Mavzu: Yerning tashqi qobiqlari

I Yerning tashqi qobiqlari.
Yerning tashqi qobiqlari atmosfera, gidrosfera va litosferadir. Yerning gazsimon qobig'i atmosfera bo'lib, pastki qismida u gidrosfera yoki litosfera bilan chegaradosh va 1000 km ga yuqoriga cho'zilgan. Unda uchta qatlam ajralib turadi: harakatlanuvchi troposfera; u stratosfera bo'lgandan keyin; uning orqasida ionosfera (yuqori qatlam) joylashgan.
Gidrosferaning kattaligi - Yerning suv qobig'i sayyoramizning butun yuzasining 71% ni tashkil qiladi. Suvning oʻrtacha shoʻrligi 35 g/l. Okean yuzasi taxminan 1 zichlik va 3-32 ° S haroratga ega. Quyosh nurlari ikki yuz metrdan ko'proq chuqurlikka, ultrabinafsha esa 800 m ga kirishi mumkin.
Tirik organizmlarning yashash muhiti biosfera bo'lib, u gidrosfera, atmosfera va litosfera bilan qo'shiladi. Biosferaning yuqori qirrasi troposferaning ustki sharlarigacha, pastki qismi esa okeanlardagi chuqurliklarning tubiga yetib boradi. U hayvonlar sferasini (milliondan ortiq tur) va o'simliklar sferasini (500 ming turdan ortiq) ajratib turadi.
Litosferaning qalinligi - Yerning tosh qobig'i 35 dan 100 km gacha o'zgarishi mumkin. U barcha qit'alar, orollar va okean tubini o'z ichiga oladi. Uning ostida sayyoramizning olovli qobig'i bo'lgan pirosfera joylashgan. Har 33 metr chuqurlikda harorat taxminan 1 ° C ga ko'tariladi. Ehtimol, katta chuqurliklarda, katta bosim va juda yuqori harorat ta'sirida, jinslar eriydi va suyuqlikka yaqin holatda bo'ladi.


I.1 Yer haqida umumiy tushuncha
Sayyoramizdagi hayot ko'plab omillarning kombinatsiyasi tufayli paydo bo'lgan. Yer Quyoshdan qulay masofada joylashgan - u kunduzi juda qizib ketmaydi va kechasi juda sovib ketmaydi. Yer qattiq sirtga ega va unda suyuq suv mavjud. Erni o'rab turgan havo qobig'i uni qattiq kosmik nurlanishdan va meteoritlarning "bombardimonidan" himoya qiladi. Bizning sayyoramiz o'ziga xos xususiyatlarga ega - uning yuzasi bir-biri bilan o'zaro ta'sir qiladigan bir nechta qobiqlar bilan o'ralgan: qattiq, havo va suv.
Havo qobig'i - atmosfera Yerdan 2-3 ming km balandlikda joylashgan, ammo uning massasining katta qismi sayyora yuzasida to'plangan. Atmosferani Yerning tortishish kuchi ushlab turadi, shuning uchun uning zichligi balandlik bilan kamayadi. Atmosferada tirik organizmlarning nafas olishi uchun zarur bo'lgan kislorod mavjud. Atmosferada quyosh ultrabinafsha nurlanishining bir qismini o'ziga singdiruvchi va Yerni ortiqcha ultrabinafsha nurlaridan himoya qiluvchi himoya qalqoni deb ataladigan ozon qatlami mavjud. Quyosh sistemasidagi hamma sayyoralar ham qattiq qobiqqa ega emas: masalan, gigant sayyoralar – Yupiter, Saturn, Uran va Neptunning sirtlari yuqori bosim va past haroratlar ta’sirida suyuq yoki qattiq holatda bo‘lgan gazlardan tashkil topgan. Erning qattiq qobig'i yoki litosfera - quruqlikdagi va okean tubidagi ulkan jinslar massasi. Okeanlar va qit'alar ostida u boshqa qalinlikka ega - 70 dan 250 km gacha. Litosfera katta bloklarga - litosfera plitalariga bo'lingan.
Sayyoramizning suv qobig'i - gidrosfera sayyoramizning barcha suvlarini - qattiq, suyuq va gazsimon holatda o'z ichiga oladi. Gidrosfera - dengiz va okeanlar, daryo va ko'llar, yer osti suvlari, botqoqliklar, muzliklar, havodagi suv bug'lari va tirik organizmlardagi suv. Suv qobig'i Quyoshdan keladigan issiqlikni qayta taqsimlaydi. Sekin-asta isib, Jahon okeanining suv massalari issiqlikni to'playdi va keyin uni atmosferaga o'tkazadi, bu esa sovuq davrlarda qit'alardagi iqlimni yumshatadi. Dunyo aylanishida ishtirok etgan suv doimo harakatlanadi: dengizlar, okeanlar, ko'llar yoki daryolar yuzasidan bug'lanib, bulutlar orqali quruqlikka o'tadi va yomg'ir yoki qor shaklida tushadi.
Barcha ko'rinishlarida hayot mavjud bo'lgan Yerning qobig'i biosfera deb ataladi. U litosferaning eng yuqori qismini, gidrosferani va atmosferaning sirt qismini o'z ichiga oladi. Biosferaning quyi chegarasi materiklarning yer qobig'ida 4-5 km chuqurlikda joylashgan bo'lib, havo qobig'ida hayot sferasi ozon qatlamigacha cho'zilgan.
Yerning barcha qobiqlari bir-biriga ta'sir qiladi. Geografiya fanining asosiy o’rganish ob’ekti geografik qobiq – sayyora sferasi bo’lib, u yerda atmosferaning quyi qismi gidrosfera, biosfera va litosferaning yuqori qismi o’zaro bog’lanib, o’zaro chambarchas ta’sir qiladi. Geografik qobiq kundalik va yillik ritmlarga muvofiq rivojlanadi, unga quyosh faolligining o'n bir yillik tsikllari ta'sir qiladi, shuning uchun geografik qobiqning o'ziga xos xususiyati davom etayotgan jarayonlarning ritmidir.
Geografik konvert ekvatordan qutbga va togʻ etaklaridan togʻ choʻqqilariga qarab oʻzgarib turadi, u asosiy qonuniyatlar: yaxlitlik, barcha komponentlarning birligi, uzluksizligi va heterojenligi bilan tavsiflanadi.
Insoniyat tsivilizatsiyasining jadal rivojlanishi inson tabiatga faol ta'sir ko'rsatadigan qobiq paydo bo'lishiga olib keldi. Bu qobiq noosfera yoki ong sohasi deb ataladi. Ba'zida odamlar sayyora yuzasini ba'zi tabiiy jarayonlarga qaraganda faolroq o'zgartiradilar. Tabiatga qo'pol aralashuv, uning qonunlariga e'tibor bermaslik vaqt o'tishi bilan sayyoramizdagi sharoitlar hayot uchun nomaqbul bo'lib qolishiga olib kelishi mumkin.