Mavzu: Xalqaro sport xarakatining rivojlanishi va xalqaro olimpia qo'mitasining tashkil etilishi Reja

Xalqaro sport birlashmalari — jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya va sport sohasidagi jahon va mintaqaviy nohukumat tashkilotlari. Ularning soni hozirgi vaqtda 200 tadan ortiq. Xalqaro sport birlashmalarib. — universal (mas, Xalqaro olimpiada qoʻmitasi — XOQ), sport turlari boʻyicha federatsiyalar (FIFA, FIDE, FAI va h.k.) tarzida boʻladi. Gimnastika federatsiyasi (1881 yil tuzilgan), akademik eshkak eshish (1892), konkida yuguruvchilar uyushmasi (1892), XOQ (1894) eng avval tashkil qilingan Xalqaro sport birlashmasi hisoblanadi.
Sport federatsiyalari - jismoniy madaniyat, jismoniy tarbiya va sport sohasidagi xalqaro (jahon va mintaqaviy) hamda milliy nodavlat tashkilotlar. 1xalqaro federatsiya 1881-yil gimnastika boʻyicha tuzilgan. Eng yirik sport federatsiyasi futbol boʻyicha xalqaro federatsiya (FIFA) hisoblanadi. Oʻzbekistonda sportning olimpiada turlari, olimpiada dasturiga kirmaydigan turlari va milliy turlari boʻyicha jami 63 ta federatsiya faoliyat olib boradi (2004).
1.2 Alohida sport turlari boʻyicha xalqaro sport tashkilotlari


Aholini, ayniqsa o'quvchi yoshlarni ma'naviy va jismoniy chiniqtirish, sog'lom avlodni voyaga etkazish, mamlakat sporti shuxratini olamga tanishtirish hozirgi kunda dolzarb vazifadir. Bu jarayonlarni tashkil qilish 17 barcha davlat va jamoat tashkilotlarining zimmasiga yuklatilgan. Ma'lumki, jismoniy madaniyat harakatini tashkil qilish va uni takomillashtirish masalalari respublikada sport tashkilotlari va barcha davlat hamda jamoat tashkilotlarining muhim faoliyati hisoblanadi. Aholining turmush madaniyati va yoshlarning ma'naviy hamda jismoniy kamolotini o'stirish ishlari ijtimoiy-iqtisodiy va umummadaniyat rivojining negizida turadi. Shu sababdan Respulika Prezidenti I. A. Karimov Oliy Majlisining sessiyalari va tu rli aujumanlarda qilgan ma'ruzalarida jismoniy tarbiya, sport, xalq milliy o'yinlari va sayohatlarning tashkiliy mohivatlari haqida doimo mulohazalar, qimmatli yo'lyo'riqlar belgilab bermoqda. Prezident asarlarida ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va madaniy hayotimizdagi muammolarning echimini begilab berilmoqda, xususan, jismoniy tarbiya va sportni yaxslii yo'lga qo'yish, yoshlarning m a’naviy hamda jismoniy kamolotini doimiy ravishda oshirib borishning ustivor ahamiyati alohida ta'kidlanadi. Yosh avlodning bilimli, jasur va har qanday mehnatga qobiliyatli bo'lish yo'llari belgilab berilgan. Mustaqillik sharoitida ma'naviy-ma'rifiy islohotlarni amalga oshirish, milliy q a d r iy a tla r n i c h u q u r la s h ti r i s h , O'zbekiston sportini jahonga tanitish masalalari ham eng oldingi vazifalardan biri ekanligi qayd etilgan. Bu ulkan vazifalarni amalga oshirishda sport tashkilotlari bilan birgalikda «Navro'z», «Malialla», <> kabi jamg'armalar, «Kamolot» yoshlar ijtimiy harakati, «Ma'naviyat va ma'rifat» markazining faol ishtirok etishi ko'zda tutilgan. Shuni alohida qayd etish lozimki, O'zbekiston Respublikasi mustaqilligi davrida jismoniy tarbiya, sport, xalq milliy o'yinlari va sayohatga doir qator qarorlar qabul qilindi. Bularning ba'zi birlarini namuna sifatida ko'rsatish mumkin. R espublikada V a z ir la r Mahkamasi 1993 yil 3 dekabrda «Yosh avlodni sog'lomlaslitirish muammolarini har tomonlama hal qilish to'g'risida», «O'zbekistonda futbolni rivojlantirishnmg tashkiliy asoslari va printsiplarini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari 18 to'g'risida» ( 1 9 9 6 у. 17 y a n v a r ) , shuningdek Respublika Prezidentining «Sog'lom avlob uchun» ordenini t a ’sis etish lo'g'risida» (1993 y. m a r t) , «Talim tarbiya va kadrlar tayyorlash tizimini tubdan isloh qilish, barkamol avlodni voyaga etkazish to'g'risida» (1997 y. 10 oktyabr), «Alpomish» dostonining yaratishiga 1000 yil to'lishini nishonlash to'g'risida» (1998 y. yanvar) kabi farmonlari muhim ahamiyatga egadir. Yuqorida qayd etilgan qonunlar, qarorlar, farmonlar asosida yurtimizda juda ko'p va katta sport tadbirlari o'tkazilib keliiunoqda. Tennis, kurash va boshqa turlar bo'yicha Prezident sovrini uchun xalqaro turnirlar, o'rtoqlik uchrashuvlari muvaffaqiyat bilan tashkil etilmoqda. Kuraslichilar, bokschilar, futbolchilar Osiyo o'yinlan va boshqa xalqaro sprot musobaqalarida yaxshi nalijalarga erishmoqdalar. Bu jah atlar respublikada jismoniy madaniyat harakatini yanada takomillashtirish va ommaviy sport tadbirlarini maqsaddagidek tashkil qilishni taqozo etadi. 2. JISMONIY TARBIYA VA SPORTNI TAShKIL QILISh TIZIMLARI. 2.1. BOShQARISh TIZIMLARI TUShUNChASI O'zbekistonda ijtimoiy va yangilangan jamiyat qurishda jismoniy madaniyat va sport hamda uning ilmiy-nazariy asoslari tobora tarkib topmoqda. Bu esa jismoniy madaniyat harakatini boshqarish tizimlarining takomillashuvini haqli ravishda talab etadi. Tizim deganda malum faoliyatlarning izchillik, aloqadorlik, ketma-ketlik va yuqori quyi jamoalarga ko'rsatmalar berilishini, ta'sir ko'rsatilishini tushuniladi. Bu jarayonlar hozirgi ijtimoiy sharoitda bir butun tizimni tashkil etadi. Boshqaruv tizimi deganda bu esa davlat va turli jamoa tashkilotlarini idora qilishlagi tarmoqlarga bo'linishi, ularning barcha faoliyatlarini birlashtirilgan holda rahbarligini tushuniladi. 19 Respublikada barcha tarmoqlarda rahbarlik tizimi ana shu talabalar asosida amalga oshiriladi. Jismoniy madaniyati harakati ko'p tarmoqli tashkilotlar xususiyatiga ega bo'lgan tizimni o'z ichiga oladi. Ijtimoiy va siyosiy manbani tashkil etadi, yagona maqsad va vazifalari bilan bular o'zaro bog'langan bo'ladi. Bu jarayonlarni hal etishda juda ko'p rahbarlik tizimlari, shuningdek jismoniy madaniyat harakatini boshqarish tizimi ham muhiin ahaniiyat kasb etadi. Ijtimoiy sharoitda jismoniy madaniyat harakatini rivojlantirish imkoniyati varatiladi va shu bilan birgalikda m a’luni m a q sa d la rn i qo'yadi. Jismoniy madaniyat harakati bu maqsadlarni bajarish bilan jamiyat taraqqiyotiga katta yordam beradi. Jismoniy madaniyat harakati davlatni boshqarishdagi boshqa ko'pgina faol iya I la r bilan ham bog'liqdir. Aholining jismoniy tarbiya tizimini tashkil qilishda (xalq ta'Iimi, sog'liqni saqlash va h.k.) faol ishtirok etadi. Jismoniy madaniyat harakatining mazmuni tizim sifatida rivojlangan qilib tarbiyalashda, jismoniy tarbiya va sport sohasida davlat va turli jamoat tashkilotlarining siyosatini amalga oshirishdan iborat. Jismoniy madaniyat harakatiga rahbarlik qilish tizimi o'zining tashkiliy taraqqiyot bosqichlariga egadir. Buiarni talabalar eski adabiyotlaridan o'qib bi I ish zarur. Ma'lumki, sobiq ittifoqning emirilishi tufayli sobiq ittifoqdagi respublikalar o'z mustaqil davlatlarini tuzdilar. O'zbekiston mustaqil d a v la t s ifatid a 1991 yil 1 sentyabrdan buyon barcha faoliyatlar, shuningdek jismoniy tarbiya va sport ishlariga rahbarlik qilishni davom ettirmoqda. «Jismoniy tarbiya va sport to'g'risida» (1992 y. 14 yanvar) qonuniga asosan respublikada jismoniy madaniyat harakatiga rahbarlik qilish O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport davlat q o 'm itasiga yuklat ildi. T a ’k id la s h joizki, Oliy Majlisning fan, madaniyat va sog'liqni saqlash komissiyasi tarkibida sportning mavjudligi davlat tomonidan jismoniy tarbiya va sportning boshqarilishini 20 ta'niinlaydi. Bu o'z navbatida Respublika sport tashkilotlarining mas'uliyatini yanada oshiradi. Melinatkashla r o'rtasida va turar-joylarda jismoniy tarbiya harakatini rivojlanishida xalq deputatlari kengaslilarining roli kattadir. Bular ko'p q irrali jismoniy tarbiya h a ra k a tin i boshqarishda iniihini m a sa lalarn i ha I qiiadi. Xalq dep utatlari Kengaslilarining bu sohadagi ish shakllari quyidagicha bo'lishi inumkin: a) Viloyat, tuman, shahar, qishloq kengashlarida jismoniy tarbiya va sport masalalarini muhokama qilish; b) Jismoniy taribya va sport bo'yicha doimiy komissiyalar tuzish, qarorlarining bajarilishi uchun kotiblarni jalb qilish; v) mustaqillik kuni, «Navro'z» bayra mlari va boshqa milliy an'anaviy bayramlarda jismoniy tarbiya, sport hamda xalq milliy o'yinlarini tashkil qilishga rahnamolik qilish. 2.2. BOShQARIShNING DAVLAT IDORALARI O 'zbekiston Respulikasi Konst it utsiyasida (asosiy qonun) ko'rsatilishcha Respublika Oliy Majlisi qonun chiqaruvchi organ hisoblanadi. Shu bilan birga davlatni idora qiluvchi organlarni tuzadi va tasdiqlaydi. Davlatni idora etish Prezident tomonidan olib boriladi. Bu jarayonlar jismoniy tarbiya va sport ishiariga raharlik qilish, tegishli shart-sharoitlar hamda imkoniyatlar yaratib berishga yo'l ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi davlat tuzilishi, unga rahbarlik qilish asoslarini belgilaydi. Shu asosda yurtimizda fuqarolarning mehnat qilish, yashash, uy-joyga ega bo'lish, dam olish, o'qish va boshqa huquqlarini belgilab beradi. Konstitutsiya aholiga xizmat ko'rsatishda tijorat va boshqa jamoat tashkilotlarining faoliyatini davlat tomonidan rag'batlantirishni va u ommaviy jismoniy tarbiya va sportning rivojlanishiga yordam berishi uqtiriladi. O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining 39- moddasida dam olish huquqi belgilanadi. Bunda barcha 21 mehnatkashlarning ommaviy jismoniy tarbiya va sport, sayohat bilan shug'ullanishi uchun barcha imkoniyatlar yaratib berilislii ko'zda tutiigan. Mamlakatimizda jismoniy tarbiya va sport ishlarini tashkil qilishda deyarli barcha davlatlar idoralari va jamoat tashkilotlari bevosita ishtirok etadi. Respublika Vazirlar Mahkamasi tarkibida v azirlik lar, d a v la t id oralari mavjud. B ularning b a ’zi birlari o'quv yurtlarida mavjud. Masalan: Xalq t a ’Iimi, Oliy t a ’lim va h.k. o'quv yurtlariga ega bo'lgan vazirliklar o'quvchi yoshlarning davlat tomonidan beigilangan jismoniy tarbiya o'quv jarayonini tashkil qilish va ularning ommaviy jismoniy tarbiya va sport ishlarini boshqarishiga javobgardirlar. Respublikada aholining ommaviy jismoniy tarbiya va sport ishlariga rahbarlik qiluvchi maxsus davlat organi mavjud. Bu organ O'zbekiston Respublikasining jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi hisoblanadi. Respublika jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi o'z faoliyatini Respulika Vazirlar Mahkamasi tomonidan tastiqlangan. O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport Davlat qo'mitasi «Nizom» asosida olib boriladi. Nizomda qo'mitaning burchi, huquqlari, vazifalari batafsil beigilangan, vazifalarni ado etish, turli tashkilotlar bilan aloqadorlik va rahbarlik yo'llari ham aniq ko'rsatilgandir. Nizomda qo'mitaning bosh vazifalari quyidailardan iborat. 1. Aholining ilmiy asolangan jism oniy ta rb iy a tizimi va yuqori malakali sportchilarning tayyorlash rejalarini ishlab chiqish, uni amalga oshirish; jismoniy ta rb iy a va sp o rtg a к eng jamoatchilikni jalb etish, mashg'ulotlar uchun moddiy-texnika bazalarini rivojlantirish. 2. J is m o n iy ta rb iy a va sport bo'yicha ilm iy - tadqiqot va metodik ishlarni tashkil etish; ilmiy taqiqot ishlarini rejalashtirishni boshqarish, sport tadbirlarini tashkil qilish uchun barcha shartsharoitlarni yaratib berish. 22 3. Respublika sport tadbirlarini uyushtirish, boshqa idoralarning o'tkazgan sport tadbirlarini nazorat qilish. 4. Mutaxassis kadrlar bilan ta'minlash va ulardan unumli foydalanishga to'la erishish. 5. Sport buyumlarini ishlab chiqish va uni taqsimlash, sporl inshootlarini qurish rejalarini boshqarish. 6. Rahbarlik ishlarini ilmiy tashkil qilish va boshqarishni hayotga tadbiq etish, qo'mitaga tegishli bo'lgan tashkilotlar, muassasalar, o'quv yurtlarini yuqori malakali kadrlar bilan ta'minlash, xizmatchilarning eng yaxshi bilim va malakalaridan foydalanish, rahbarlik islilariga o'zini ko'rsatgan yosh, yaxshi mutaxassis yoshlarni ko'tarish. Sport qo'mitalari «Jismoniy tarbiya va sport to'g'risida»gi qonunga (1992 y. 14 y a n v a r, yangi t a h r i r —2000 yil) to'la rioya qilgan holda faoliyat ko'rsatadi. O'zbekiston Respublikasi jismoniy tarbiya va sport Qo'mitasi Prezident farmonlari, qonunlar, hukumat qarorlariga bo'ysungan holda ish tutadi. Shu bilan birga zarur bo'lganda turli masalalar bo'yicha davlat organlarining muhokamasiga qo'yish uchun tadbirlarni ishlab chiqadi. Qo'mitasining zimmasiga quyidagi vazifalar yuklatiladi: 1. Respublikada jism oniy tarbiya va sportni rivojlantirish tadbirlarini Respublika Vazirlar Mahkamasi, idoralar va jamoatchi tashkilotlar bilan hamkorlikda ishlab chiqish. 2. Respublika miqyosida sport tadbirlarini tegishli tashkilotlar, idoralar bilan birgalikda ishlab chiqish, uni tasdiqlash va ijrosini nazorat qilib borish. 3. Ilmiy tadqiqot ishlarini rivojlantirishni ta'minlash, sinalgan va ilg'or tajribalarni keng miqyosda yoyish. 4. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha ishlarni hisobga olib borish, sport turlari bo'yicha rekord va natijalarni tasdiqlash. 23 5. Sport musobaqalarini o'tkazish qoidalarini, sport klassifikatsiyasi va boshqa normativ hujjatlarni tasdiqlash. 6. Respublika toifasidagi sport unvoiilarini berish, medallar, nishonlar va yorliqlar bilan taqdirlash. 7. Aholining sport buyumlari va insliootlariga bo'lgan talab hamda ehtiyojlarini o'rganadi, uni ishlab chiqarishni rejalashtirish. 8. Sportchilarga kerak bo'lgan buyum, uskunalar va sayohat jihozlariiiing normalarini belgilaydi. 9. Sport buyumlarini ishlab chiqarish texnikalari, loyiha va konstrktsiyalarini tasdiqlaydi. 10. O'z tizimidagi bo'lgan sport inshootarini qurish va undan foydalanishni izga soladi. ll.Ixtisosli kadrlarini hisobga oladi va uning zaruriyatlarini o'rganib, u bilan ta’minlaydi, ularning malakasini oshiradi. 12. Qaysi idoraga maiisub bo'lishiga qaramasdan aholining jismoniy tarbiyasiga yagona usul bilan rahbarlik qilish va sport maktablarini rivojlantirish rejalarini ishlab chiqish. 13. Kasaba uyushmalari va boshqa jamoat tashkilotlari bilan hamkorlikda sportchilar va shug'ullanuvchilar o'rtasida siyosiy tarbiyaviy va g'oyaviy ishlarni olib borish. 14. Xalqaro sport turnirlarini tashkil qilish, xalqaro sport musobaqalariga sportchilarni tayyorlash. 15. Respublikada milliy sport turlari va xalq milliy o'yinlarini rivojlantirish. 16. Milliy olimpiya qo'mitasi faoliyatiga yaqindan turib ko'mak berish. 17. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha o'qituvchilar, trenerlar va rahbar hodimlarning malakasini shirishni tashkil qilish. 18. Ro'znoma, oynoma, adabiyotlar chiqarish, jismoniy tarbiya va sportni targ'ib qilish. 19. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha diet manilakatlar bilan aloqa tuzisli, niusobaqalar, turli ilmiy anjumanlar o'tkazish, tajriba almashish. 24 20.Jismoniy tarbiya va sportga doir hisob-kitob ishlarini olib borish, uni tobora takomillashtirish. Respublika Jismoniy tarbiya va sport davlat qo'mitasi quyidagilarga ham ega: 1. Idoralar, tashkilotlar, vazirliklardan jismoniy tarbiya va sport bo'yicha hisobot olish. 2. Jismoniy tarbiya va sport bo'yicha ba'zi maslahatlar uchun vazirliklar, idoralar, o'quv yurtlarida ilmiy xodimlar etuk va tajribali xodimlarni jalb etish. 3. Viloyatlardagi jismoniy tarbiya va sport qo'niitalariga asosiy masalalar bo'yicha topshiriq berish. 4. Vazirliklar, idoralar va boshqa tashkilotlardagi jismoniy tarbiya va sport ishlarini nazorat qilish. 5. Sport klublari, sport maktablarining maxsus Nizomlarini tasdiqlash. 6. Qo'mitaning kollegiyalarida jismoniy tarbiya va sport bo'yicha vazirliklar, idoralar, tashkilotlarning axborotini eshitish, muhokama qilish va tegishli qarorlar qabul qilish. 7. Respublika jismoniy tarbiya va sportni rivojlantirish masalalari bo'yicha faollarni yig'ilishlarini to'kazish, tegishli qarorlar qabul qilish. Shuni alohida qayd qilish lozimki, sport qo'mitalarining barcha faoliyatlarida faol ishtirok etuvchi va yaqindan yordam beruvchi jamoat tashkilotlari va faollari mavjud.

1.