Mavzu: Xronologiyaning fan sifatida shakllanishi va taraqqiyoti. Vaqtning dastlabki o‘lchov birliklari

Mavzu: Xronologiyaning fan sifatida shakllanishi va taraqqiyoti. Vaqtning dastlabki o‘lchov birliklari

REJA:
1. Xronologiyaning fan sifatidagi o‘rni. Xronologiya fanining boshqa fanlar bilan aloqalari. Tarixiy va astronomik xronologiyа. Xronologik tadqiqotlarning uslublari. Tarixiy xronologiya va tarix fanlari. Xronologiyaning fan sifatida vujudga kelishi.
2. Evropada xronologiya fanining vujudga kelishi va taraqqiyoti.
3. O‘rta Osiyo olimlarining xronologiya rivojlanishiga qo‘shgan hissasi

Xronologiya yunoncha sо‘z bо‘lib, “xronos” – vaqt, “logos”- fan, ya’ni vaqtni о‘rganish haqidagi fandir.

• Xronologiya – turli xalqlarning turli tarixiy davrlarda vaqtni qanday hisoblashgani, kalendarlari, tarixiy voqealarning sanalarini aniqlaydi. Xronologiya yunoncha sо‘z bо‘lib, “xronos” – vaqt, “logos”- fan, ya’ni vaqtni о‘rganish haqidagi fandir. Xronologiya vaqtni о‘rganadigan fan sifatida XVI asrda vujudga keldi. Xronologiya vaqtni о‘rganish, hisoblash haqidagi fan sifatida ikki qismga bо‘linadi: astronomik (matematik) va tarixiy xronologiYа. Astronomik xronologiya – osmon jismlarining siljishini matematik hisob asosida astronomik davrning vaqtini aniqlaydi.

Evropada xronologiya fanining rivojga kelishi va taraqiyoti

• Gipparx – (milodgacha 190-125 y) birinchi bо‘lib Oyning о‘lchami va undan yergacha bо‘lgan masofani aniqlagan. U shaxsiy kuzatuvlari natijasida Quyosh yilining uzunligini deyarli aniq hisoblab chiqib, faqatgina 6 daqiqaga xato qilgan. Olim о‘sha davrda 850 ta yulduzlarning joylashish holati katalogini ham tuzgan edi.

Mark Terensiy Varron (milodimizgacha 116-27 y.) qomusiy olim bо‘lib, u olti yuzga yaqin asarlar muallifidir. Uning asarlarining aksariyati xronologiyaga bag‘ishlangan. VII asr oxiri – VIII asrning birinchi choragida yashagan ingliz monaxi, solnomachi Beda Dostopochtenniy xronologiyaga oid “Dunyoning olti yoshi” nomli asar muallifidir. Uning asarida xristian erasining asoslari haqida ma’lumot beriladi
Mark Terensiy Varron (milodimizgacha 116-27 y.) qomusiy olim bо‘lib, u olti yuzga yaqin asarlar muallifidir. Uning asarlarining aksariyati xronologiyaga bag‘ishlangan. VII asr oxiri – VIII asrning birinchi choragida yashagan ingliz monaxi, solnomachi Beda Dostopochtenniy xronologiyaga oid “Dunyoning olti yoshi” nomli asar muallifidir

o’rta osyo olimlarining xronologiyaga rivojlanishiga qushgan xisalari

• О‘rta asrlarda xronologiya rivojiga Markaziy Osiyolik olimlar Ahmad al-Farg‘oniy (797-865), Abu Rayhon Beruniy (973-1048), Umar Xayyom (1048-1131) va Mirzo Ulug‘bek (1394-1449) kabi olimlar katta xissa qо‘shdilar.
• Ahmad al-Farg‘oniy ilmi-hay’at (falakiyotshunoslik-astronomiya), riyoziyot (matematika) va jо‘g‘rofiya (geografiya) fanlari bilan shug‘ullanib, qator ilmiy asarlar yozib qoldirdi. Ahmad al-Farg‘oniy halifa al-Ma’mun topshirig‘iga binoan Damashqdagi rasadxonada osmon jismlari harakati va ularni aniqlash, yangi “Zij” yaratish ishlariga rahbarlik qildi. 
• Abu Rayhon Beruniyning “Al osor al-boqiya ani-l-qurun al-holiya" (“Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” yoki “Xronologiya”), “Qonuni Mas’udiy” asarlarida xronologiya faniga oid kо‘plab ma’lumotlar berilgan.