Mavzu: unli tovushlarni o’rganish jarayonida o’quvchilarda imloviy savodxonlikni shakllantirish. Mundarija kirish I bob boshlang’ich sinflarda imloviy savodxonlikni oshirish

Imlo harakati Bu mahorat emas, ongli harakatdir. M, R. Lvov imlo masalalarini yechishda talaba o‘tishi kerak bo‘lgan besh bosqichni belgilaydi:

-so'zdagi imloga qarang;

-uning turini aniqlash;
-imlo turiga qarab masalani yechish usulini aniqlash;
-yechish bosqichlarini aniqlash, ya’ni yechim algoritmini tuzish;
-masalani yechish, ya’ni algoritmga muvofiq ketma-ket amallarni bajarish.

Pedagogika fani ham, maktab amaliyoti ham so‘nggi yillarda maktab o‘quvchilarining bilim olish ko‘nikmalarini shakllantirishning oqilona yo‘llarini aniqlashda sezilarli yutuqlarga erishdi. Olim - psixolog va metodistlar tomonidan olib borilgan tadqiqotlar ma'lumotlari shuni tasdiqlaydiki, faqat mashqlar tizimi o'quvchilarga savodli yozish ko'nikmalarini beradi.

Mashqlarni ma'lum tizimda o'tkazishda talabalarning ma'lum bir guruhi bilan ishlashning o'ziga xos shartlarini hisobga olish kerak, xususan:
1. O’quvchilarning tayyorgarlik darajasi, imlo sohasidagi bilim va malakalarining holati.
2. Nutq madaniyatining darajasi.
3. Bolalar muhitining til muhitining shartlari.
Imloni muvaffaqiyatli o'rganishga quyidagilar yordam beradi:
a) didaktik materialni puxta tanlash;
b) qoidalar va xotiraning har xil turlariga asoslangan turli mashqlar;
v) imlo bilimlarini bosqichma-bosqich murakkablashtirish;
d) imlo topshiriqlarini bajarishda o`quvchilarning mustaqilligi rolini kuchaytirish.
Imlo harakatida ikki bosqich mavjud:
1-bosqich: Imlo muammosining bayoni (imloni ajratib ko'rsatish);
2-bosqich: Imlo muammosini hal qilish.
Harflarning imlo qoidalarini tuzishda tovushning fonetik tavsifi hamda uning ayrim imloviy xususiyatlari e`tiborga olinadi. Masalan, a,o,i,u unlilarining imlo qoidalarida yuqoridagi har ikki xususiyat o`z ifodasini topgan bo`lsa, o` va e unlilarining imlo qoidalarida faqat tovushlarning fonetik tavsifi tamoyiliga asoslanilagan.
Harflar imlosi 1-qoidadan 32-qoidagacha davom etadi. Bunda 1-6-qoidalar unlilar imlosi, 7-qoida yonma-yon kelgan unlilar imlosi, 8-30-qoidalar undoshlar imlosi, 31-qoida yonma-yon kelgan undoshlar imlosi va 32-qoida tutuq belgisining qo`llanishi qoidalaridan iborat.
Nutq a’zolari ishtirokida hosil bo’ladigan tovushlar nutq tovushlaridir. Ovozdangina hosil bo’lib, og’iz boshlig’ida to’siqlarga uchramaydigan nutq tovushlari unli fonemalar deyiladi.
Nutq a’zolari ishtirokida hosil bo’ladigan tovushlar nutq tovushlari deyiladi. Nutq tovushlari, birinchidan, bo’g’iz boshlig’ida tovush paychalarining tebranishidan hosil bo’ladigan ovozdan, ikkinchidan, og’iz boshlig’ida nutq organlarida hosil bo’ladigan shovqindan iborat.
Demak, nutq a’zolarining ishtiroki hamda ovoz va shovqin o’rniga ko’ra nutq tovushlari ikki turga bo’linadi: