Mavzu: Vektor tushunchasi I. Darsning borishi

Mavzu:Vektor tushunchasi
I. Darsning borishi:
Ta’limiy: Mavzuni bilish orqali o’quvchilar geometriya fanidagi yangi tushuncha vektorlarni bilishi, vektorlar ustida amallar bajara olishish, vektorlarni qo’shish, vaektorlarni ayirish va ko’paytirishni bilish.
Tarbiyaviy: Buyuk vatandoshlarimiz Al-Xorazmiy, Ulug’bek, Beruniylar vektorlar ustida amalga oshirgan ishlarini o’rgatish orqali ko’nikmalar hosil qilish.
II. Darsni tashkil etish texnologiyasi:
Metod: KBI texnologiyasi.
Shakl: Individual va guruhlarda ishlash.
Vosita: ko’rgazmali qurollar, tarqatma materiallar, elektron darsliklar, qo’shimcha adabiyotlar.
Usul: Og’zaki, ko’rgazmali, amaliy.
Baholash: 5 balliktizim asosida
III. Dars bosqichlari va vaqt taqsimoti:

1. 
   Tashkiliy qism. Guruhlarga bo’lib olish: 3 daqiqa.
   
2. 
   O’quvchilarni darsning maqsadi va boorish tartibi bilan tanishtirish: 5 daqiqa.
   
3. 
   O’tilgan mavzuni so’zlash: 10 daqiqa.
   
4. 
   Yangi mavzuga tayyorgarlik: 2 daqiqa .
   
5. 
   Yangi mavzu bayoni: 15 daqiqa.
   
6. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash: 7 daqiqa.
   
7. 
   Yakunlash va baholash: 2 daqiqa.
   
8. 
   Uyga vazifa: 1 daqiqa.
   

IV. Darsning mazmuni. Darsning borishi.
1. Vektor kattaliklar. Vektor.
Sizga ma'lum bo'lgan kattaliklar ikki ko'rinishda bo'lishi mumkin. Shunday kattaliklar borki, ular o'zlarining son qiymatlari bilan (berilgan o'lchov birligida) to'la aniqlanadi. Masalan, uzunlik, yuza, og'irlik shular jumlasidandir.
1- t a ' r i f. Faqat son qiymati bilan aniqlanadigan kattaliklar skalyar kattaliklar deyiladi.
Yana shunday kattaliklar borki, ularni to'la bilish uchun bu kattaliklarni ifodalovchi son qiymatlardan tashqari ularning yo'nalishlarini ham bilish zarur bo'ladi. Masalan, tezlik, kuch va bosim shular jumlasidandir.
Vektor — geometriyaning asosiy tushunchalaridan biri bo'lib, u son (uzunlik) va yo'nalishi bilan to'la aniqlanadi. Ko'rgazmali bo'lishi uchun uni yo'naltirilgan kesma ko'rinishida tasavvur qilish mumkin. Aslida vektorlar haqida gapirilganda, hammasi o'zaro parallel bir xil uzunlik va bir xil yo'nalishga ega bo'lgan yo'naltirilgan kesmalarning butun bir sinfini nazarda tutish to'g'riroq bo'ladi.
1- t a ' r i f . Son qiymati va yo'nalishi bilan aniqlanadigan (tavsif-lanadigan) kattaliklar vektor kattaliklar yoki vektoriar deb ataladi.
Fizika, mexanika va matematikaning son bilangina emas, balki yo'nalishi bilan xarakterlanadigan miqdorlarni tekshiruvchi turli masalalari vektor tushunchasiga olib keladi. Masalan, kuch, tezlik - bular vektorlardir.
Vektor kattaliklarni biz juda ko'p hollarda uchratamiz. Masalan: transportda ketayotganingizda harakat tezligi, burilish yoki to'xtash bilan bog'liq vektor kattaliklarni ko'rishingiz mumkin. Tabiatni o'rganuvchi fanlarda bu — tezlanish, inersiya kuchi, markazdan qochma kuch va shunga o'xshash nomlar bilan ataladi.
Biz vektor kattaliklarni tabiiy ma'nosini hisobga olmagan holda uning matematik tabiatini o'rganamiz. Albatta, vektor kattalikning matematik xossalari o'zining tabiiy ma'nosiga ega bo'ladi.
Vektor kattalikning son miqdorini kesma orqali ifodalaymiz. Ma'lum-ki, har qanday kesmaning ikki uchi bor. Ulardan birini vektorning boshi deb, ikkinchi uchini vektor kattalik yo'nalishiga mos yo'naltiramiz va strelka bilan belgilaymiz. Buni vektorning uchi deymiz.
^3-₍ta'rif. Vektor (vektor kattalik) deb yo'nalishga ega bo'lgan
kesmaga aytiladi. j
Vektor kattalikni yo'nalishi ko'rsatilgan kesma sifatida tasvirlanadi. Vek­torni ifodalovchi kesma uchlari A va В nuqtada bo'lsa, A nuqtadan В nuq-taga yo'nalgan vektor AB kabi belgilanadi. Shuningdek, vektorlar a, b (lotin alifbosining kichik harflari) shaklida ham belgilanishi mumkin (165- rasm).
O'qilishi: AB vektor yoki a vektor. Vektorning yo'nalishi uning boshi va oxirini ko'rsatish bilan aniqlanadi. Bunda vektor boshi birinchi o'ringa qo'yiladi (166- о rasm).
AB nurning aniqlab bergan yo'nalishini AB vektorning yo'nalishi deyiladi. Boshi va oxiri ustma-ust tushgan vektor nol vektor deb ataladi. AB - 0 tenglik A va В nuqtalarning ustma-ust tushganini bildiradi
(166- />rasm),
Vektorni ifodalovchi kesmaning uzunligi vektorning moduli yoki

В В

V. O’tilgan mavzuni so’rash.
VI. Yangi mavzuni o’zlashtirishga tayyorgarlik.

1. 
   Xorazm qaysi asrda Ahmoniylar davlatidan mustaqil bo’ldi?
   
2. 
   Qadimgi Xorazm shaharlari haqida nimalarni bilasiz?
   

VII. Yangi mavzuni umimlashtirish, mustahkamlash.

1. 
   Dovon davlat birlashmasi to’g’risida nimalarni bilasiz?
   
2. 
   Nima sababdan Qang’ davlati barham topdi?
   

VIII. Dars yakuni.
IX. Uyga vazifa.