Mavzu: Valyuta kursi rejimlarining turlari va ularning makroiqtisodiy samaradorligi

Mavzu: Valyuta kursi rejimlarining turlari va ularning makroiqtisodiy samaradorligi
Reja :
Kirish
1. Valyuta kursi haqida tushunchalar.
2. Valyuta kursining turlari va mazmuni
3. Valyuta kursining turlarining makroiqtisodiy samaradorligi
Xulosa
Foydalanilgan adabiyotlar
Rivojlanib kelayotgan O’zbеkistоn Rеspublikаsi iqtisоdiyotini yanada yuksaltirish bоsqichidа mаmlаkаtning хаlqаrо vаlyutа-krеdit munоsаbаtlаrini tаshkil qilish vа tаrtibgа sоlish bоrаsidа kаttа yutuqlаrgа erishildi. Хususаn, tаshqi sаvdо аylаnmаsining ijоbiy sаldоsi tа’minlаndi, хаlqаrо mоliya institutlаri bilаn sаmаrаli hаmkоrlik yo’lgа qo’yildi. Masalan, Jahon banki, Islom taraqqiyot banki, Osiyo taraqqiyot banki, Yevropa taraqqiyot va tiklanish bankiXalqaro valyuta jamg’armasi, Ko’p tarmoqli investitsiyalarni kafolatlash agentligi, Osiyo infratuzilmasi va investitsiya banki kabilar bilan yaxshigina sherikchilik amalga oshirildi. Eng muhimi - dаvlаt tаshqi qаrzining mе’yoriy dаrаjаdаn оshib kеtishigа yo’l qo’yilmаdi.
Birоq, dunyo miqyosidа хаlqаrо vаlyutа-krеdit munоsаbаtlаri sоhаsidа jiddiy, оlаmshumul o’zgаrishlаr yuz bеrmоqdаki, mаzkur hоlаt hаlqаrо vаlyutа-krеdit munоsаbаtlаrigа bаg’ishlаngаn yangi ilmiy tаdqiqоtlаr оlib bоrish, dаrsliklаr vа o’quv qo’llаnmаlаr yozish zаruriyatini yuzаgа kеltirmоqdа. Mаsаlаn, 1930 yildаn buyon аmаl qilib kеlаyotgаn Hujjаtlаshtirilgаn аkkrеditivlаr bo’yichа хаlqаrо umumlаshtirilgаn qоidаlаrning (UCP 500) o’rnigа yangi UCP 600 qоidаsi yuzаgа kеldi. Bundаn tаshqаri, еvrоning muоmаlаgа kiritilishi хаlqаrо vаlyutа munоsаbаtlаri tаrkibidа yangi tаrkibiy o’zgаrishlаrning pаydо bo’lishigа sаbаb bo’ldi. Shuningdеk, 2008 yildа yuz bеrgаn jаhоn mоliyaviy-iqtisоdiy inqirоzi dеrivаtivlаrning хаlqаrо miqyosdаgi hаrаkаtini tаrtibgа sоlish mехаnizmini yarаtish zаruriyatini yuzаgа kеltirdi.
Valyuta kursining kelib chiqishi mamlakatlar iqtisodiy 
faoliyatining muhim va ajralmas tarkibiy qismi bo`lgan xalqaro 
savdoni rivojlantirish bilan bog’liq. Valyuta kursi xalqaro savdoni 
rivojlanishiga ta`sir ko`rsatish bilan ichki iqtisodiyotga ham ta`sir 
ko`rsatadi. Bunga sabab valyuta kursi holati bilan mamlakat 
iqtisodiyotining barcha sohalarining holati o`rtasidagi o`zaro 
bog’liqlikdir. 
Valyuta kursi, asosan, kapital va kredit harakatida, tovar va 
xizmatlar savdosida valyutalarni o`zaro ayirboshlash kabi jarayonlarni 
amalga oshiradi. Masalan, eksport qiluvchi chet el valyutasidan olgan 
tushumini o`z milliy valyutasiga aylantiradi, chunki boshqa davlatning 
valyutasi uning o`z davlatida qonuniy ravishda xarid qilish va to`lash 
vositasi sifatida amal qila olmaydi. Import qiluvchi chetdan sotib 
olgan tovarlarni to`lovni amalga oshirish uchun milliy valyutada olgan 
tushumini chet valyutasiga almashtiradi. Jahon bozori va milliy bozor 
narxlarini hamda turli mamlakatlarning milliy va chel el valyutasida 
ifodalangan qiymat ko`rsatkichlarini taqqoslaydi.
Biz hozir iqtisodiy beqarorlik davrida yashayapmiz. Shunday qilib, valyuta jamiyatning ajralmas qismiga aylandi. Uning mavjudligisiz bizning hayotimiz mumkin emas. Shu sababli, zamonaviy odam o'z biznesini yaratish, ishlash va xalqaro munosabatlarda ishtirok etish uchun ushbu kontseptsiyani bilishi va tushunishi kerak.
Har qanday milliy valyuta birlig valyuta bo‘lib, u milliy makroiqtisodiy koordinatalar tizimining tor doirasida emas, balki xalqaro iqtisodiy munosabatlar va hisob-kitoblar ishtirokchisi pozitsiyasidan ko‘rib chiqila boshlagach, bir qator qo‘shimcha funksiya va xususiyatlarni oladi. milliy valyuta tizimi jahon valyuta tizimi, ya'ni davlatlararo shartnomalar bilan mustahkamlangan jahon valyuta munosabatlarini tashkil etish shakli bilan uzviy bog'liqdir. Jahon valyuta tizimi 19-asrning oʻrtalarida shakllandi. Jahon valyuta tizimining faoliyat ko'rsatishi va barqarorligi tabiati uning tamoyillarining jahon iqtisodiyoti tuzilmasi bilan muvofiqligi darajasiga bog'liq. Turli jahon iqtisodiy hamjamiyatlarida barcha makro va mikroiqtisodiy jihatlar dunyodagi asosiy valyutalarning kunlik kotirovkalariga bog'liq. Ular asosiy energiya manbalariga talabni belgilaydi va shakllantiradi. Valyutalarning asosiy turlari: yevro, dollar, yapon iyenasi, funt sterling, yuan. Dunyodagi valyutalarning harakatiga ularning bir-biriga bo'lgan munosabati, ya'ni kross-kurslar ta'sir qiladi, bu esa o'z navbatida dunyodagi siyosiy va iqtisodiy tarkibiy qismlardan, Mamlakatimiz jahon hamjamiyatlariga integratsiyalashgan, jahon hamjamiyatining to‘la huquqli a’zosi hisoblanadi. Unda Markaziy bank turli valyutalarni sotib olish va sotish orqali valyuta aktivlarini shakllantiradi.
1. bir mamlakat pul birligining boshqa mamlakat pul birligida ifodalangan narxi. Valyuta kursining qatʼiy qayd etilgan va oʻzgarib turadigan (valyuta bozorida u yoki bu valyutaga talab yoki taklifga qarab) turlari mavjud. Valyuta kursi mamlakatlar valyutasining xarid qobiliyati, shuningdek xalqaro toʻlov vositalari (masalan, SDR, yevro) bilan oʻzaro munosabat va boshqa omillar (tovarlar narxini milliy valyutada taqqoslash) asosida belgilanadi. Ularning xarid qobiliyatining oʻzgarishi bilan (inflyatsiya darajasi, toʻlov balanslari holati, turli mamlakatlarda turlicha foiz stavkalarining oʻrnatilishi, jahon valyuta bozoriaya mazkur valyutaga ishonch darajasi, shuningdek boshqa siyosiy sabablar taʼsirida) valyuta kursi ham oʻzgarib turadi. Markaziy emissiya banki belgilaydigan rasmiy Valyuta kursini hukumat belgilaydigan yoki valyuta bozorida vujudga keladigan erkin valyuta kursidan farqlamoq kerak. Bundan tashqari valyuta kursi milliy pul birligining boshqa davlat valyutasi yoki xalqaro hamda mintaqaviy valyutalar bilan oʻzaro rasmiy oʻrnatilgan munosabatlar boʻyicha („suzib yuruvchi“, „sirgʻaluvchan“ kurs) belgilanishi ham mumkin (Yevropa valyuta ittifoqida kurslarning tebranishi + 2,25 % doirasida chegaralangan).[1]
Valyuta savdosi amaliyotida valyuta yuqoriroq kurs boʻyicha sotiladi (sotuvchi kursi), xarid qilishda esa pastroq (xaridor kursi) kursdan foydalaniladi. Valyuta kursi ikki darajasi oʻrtasidagi farqdan bankning valyuta savdosidan oladigan daromadi kelib chiqadi. Valyuta kursini rasmiy koʻtarish (revalvatsiya) mamlakatni kapitalni chetga chiqarishdan manfaatdor qiladi, importni qulaylashtiradi, chunki chet el valyutasini arzonroq xarid qilishga imkoniyat tugʻiladi. Valyuta kursini rasmiy pasaytirish (devalvatsiya) mamlakat savdo va toʻlov balansining keskin yomonlashuvi, valyuta rezervining holdan toyishi bilan bogʻliq holda yuzaga keladi. Chet el valyutasi kursining birjadagi maxsus idora tomonidan belgilanishi va maxsus byulletenlarda nashr etilishi valyuta kotirovkasi deyiladi. Bunday byulleten maʼlumotlari matbuotda ham chop etib boriladi. Oʻzbekiston Markaziy banki davriy ravishda har haftada buxgalteriya hisobi va bojxona toʻlovlari uchun pul massasi va inflyatsiya dinamikasini hisobga olgan holda xorijiy valyutalarning soʻmga nisbatan kurslarini matbuotda eʼlon qilib boradi. 1 AQSh dollarining soʻmga nisbatan rasmiy ayirboshlash kursi 2022-yil 18-avgust holatiga koʻra, 10 945 soʻm 32 tiyinni tashkil qildi.
investitsiya dasturlarini ishlab chiqish uchun zarur bo'lgan o'tkaziladigan valyuta miqdorini prognoz qiladi. Belgilangan stavka uzoq muddatli va barqaror munosabatlarga ega bo'lgan tashkilotlar uchun amal qiladi. Bu, ayniqsa, rahbariyatning siyosiy "yuzini" saqlab qolish va saqlab qolish uchun foydalidir va hukumatning iqtisodiy siyosatining mustahkamligi va ishonchliligidan dalolat beradi. Hukumat valyutaning barqarorligini va shunga muvofiq mamlakatning jahon iqtisodiy aloqalari tizimidagi o'rnini saqlab qolishga majburdir. Mamlakat rahbariyati, go'yoki, milliy valyutaning barqarorligini saqlab qolish uchun milliy va xalqaro miqyosda etarlicha ishonch va moliyaviy resurslar mavjudligini tasdiqlaydi. Shu bilan birga, u tashqi savdo operatsiyalari uchun ayniqsa xavfli bo'lgan qisqa muddatli mumkin bo'lgan tebranishlarni "yumshatish" xarajatlarini o'z ichiga oladi.
Ruxsat etilgan valyuta kursining joriy etilishi milliy hukumat oldida bir qator muammolarni keltirib chiqaradi. Ulardan eng muhimi - "tashqi muvozanatni" saqlash, ya'ni valyuta kursini doimiy darajada ushlab turish uchun tashqi hisob -kitoblarni muvozanatlash.
To'lov balansini tartibga solish vositasi sifatida belgilangan yoki "suzuvchi" valyuta kurslaridan foydalanish samaradorligi va maqsadga muvofiqligini quyidagicha umumlashtirish mumkin. Mamlakatning iqtisodiy va siyosiy tizimining barqarorligi va mustahkamligining isboti sifatida, belgilangan kurs faqat hukumatning barqaror makroiqtisodiy siyosati sharoitida mavjud bo'lishi mumkin. Ish o'rinlari yaratish dasturlari, soliq siyosati - hamma narsa milliy valyutaning barqaror kursini saqlab qolish manfaatlariga bo'ysunishi kerak.