Mavzu: Xitoy osmon osti imperiyasi

Fanga oid kompetensiyalar:
• Tarixiy voqeilikni tushunishvauni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasi. tarixiy davrlar va -yillarni ajrata oladi, tarixiy hisobini tushuntira oladi; mazkur davrni o‘rganish orqali o‘quvchilar tarix fanining o‘rganilayot- gan davriga oid tarixiy atamalar mazmunini biladi;
Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi,tarixiy sanalarda ro‘y bergan voqealar haqida ma’lumot bera oladi

Darsning blok sxemasi:

№	Darsning qismlari	Belgilangan vaqt.
1.	Tashkiliy qism	3 daqiqa
2.	O`tilgan mavzuni takrorlash	12 daqiqa
3.	Yangi mavzu bayoni	14 daqiqa
4.	Mustahkamlash	12 daqiqa
5.	Baholash	2 daqiqa
6.	Uyga vazifa	2 daqiqa

I.Tashkiliy qism: Salomlashish, davomat aniqlanadi ,sinf tozaligi kuzatiladi, o`quvchilar bugunning Jahonda va O`zbekistondagi siyosiy yangiliklari bilan tanishtiriladi.
II.O`tilgan mavzuni takrorlash

1. 
   Qaysi shaharlar XIV asrning boshlarida rus yerlarining yangi markazlari sifatida yuksala boshlaydi?
   
2. 
   Moskva knyazligiga Oltin O`rdaga qarshi kurashish uchun qanday qulay vaziyat vujudga keladi?
   
3. 
   Amir Temur rus yerlarini mo`g`ullar zulmidan ozod bo`lishiga qo`shgan hissasi haqida gapirib bering.
   

III.Yangi mavzu bayoni:
Xitoy me'morchiligining durdonalaridan biri - Buyuk Xitoy devori. Uning qurilishi 3-asrda boshlangan. Miloddan avvalgi va 15-asrda tugagan. Uning uzunligi taxminan 5 ming kilometrni tashkil qiladi. Miloddan avvalgi IV asr Buyuk Xitoy devori Yungang monastiri V - VI asrlar Buddist g'or monastiri Yungang jahon me'morchiligi durdonalari qatoriga kiradi. 60 metr balandlikdagi qoyada 20 ga yaqin g'or mavjud bo'lib, ularning balandligi 15 metrga etadi va toshga 10 metr chuqurlikda joylashgan. Yungang monastiridagi haykal Yungang ibodatxonasi g'orlarining har biri qandaydir xudoga bag'ishlangan bo'lib, ularning haykallari aynan o'sha erda joylashgan. Budda haykali juda katta hajmga ega. Balandligi 50 metrga etadi. Xitoy ibodatxonalari Eng keng tarqalgan binolardan biri bu pagoda - mashhur odamlarning ishlari sharafiga qurilgan yodgorlik minorasi. Pagodalar o'zining ulkan o'lchamlari va tuzilmalarining go'zalligi bilan ajralib turadi. O'ziga xos xususiyat - bu binoning yuqoriga intilishini ta'kidlaydigan bir oz ko'tarilgan uchli qirralardir. Pagoda - Dayant Songyuesa yodgorlik minorasi Dayant Pagodasi Xitoydagi me'morchilikning eng yaxshi namunalaridan biri bu Dayant Pagodasi bo'lib, balandligi 64 metr. Taqiqlangan shahardagi imperatorning yozgi saroyi Turar-joy binolarining asosiy shakli to'rtburchaklar pavilondir. Taqiqlangan shahar 13—14-asrlarda moʻgʻullarning bosqinchiligi Xitoy madaniyatiga halokatli zarba berdi. Bu vaqtda yirik shaharlar (Pekin, Nankin) qurilgan. 1421 yilda Pekin poytaxtga aylandi, u erda Taqiqlangan shahar deb nomlangan ajoyib majmua qurilgan. Eski Pekin ichki shahar va tashqi shaharga bo'lingan. Imperator oilasi va sheriklari bilan Ichki shaharda yashagan. Taqiqlangan shahar panoramasi Osmon ibodatxonasi Pekin 1420 yilda tashqi shaharda qurilgan Osmon ibodatxonasi Xitoyning gerbiga aylandi. Uning shakllarida u koinotning tuzilishi haqidagi qadimiy ramziy tasvirlar va mifologik g'oyalarni o'zida mujassam etgan. Majmua o'rim-yig'im bilan bog'liq bo'lgan qadimiy diniy kultlarga bag'ishlangan bo'lib, unda osmon va yerga sig'inilgan.
Umumiy xususiyatlar Xitoyning dunyoqarashi Xitoy madaniyatiga sezilarli ta'sir ko'rsatdi. Ularning fikricha, osmon cheksiz bo'shliq bo'lib, uning ostida to'rtburchak yer joylashgan bo'lib, uning markazida Xitoy joylashgan. Shuning uchun nom - Osmon imperiyasi. Din muhim rol o'ynaydi - konfutsiylik, buddizm va daoizm. Umumiy xususiyatlar Xitoy eng ko'p qadimgi sivilizatsiya Yer yuzida uning tarixi miloddan avvalgi 4-ming yillikka borib taqaladi. Xitoy sivilizatsiyasining eng muhim yutuqlari qog'oz, ipak, siyoh, porox va kompasning ixtirolari edi. Sevimli bezak naqshlari - ajdarlar, qushlar, gullar. Ajdaho - donolik va mehribonlik timsolidir. Beshta tirnoqli ajdaho imperator hokimiyatining ramzidir. Ming sulolasi O'rta asrlardagi Min sulolasi Xitoydagi eng kuchli sulolalardan biri hisoblangan. Hukmronlik yillari - 1368 - 1644 Arxitektura durdonalari Xitoy me'morchiligining siri tabiat bilan to'liq uyg'unlikda. Umuman olganda, Xitoy me'morchiligi monumentalligi, osoyishtaligi va shakllarning ulug'vorligi bilan ajralib turadi.
Xitoy saroyi Rossiya Tasviriy sanʼat Xitoy haykaltaroshligining oʻziga xos jihati uning buddizm dini bilan chambarchas bogʻliqligidir. Shuning uchun ularning ko'pgina xitoy haykallari ibodatxonalarda. Vairochana Budda haykali, 672. Eng zo'r haykallardan biri Longmen g'or monastirida o'yilgan 25 metrli Vayrochana Budda haykali. Buddaning yuzi, yuzlari buzilgan qo'riqchilardan farqli o'laroq, ulug'vor darajada go'zaldir. Ushbu ulkan haykal hanuzgacha Buddist dinining ulug'vor ramzi sifatida qabul qilinadi. Rassomlik 8-asrdan boshlab Xitoy rangtasviri shakllandi: puxta, batafsil, chizmali, tugallanmagan xarakterga ega. Peyzaj rasmi monoxromdir. Xitoy rassomlari tabiatni tasvirlashning turli usullarini qidirdilar. “Togʻlar – suv” landshaftlaridan tashqari “gullar – qushlar” landshafti ham keng tarqalgan. Orxideya, meixua, bambuk, xrizantema kabi she'riy xattotlik yozuvlari bilan birga o'simliklar alohida hurmatga sazovor bo'ldi.
IV.Mustahkamash:Yangi mavzuni mustahkamlash uchun o`quvchilarga atamalar yozolgan tarqatma tarqatiladi,o`quvchilar shu tarqatmalarga to`g`ri javob berishi lozim. Alp Arslon ..., Iqto ..., Mexmed II ..., Tumori ..., Yanichar ..., Mehri xotun ..., Xoja
Sinon..., “Bahriya”..., Evliya Chalabiy ..., “Jahonnoma”..., Faol o`quvchilar baholanadi.
V.Baholash: Darsda faol qatnashgan,uyga vazifa bajargan,o`tilgan va yangi mavzuni mustah- kamlashda ishtirok etgan o`quvchilarbaholanadi. VI.Uyga vazifa: O’tilgan mavzuni mustahkamlab kelish.