Mavzu: Usmoniylar davlatining tashkil topishi va taraqqiyoti Bajardi: Ilmiy rahbar

Mavzuning maqsadi: Shuningdek, ushbu ishda alohida hukmdorlarning pozitsiyalari, ularning Usmonli davlatining rivojlanishi va kengayishiga qo'shgan hissalari, hukumatning chegaralarini bunday katta darajada ko'payishiga olib kelgan harbiy ekspluatatsiya, shuningdek qo'shni davlatlarga ta'sirini ko'rib chiqamiz .Ushbu mavzuda Usmonlilar imperiyasining XVI-XVII asrlarda har tomonlama kuchli imperiya tashkil qilganligi va bevosita ushbu davlatning islom fundamentalizming asosi bo’lib xizmat qildi desak mubolag’a bo’lmaydi. Yangi davrga kelib islom olamida fan o’z imtiyozlarini yo’qotishdan qo’rqadigan musulmon ruxoniylari tomonidan siqib qo’yilgan edi. Dunyoviy ta’lim mavjud emasdi.
Mavzuning vazifasi: XVI asr birinchi yarmida usmoniy hukmdorlar Yevropa, Osiyo va Afrikada yangi hududlarni bosib olib, o’z yerlarini ancha kengaytirdilar. XVI asr boshida Turkiyaning¹ Sharqiy chegarasida Safaviylar xokimiyati (1502 –1736 yillarda Eronda turkiy qavmdan bo’lgan Safaviylar sulolasi boshqargan davlat. Ular shialarning o’ram sallasini o’rab yurganligi uchun qizilboshlar deb xam atashgan) kuchaydi. 1510 yilga kelib Ismoilshox I (1502 –1524) ilgari Oqquyunli davlati tarkibiga kirgan deyarli barcha erlarni qo’lga kiritdi. Islom dinining shialik oqimini davlat diniga aylantirgan Safaviylar davlatining kuchayishi, nafaqat Usmoniylarning Sharqdagi ekspansiyasini cheklab qo’ydi, balki uning ichki xotirjamligiga xam putur yetkazdi. 1514-yili Manu shaxri yaqinidagi Chaldiron tekisligida bo’lib o’tgan jangda Usmoniylar qo’shini qizilboshlilarga qattiq zarba berdi. Usmoniylar Safaviylarning poytaxti Tabrizni egalladi, lekin Eronda mustaxkamlanib ololmasdan Onado’liga chekinishdi. Tabrizni tashlab chiqayotib usmoniylar 700 dan ziyod xunarmandlar oilasini o’zlari bilan olib ketishdi va Istambulga joylashtirdi. 1515-yili imzolangan sulxga ko’ra Armanistonning bir qancha tumanlari Erzurum shaxri va Iroqning shimoliy qismi Mosul shaxri bilan birga Turkiyaga tasarrufi o’tdi. Eron urushi tugagandan so’ng usmoniylar arab erlariga yurish boshladi. Bu paytda Suriya va Misr mamluklar qo’l ostida birlashtirilgan bo’lib, bu davlatga Ismoilshoxning ittifoqchisi Sulton Kansux al-Guri boshchilik qilardi. 1516 yil yozida Usmoniylar armiyasi Sulton Salim I (1512 –1520) qo’mondonligida Shimoliy Suriyaga bostirib kirdi. Xalab yaqinidagi birinchi jangdayoq (1516-yil 24 avgust) turklar to’liq g’alabani qo’lga kiritdilar. Jangda turk artilleriyasi qo’shinning ustunligini ta’minladi. Mamluklar sultoni Kansux al-Guri xalok bo’ldi. Misrda esa mamluklar ancha qattiq, ammo muvaffaqiyatsiz qarshilik ko’rsatdilar. 1517-yil boshlarida Salim I armiyasi Qoxiraga kirdi. Mamluklar qo’shinlari Yuqori Misrga chekinishdi. Lekin tez orada ular xam tor-mor qilindi. Ularning yo’lboshchisi Tumanbey Qoxirada osib o’ldirildi. Shundan so’ng musulmonlarning muqaddas yurti xisoblangan Xijoz (G’arbiy Arabiston) bosib olindi. Tez orada Salim I Ka’baning kalitini xam qo’lga kiritdi.