Mavzu: Valyuta almashinuv bozorlari va ular rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari Reja: Kirish

O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY TA’LIM, FAN VA INNOVATSIYALAR VAZIRLIGI

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI

“XALQARO MOLIYA-KREDIT” KAFEDRASI
“XALQARO VALYUTA-KREDIT MUNOSABATLARI” FANI
KURS ISHI
Mavzu: Valyuta almashinuv bozorlari va ular rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari
Bajardi:
MXVKM-70 guruh talabasi:
Yusufov S. A
Ilmiy rahbar:
Ifn, dots. E.Alimardonov

TOSHKENT – 2023
Mavzu: Valyuta almashinuv bozorlari va ular rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlari
Reja:
Kirish
1. Oʻzbekistoda valyuta bozorining joriy holati tahlili va rivojlanish istiqbollari.
Xulosa va takliflar
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati

Kirish
Mavzuning dolzarbligi. Valyuta bozori – jahon moliyaviy tizimlarining hal qiluvchi tarkibiy qismi bo‘lib, jismoniy va yuridik shaxslarga valyutalar bilan savdo qilish va xalqaro operatsiyalarni amalga oshirish imkonini beradi. Bu, ayniqsa, O‘zbekiston kabi rivojlanayotgan mamlakatlar uchun muhim hisoblanadi, ya’ni bozor iqtisodiyoti rivojlanyotgan davlati sifatida O‘zbekistonning valyuta bozori mamlakatning iqtisodiy rivojlanishi va jahon iqtisodiyotiga integratsiyalashuvida muhim rol o‘ynaydi. O‘zbekiston, shuningdek, o‘zining jadal rivojlanyotgan turizm industriyasi va xorijiy sarmoyalarning kengayishi, chet el mamlakatlari, xalqaro tashkilotlar bilan iqtisodiy aloqalarining o‘sib boryotganligi valyuta bozoriga bo‘lgan e’tiborni izchil oshiradi va uning istiqbolli rivojlanish yo‘llarini ko‘rib chiqishni talab etadi.
O‘zbekiston valyuta bozori o‘tgan yillar davomida sezilarli o‘zgarishlarga duch keldi. Mamlakatning 90-yillarda markazlashgan rejalashtirilgan iqtisodiyotdan bozorga yo‘naltirilgan iqtisodiyotga o‘tishi uning moliya sektorida katta islohotlarni amalga oshirdi. Bu islohotlar kapitalning erkin aylanishi va valyuta operatsiyalarini amalga oshirish imkonini beruvchi yanada erkinlashtirilgan valyuta bozorini yaratishga olib keldi. Bugungi kunda O‘zbekiston valyuta bozori bozor munosabatlari bilan belgilanadigan o‘zgaruvchan valyuta kursi rejimida ishlaydi.¹
O‘zbekiston valyuta bozorining tuzilishi boshqa mamlakatlarga nisbatan o‘ziga xosdir. Shu jumladan, O'zbekiston valyuta bozorida davlat banklari ustunlik qiladi, ular valyuta operatsiyalarining salmoqli qismini tashkil qiladi. Yaqin yillar davomida O‘zbekiston Respublikasi hukumati xorijiy investitsiyalarni jalb qilish bo‘yicha bir qator chora-tadbirlarni amalga oshirdi, misol tariqasi valyuta operatsiyalarini amalga oshirish tartib-taomillarini soddalashtirish va xorijliklarning ayrim tarmoqlardagi tadbirkorlik sub’ektlariga 100 foiz egalik qilishiga ruxsat berish kabilarni keltirish mumkin. Bu sa’y-harakatlar natijasida mamlakatga to‘g‘ridan-to‘g‘ri xorijiy investitsiyalar ko‘paydi va bu O‘zbekistonning iqtisodiy o‘sishini yanada oshirishi kutilmoqda.
Ta’kidlash joizki, O‘zbekistonda 2000-yillarning boshidan buyon sezilarli iqtisodiy islohotlar amalga oshirildi, jumladan, valyuta operatsiyalari liberallashtirildi va bozorga asoslangan valyuta kursi tizimi joriy etildi. Ushbu islohotlar xorijiy investitsiyalarni jalb qilish va iqtisodiy o‘sishni rag‘batlantirishga yordam berdi, biroq rivojlanayotgan iqtisodiy sharoitda faoliyat yuritayotgan tadbirkorlik subyektlari uchun ham qiyinchiliklar tug‘dirdi, ya’ni valyuta operatsiyalarini liberallashtirish va bozorga asoslangan valyuta kursi tizimining joriy etilishi valyuta bozorlarida o'zgaruvchanlikning kuchayishiga olib keldi, bu esa korxonalar uchun o'z moliyasini rejalashtirish va boshqarishni qiyinlashtirdi, ayrim tarmoqlarda infratuzilma va malakali ishchi kuchining etishmasligi korxonalarning jahon bozorida samarali raqobatlashishini qiyinlashtirdi. O‘zbekiston valyuta bozorlarining o‘ziga xos xususiyatlaridan biri bu hukumatning valyuta bozori ustidan qattiq nazorat o‘rnatishidir. O‘zbekiston Markaziy banki tomonidan xorijiy valyutadagi operatsiyalar, jumladan, jismoniy shaxslar va tadbirkorlik subyektlari tomonidan sotib olinishi va sotilishi mumkin bo‘lgan chet el valyutasi miqdori bo‘yicha limitlar bo‘yicha qat’iy nazorat o‘rnatilgan. Bu mamlakatda xorijiy valyuta tanqisligiga olib keldi, bu esa xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning tovar va xizmatlarni import qilishini qiyinlashtirdi. Umuman olganda, O‘zbekistonda valyuta operatsiyalarini liberallashtirish valyuta bozorlarida ko‘proq moslashuvchanlikni ta’minlagan bo‘lsa-da, korxonalar hali ham murakkab tartibga solish muhitini boshqarish va valyuta kursining o‘zgarishi bilan bog‘liq risklarni boshqarishda jiddiy muammolarga duch kelishmoqda.²
Umuman olganda, Valyuta bozori mamlakatning umumiy iqtisodiy salomatligini aks ettiradi va uning iqtisodiy ko'rsatkichlari mamlakatning xalqaro iqtisodiyot darajasining muhim tarkibiy qismi sifatida ifodalanadi. Bunga, albatta, boshqa valyutalar qiymatining oʻzgarishi, siyosiy beqarorlik va savdo kelishuvlari kabi global iqtisodiy hodisalar taʼsir koʻrsatadi. Agarda O‘zbekiston valyuta bozorlari rivojlansa va isloh qilinsa, bu bir qancha o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Jumladan:
1. Xorijiy sarmoyaning ko‘payishi: Yaxshi rivojlangan va barqaror valyuta bozori O‘zbekistonga ko‘proq xorijiy investorlarni jalb qilishi mumkin, bu esa iqtisodiy o‘sish va rivojlanishning oshishiga olib keladi.
2. Xorijiy valyutaga kirish imkoniyatlarini yaxshilash: Valyuta bozoridagi islohotlar chet el valyutasining mavjudligini oshirishga olib kelishi mumkin, bu esa korxonalar uchun xalqaro operatsiyalarni amalga oshirishni osonlashtiradi.
3. Raqobatning kuchayishi: Valyuta bozorining rivojlanishi valyuta ayirboshlash shoxobchalari o'rtasida raqobatning kuchayishiga olib kelishi mumkin, bu esa iste'molchilar uchun tariflar va xizmatlarning yaxshilanishiga olib keladi.
4. Shaffoflikni oshirish: Valyuta bozoridagi islohotlar valyuta operatsiyalarida shaffoflikni oshirishga, firibgarlik va korruptsiya xavfini kamaytirishga olib kelishi mumkin.
5. Iqtisodiy barqarorlikning yaxshilanishi: Barqaror va yaxshi tartibga solingan valyuta bozori valyuta kurslarining haddan tashqari tebranishlarini oldini olish orqali iqtisodiy barqarorlikni saqlashga yordam beradi.
Umuman olganda, O‘zbekistonda valyuta bozorlarining rivojlanishi va isloh qilinishi mamlakat iqtisodiyotiga ijobiy ta’sir ko‘rsatishi, sarmoyalarning ko‘payishiga, xorijiy valyutaga kirishning yaxshilanishiga, raqobatning kuchayishiga, shaffoflik va barqarorlikning oshishiga olib kelishi mumkin.

1.