Mavzu: yoqali xivchinlilar (Сhoanoflagellata ),Retortamonada va Axostylata tiplari. Reja

MAVZU: YOQALI XIVCHINLILAR (Сhoanoflagellata ) ,Retortamonada va Axostylata tiplari.
Reja:

1. 
   Yoqali xivchinlilar (Сhoanoflagellata ).
   
2. 
   . Retortamonada va Axostylata .
   

1.Yoqali xivchinlilar (Сhoanoflagellata Р).
Bu bir ho‘jayrali xivchinlilar bo‘lib dengiz va chuchuk suvlarda tarqalgan. Gavdasini bosh qismidagi bir dona xivchini silindrsimon yoqa ichida joylashgan bo‘ladi. Yoqali xivchinlilarning 600 dan ortiq turi mavjud bo‘lib, ho‘jayra diametri kattaligi 10 mkm dan oshmaydi. Yoqali xivchinlilar oziqlanishi uchun ularning xivchinlari suv oqimini harakatga keltiradi. Natjada suv tarkibidagi bakteriyalar, organik zarrachalar yoqasi ichiga tushadi. Ozuqani fagotsitoz yo‘li bilan organizm o‘zlashtiradi. Yoqali xivchinlilar yakka, koloniya holida hamda erkin va o‘troq hayot kechiradi.

Xivchinlilar - tabiatda keng tarqalgan va xilma-xil Iti/.ilgan bir hujayralilar. Harakat organoidlari bitta yoki bir nechta Ingichka sitoplazma o‘simtalari - xivchinlar hisoblanadi. Xivchinlilar niloplazmasi ham birmuncha quyuq gomogen ektoplazma va donador miyuqroq endoplazmaga ajraladi. Ektoplazma qattiq va elastik qobiq sirtqi - fwllikula hosil qiladi. Shu sababdan ko'pchilik xivchinlilar tanasining nhnkli doimiy boiadi. Shuning bilan birga ayrim xivchinlilar tanasida qattiq qobiq bo‘lmasligi tufayli sarkodalilar singari psevdopodiylar hosil (|ilish xususiyatiga ega. Sarkodalilar ham hayot siklining ayrim davrlarida xivchinli gametalar hosil qilishi ilgari qayd qilib o'tilgan edi. Xivchinlilar bilan sarkodalilar o'rtasida bunday o‘xshashlik ikkala sinfai bitta wirkomastigoforalar tipiga birlashtirish uchun asos qilib olingan. Yashil xivchinlilar sitoplazmasida yashil xlorofill pigment saqlovchi plastidalar-xromatoforlar bo‘ladi. Yashil xivchinlilar osim liklar singari yoruglikda fotosintez hisobida golofit oziqlanadigan avtorof organizmlar hisoblanadi. Yashil pigmentga ega bo‘lmagan xivchinlilar esa boshqa hayvonlar singari tayyor organik moddalar hisobiga hayot kechiruvchi fU'lerotrof organizmlar hisoblanadi. Geterotroflar orasida inurakkab organik birikmalar hisobiga hayot kechiradigan golozoylar va ularning pnrchalanish mahsulotlari bilan oziqlanadigan saprofit turlari ham bor. Ayrim xivchinlilar muhit sharoitiga qarab golozoy yoki saprofit oziqlanishi mumkin. Shuningdek ba’zi xivchinlilar bir vaqtning o‘zida ikki nil usulda oziqlanishi ham mumkin. Xivchinlilar kenja tipiga 8 mingga yaqin bir hujayralilar kiradi. Ko'pchilik turlari dengiz planktonining asosiy qismini tashkil etadi. ( 'huchuk suv havzalarida ham ular keng tarqalgan. Xivchinlilaming ximaxilligi va massasi suvning organik chiqindilar bilan ifloslanishiga bog‘liq. Mir qancha xivchinlilar hayvonlar va odam ichagi, qoni, terisi va jinsiy organlarida parazitlik qiladi. Oziqlanish xususiyatiga binoan bu sinf osiinliksimon va hayvonsimon xivchinlilarga ajratiladi. O siinliksim on xivchinlilar (Phytom astigina) sinfi. Bu sinfga yashil rangli, yorug‘lik ta’sirida fotosintez qiladigan xivchinlilar kiradi (2-rasm). 33 2- rasni. Evglenalar, A-Euglena ooxyuris, B- Euglena virides: 1- xivchin, 2- qisqaruvchi vakuol reservuari, 3-qisqaruvchi vakuol, 4-xromatoforlar, 5-yadro, 6-paramila, 7- ko'zcha. Tuzilishi. Yashil xivchinlilar hujayrasi duksimon, silindrsimon, sharsimon yoki boshqa shaklda bo‘lib, sittdan klechatka yoki unga o'xshash pellikula bilan qoplangan. O ’simliksimon xivchinlilar xivchinlari 1-2 tadan bir necha yuz, hatto minggacha bo‘lishi mumkin. Tananing xivchin joylashgan tomoni oldingi qutb hisoblanadi. Xivchinlar uzunligi htim har xil, ba’zan tanadan ham uzun bo‘lishi mumkin. Xivchinlar suyuq muhitga parmaga o xshab buralib kirishi natijasida hayvon oldingi tomoni bilan suzadi. Ko'pchilik turlarida yorug'Hkni sezisliga yordam beradigan qizil dog1 ko'zchasi - stigma ham bor. Oziqlanishi. Xivchinlilaming xlorofill saqlovchi xromatoforlari plastinka yoki donachaga o'xshash bo‘lib, har bir hujayrada ularning soni 1-2 ta yoki juda ko'p bo'lishi mumkin. Ular ham o ‘simliklar singari muhitdan karbonat angidrid va suv bilan birga mineral tuzlar, xususan, azot va fosforni o'zlashtirish hisobiga organik moddalar sintezlaydi. Ayrim avtotrof xivchinlilar qorong'ida yoki muhitda erigan organik moddalar ko'p bo'lganida yashil rangini yo'qotib, saprofit oziqlanishga o'tadi. Ba’zi evglenasimonlar bir vaqtning o'zida avtotrof va geterotrof oziqlanishi mumkin. Bu xildagi aralash oziqlanish miksotrof deyiladi. Yashil xivchinlilar hujayrasida kraxmal yoki unga o'xshash uglevodlar, masalan, paramila to'planadi. Chuchuk suv xivchinlilarida osmoregulyatsiya va ayirish funksiyasini qisqaruvchi vakuollar bajaradi. Dengizlarda yashovchi va parazit turlarida qisqaruvchi vakuollar 34 (Mt'lmuydi. Ко payishi. Ko'pchilik xivchinlilar faqat ikkiga bo‘linish orqali jinssiz ko'payadi. Bunda dastlab yadro niitoz bo‘linadi, so'ngra hujayrasi oldingi loinondan orqaga asta-sekin boiinadi. Xivchini yosh hujayralardan biriga n'tiuli, ikkinchisida esa yangidan hosil bo‘ladi. Boshqa hollarda Ito'linayotgan hujayraning xivchini tushib ketib, yosh hujayralarda ynngidan hosil bo‘ladi. Ba’zi xivchinlilar sista davrida ham ko‘payadi. Htmda ular xivchinini tashlab, yumaloqlanadi; hujayrasi sirtiga pishiq (jobiq ishlab chiqarib, sistaga aylanadi. Sista ichida tanasi ketma-ket Imi*lina boshlaydi. Hujaraning yiriklashmasdan bo‘1 ingam - palintomiya lufayli juda kichik hujayralar hosil boiadi. Palintomiya ko‘p hujayralilar luxum hujayralarining maydalanishiga o‘xshab keladi. Koloniyali yashil xivchinlilar. 0 ‘simliksimon xivchinlilar orasida bir qnncha turlari koloniya b o iib yashaydi. Koloniya bo‘linishdan keyin hosil Im'lgan hujayralami ajralib ketmasdan o‘zaro bog‘langan holda qolishi mitijHsida kelib chiqqan. Chuchuk suvlarda tarqalgan yashil plastinkaga o'xshash gonium (Goniumpektorale) koloniyasi 16 ta yashil ikki xivchinli hujayralardan iborat. Hujayralar quyuq shilimshiq modda orqali o'zaro bog'langaxi. Gonium xivchinlarning eshkakka o'xshab tebranishi tufayli wi/.ib yuradi. Chuchuk suvlarda hayot kechiradigan evdorina (Eudorina elegans) koloniyasi esa ko‘pincha 32 (ba’zan 8 yoki 16) yashil hujayradan tashkil topgan, shar shaklda boiadi. Koloniya diametri 50 mkm dan 20 mkm gacha yetadi. Gonium va evdorinaning har bir hujayrasi mustaqil b o ‘linib ko‘payadi.