab yillar davomida sayyora yuzasini shakllantirgan. Biroq, tektonik plitalarning doimiy harakati bilan Yerdagi tektonik faollikning kelajagi va uning sayyoramizga ta'siri haqida savollar tug'iladi. Ushbu maqolada biz Yerdagi tektonik faollikning kelajagi va uning potentsial ta'sirini o'rganamiz.
Birinchidan, shuni ta'kidlash kerakki, tektonik faollik milliardlab yillar davomida sodir bo'lgan va kelajakda davom etishi kutilayotgan tabiiy va doimiy jarayondir. Tektonik plitalarning harakati Yer mantiyasidagi konveksiya oqimlari tomonidan boshqariladi, ular doimo aylanib yuradi va plitalarni harakatga keltiradi. Shuning uchun, bu konveksiya oqimlari davom etar ekan, tektonik faollik davom etadi.
Biroq, Yerdagi tektonik faollikning kelajagi noaniq va bir nechta potentsial stsenariylar mavjud. Imkoniyatlardan biri shundaki, ayrim hududlarda tektonik faollik kuchayib, zilzilalar, vulqon otilishi va boshqa tektonik faoliyat turlarining chastotasi va intensivligi oshishiga olib keladi. Bu insoniyat jamiyatlariga jiddiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, jumladan, infratuzilmaga zarar etkazishi va hayotning yo'qolishi.
Yana bir potentsial stsenariy shundan iboratki, ayrim hududlarda tektonik faollik kamayishi mumkin, bu esa seysmik faollikning pasayishiga va Yer yuzasining barqarorlashishiga olib keladi. Bu insoniyat jamiyatlariga ijobiy ta'sir ko'rsatishi mumkin, jumladan barqarorlikni oshirish va tabiiy ofatlar xavfini kamaytirish.
Bundan tashqari, qazib olinadigan yoqilg'i va er osti suvlarini qazib olish kabi inson faoliyati Yer qobig'idagi bosim va stressni o'zgartirib, tektonik faollikka ta'sir qilishi mumkinligi haqida dalillar mavjud. Shu sababli, inson faoliyati Yerdagi tektonik faollikning kelajagiga ta'sir qilishi va Yer yuzasida kutilmagan o'zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Tektonik faollikning sayyoramizga potentsial ta'siri nuqtai nazaridan shuni ta'kidlash kerakki, tektonik plitalar harakati ham ijobiy, ham salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin. Masalan, tektonik faollik yangi erlarning paydo bo'lishiga va Yerda hayot uchun turli xil yashash joylarining paydo bo'lishiga olib kelishi mumkin. Boshqa tomondan, tektonik faollik inson jamiyatlari va ekotizimlarga halokatli ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lgan zilzilalar, vulqon otilishi va tsunami kabi tabiiy ofatlarga ham olib kelishi mumkin.
Xulosa qilib aytadigan bo'lsak, tektonik faollik doimiy jarayon bo'lib, kelajakda sayyoramizni shakllantirishda davom etadi. Yerdagi tektonik faollikning kelajagi noaniq va bir nechta potentsial stsenariylar mavjud. Tektonik faollik ham ijobiy, ham salbiy ta'sir ko'rsatishi mumkin bo'lsa-da, uning sayyoramizga potentsial ta'sirini yaxshiroq tushunish va u bilan bog'liq har qanday xavflarni yumshatish uchun samarali strategiyalarni ishlab chiqish uchun ushbu jarayonni o'rganish va kuzatishni davom ettirish muhimdir.