Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar 1- topshiriq. Konseptual jadvalni to‘ldiring. Nutq uslublari
Download 0.72 Mb. Pdf ko'rish
|
7 mavzu topshiriq
- Bu sahifa navigatsiya:
- Terminlar Yozma nutq Dialek tizmlar Badiiy vositalar Badiiy
- So‘zlashuv uslubi
- Publitsistik uslub
- 2- mashq . Matnni o‘qing, uni uslubiy jihatdan tahlil qiling. Gaplarni qaysi nutq uslubiga mansubligini va o‘ziga xos uslubiy vositalarini aniqlang.
- 3- mashq. Quyidagi so’zlarasosida ilmiy matn tayyorlang. Tayyor maningizda qo’llanilgan til vositalarini toping va tahlil qiling.
- 2- topshiriq. Klaster usuli orqali ilmiy uslub janrlarini ko’rsating.
- 3- topshiriq. Termin
- Termin kasbiy ma’no bildiradi 5. Birinchi so’zga sinonim - istiloh
- Reja: Kirish
- Xulosa
- Javob: 1)
- Javob
|
Mavzu yuzasidan mashq va topshiriqlar 1- topshiriq. Konseptual jadvalni to‘ldiring. Nutq uslublari Terminlar Yozma nutq Dialek tizmlar Badiiy vositalar Badiiy uslub Xushxabar Yaxshi xabar Yaxshi gap Xush gap
Maqola
Maqola Matn
Ilmiy-ish So‘zlashuv uslubi Dialog
Ikki insonning so’zlashuvi Aytishuv So’zlashuv Rasmiy uslub Ariza
Muassasa boshlig’iga yozma bayonoti Ishchi
hodim taqdimoti Ishchi xodim yozma
murojati Publitsistik uslub Ommabop
Barcha uchun Hamma
uchun Ommada
ishlatish uchun 1- mashq. Matnni ko‘chiring. Qaysi nutq uslubiga mansub ekanligini va o‘ziga xos uslubiy vositalarini aniqlang. Atomlar kimyoviy bo‘linmaydigan zarralardir. Bir xil turdagi atomlardan tashkil topgan moddalar oddiy moddalar deyiladi. Ularga vodorod va kisloroddan tashqari grafit, oltingugurt hamda barcha turdagi metallar: temir, mis, magniy va boshqalar kiradi. Har xil turdagi atomlardan tashkil topgan moddalar murakkab moddalar deyiladi. Suv, karbonat angidrid, mis (II) oksidi shular jumlasidandir. Javob: Ilmiy uslubga xos Ilmiy uslubning o’ziga xos vositalaridan biri bo’yoqdorlikdan holi bo’lgan vositalardir. Masalan bu matnda atom, modda, vodorod, kislorod, grafit, oltingugurt, temir, mis, magniy va shu kabi so’zlar ilmiy uslubga xos vositalardir. 2- mashq. Matnni o‘qing, uni uslubiy jihatdan tahlil qiling. Gaplarni qaysi nutq uslubiga mansubligini va o‘ziga xos uslubiy vositalarini aniqlang. Ultra tovushlar kashf etilgunga qadar har qanday tovushni qabul qilish vositasi insonning eshitish a’zosi bo‘lgan quloq deb hisoblangan. Tovush to‘lqinlarining vujudga kelishi va tarqalishi bilan bog‘liq hodisalar akustik hodisalar deb yuritiladi. Hozirgi paytda tovushning havodagi tezligi normal sharoitda 33m/sekundga teng bo‘lsa, suvdagi tezligi 1500 m/sekund, po‘latda esa 6000 m/sekund ekanligi o‘lchov asboblari yordamida aniqlangan. Bu matn ham ilmiy nutq uslubiga mansub. Matndagi ultra tovushlar, akustik hodisalar, 33 m / sekund, 1500 m / sekund, 6000 m / seekund, o’lchov asboblari va shu kabi so’zlar ilmiy nutq uslubining vositalaridir.
Til, nutq, madaniyat, kishilar ongi, tafakkur, tushuncha, borliq, ijtimoiy,hodisa, tabiiy, jarayon, soflik, aniqlik, tog’rilik, maqsadli, bilish, o’rganish, odob, aql, mantiqiylik, izlanish, o’qish, og’zaki, yozma, shakl, iborat. Til – fikrni bayon etish va o’zgalar fikrini tushunishning eng asosiy vositasi. U o’z vazifasini og’zaki
va yozma
shakl
da bajaradi. Til
ikki ko’rinishda namoyon bo’ladi: adabiy nutq va sheva nutqi. Faqat adabiy nutq
yozma shakl ga ega. Til
ni bilish so’z boyligiga ega bo’lish, so’zning ma’no nozikliklarini anglash, ulardan to’g’ri, o’rinli va odob
bilan foydalanishdir. Til
jamiyatga xizmat qiladi. Kishilarning ongi
va tafakkuri ularning nutq
madaniyati , so’zlarning sofligi ,
va to’g’riligi bilan belgilanadi. Til
borliq dagi barcha tabiiy
larni qamrab oladi. Tilsiz jamiyat, jamiyatsiz til
bo’lmaydi. Shuning uchun ham til
ijtimoiy
hodisa
hisoblanadi. 2- topshiriq. Klaster usuli orqali ilmiy uslub janrlarini ko’rsating.
Hisobot
Ilmiy uslub Monografiya
Insholar Maqola
Disertatsiya
3- topshiriq. Termin so’ziga sinkveyn tuzing. 1.Bir so’z - atama 2.Ikkita sifat - aniq , konkret 3. uchta fe’l – o’zlik, majhullik, birgalik 4. To’rt so’zdan iborat gap – Termin kasbiy ma’no bildiradi 5. Birinchi so’zga sinonim - istiloh
Уй вазифаси. 4- mashq. Quyidagi matnni o’qing. Uni ma’no jihatdan qismlarga ajrating va reja tuzing. Matndagi tayanch so’z, ibora va terminlarniyozib chiqing. Tayanch so’zlar: ekologiya, texnika taraqqiyoti, tabiat, sanoat, biosfera, antropogen, ultrabinafsha nurlar, ozon, teri raki, gidrosfera, qutb, bakteriya, tropik, subtropik, quyosh, yer . Reja: Kirish: 1. Ekologik muammolarning kelib chiqishi. Asosiy qism: 1. Umumbashariy muammo bo’lgan Ozon qatlami. 2. Dunyoda chuchuk suv muammosi. 3. Tirik tabiatdagi o‘simlik va hayvon turlari sonining qisqarishi muammosi.
1. Insonni tashvishga solayotgan o’rmon muammosi. Ekologik muammolar Aholi sonining yildan yilga oshib borishi sanoat va transportning rivojlanishi, fan -texnikaning taraqqiy etishi, insonning biosferaga ko‘rsatayotgan ta’sir doirasini kengaytirib bormoqda. Bu esa o‘z navbatida u yoki bu ekologik muommolarning kelib chiqishiga sabab bo‘lmoqda.
Ekologik muammo deganda insonning tabiatga ko‘rsatayotgan ta’siri bilan bog‘liq holda tabiatning insonga aks ta’siri, ya’ni uning iqtisodiyotiga, hayotida xo‘jalik ahamiyatiga molik bo‘lgan jarayonlar, tabiiy hodisalar bilan bog‘liq (stixiyali talofatlar, iqlimning o‘zgarishi, hayvonlarning yalpi ko‘chib ketishi va boshqalar) har qanday hodisa tushuniladi. Ekologik muammolar 3 guruhga bo‘linadi. 1. Umumbashariy (global) 2. Mintaqaviy (regional) 3. Mahalliy (lokal) Dunyo bo‘yicha kuzatiladigan tabiiy, tabiiy antropogen yoki sof antropogen hodisalar umumbashariy muammolar deb qaraladi. Ana shunday umumbashariy muammolarga ba’zi bir misolar keltirish mumkin: Ozon qatlamining siyraklanishi. Ozon qatlami atmosferaning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi, u iqlimga va yer yuzasidagi barcha tirik organizmlarni nurlanishdan saqlab turadi. Ozon quyosh nurlari ta’sirida kislorod, azot oksidi va boshqa gazlar ishtirokida hosil bo‘ladi. Ozon kuchli ultrabinafsha nurlarni yutib olib, yer yuzidagi tirik organizmlarni himoya qiladi. Ultrabinafsha nurlarning ortishi tirik organizmlarga salbiy ta’sir etadi. Ultrabinafsha nurlar ta’sirida nurlanish odamlarda terining kuyishiga olib keladi. Bugungi kunda teri raki bilan kasallanish ushbu nurlar ta’sirida kelib chiqayotganligi aniqlangan. Chuchuk suv muammosi. Chuchuk suvning biosferadagi roli juda katta. Gidrosferada chuchuk suv miqdori juda oz bo‘lib, u 2,8 % ni tashkil etadi. Chuchuk suv zahirasi asosan qutblardagi muzliklardir. Jamiyatning rivojlanishi bilan aholining chuchuk suvga bo‘lgan talabi ortib bormoqda. Bizning asrimizda chuchuk suvdan foydalanish 7 marta ortgan. Yiliga 3 – 3,5 km3 suv sarflanmoqda. XXI asrga borib ushbu ko‘rsatkich 1,5 – 2 marta ortish imkoniga ega. Daryolarning umumiy yillik oqimi yer yuzi bo‘yicha 50 ming km3. Ammo bunday foydalanishda chuchuk suv yetishmasligi aniq. Qurg‘oqchil mintaqalarda daryolardan to‘liq foydalanilganda ularning suvi yetmay qolmoqda. 1980 yillarda bunday holat Afrika, Avstraliya, Italiya, Ispaniya, Meksika davlatlari, Nil, Sirdaryo, Amudaryo va ba’zi bir boshqa daryolarda kuzatila boshlandi. Daryolarning sanoat va maishiy zaharli moddalar bilan ifloslanishi o‘sib bormoqda. Sanoat yiliga 160 km3 sanoat oqova suvlarini daryolarga tashlaydi. Bu ko‘rsatkich daryolarning umumiy suv miqdorining 10 % ni, ba’zi rivojlangan mamlakatlarda 30 % ni tashkil etadi. Daryo toza suvlarida yildan yilga har xil erigan moddalar, zaharli kimyoviy moddalar va bakteriyalarning miqdori ortib bormoqda. Tirik tabiatdagi o‘simlik va hayvon turlari sonining qisqarishi muammosi. Yer yuzidagi hayotni ta’minlashda o‘simliklar dunyosi, ayniqsa, o‘rmonlarning ahamiyati beqiyosdir. Hozirgi vaqtda yer yuzi quruqligining 25 % ni o‘rmonlar tashkil etadi. Ular shimoliy yarim sharda va tropik mintaqalarda tarqalgan. Biroq hozirgi kunda o‘rmonlarning holatini yaxshi deb bo‘lmaydi. Chunki, har yili 3 mlrd. m3 hajmda o‘rmonlar qirqilmoqda. FAO ma’lumotlariga ko‘ra bu ko‘rsatkich yaqin yillar orasida 1,5 martaga ortishi mumkin. Insoniyatni, ayniqsa, tropik va subtropik o‘rmonlar muammosi tashvishga solmoqda. U yerlarda yiliga dunyo miqyosidagi qirqilishi kerak bo‘lgan o‘rmonlarning yarmidan ko‘pi kesib tashlanmoqda. 160 mln. gektar tropik o‘rmonlar vayron bo‘lgan, atiga yiliga 11 mln. gektar maydon tiklanmoqda. Floraning kamayib ketishi «Qizil kitob» yaratilishiga sabab bo‘ldi.
Matn mavzuni to’la yoritib bera olgan. Muammolar to’g’risida tavsiyalar berilgan. Matnda umumbashariy (glovbal), mintaqaviy (regional), mahalliy (lokal) guruhlarni tanishtirib o’tilgan (urush va tinchlik muammosi). 2.Ekologik muammolarning qanday guruhlarini bilasiz? Javob: 1) Ekologik harakat hamda uning qonunchilik palatasidagi deputatlik guruhi. 2) Ekologik partiya. 3) Iqtisodiy va ijtimoiy kengashi (EKOSOS). 4) BMT ning ixtisoslashtirilgan tashkilotlari. 5) YUNESKO – madaniyat, fan va maorif masalalari bo’yicha xalqaro tashkilot. 3. O’zbekiston hududida ularning qaysi turlari kuzatiladi? Javob: Ekologik harakat hamda uning qonunchilik palatasidagi deputatlik guruhi va ekologik partiyalar kuzatiladi. 4. Tabiat haqida xalq maqollaridan namunalar yozing. Yoz yomg’iri yondan o’tar Qish yomg’iri – jondan. Yomg’ir – ekinning joni Laylak kelmay, yoz bo’lmas, Qirg’iyak chopmay kuz bo’lmas. 4-topshiriq. “Qanday?” sxemasini to‘ldiring Davrimizning qanday global muammolari bor ? Ularni qanday bartaraf qilish mumkin?
Qanday? Yer yuzida tinchlikni taminlash va yalpi qirg’in urushlarining oldini olish (urush va tinchlik muammosi)
Vizual axborotlar. Biz qanday ko'ramiz: vizual munosabatlar. Har safar biz ma’lumotlarni ko'rish orqali qabul qilganimizda, o'zimiz ko'rayotgan narsalarning o'xshash va farqli tomonlarini aniqlashga harakat qilamiz. Buning yordamida obyektlarni obrazlar orqali ajratish mumkin, balki ularning ahamiyatini ham tushunish mumkin. Masalan, ranglardagi farq oldimizda 2 ta turli obyekt borligini anglatadi, masshtablardagi farq shuni anglatadi-ki, bir obyekt boshqasiga nisbatan bizdan uzoqroqda joylashgan va h.k. Obyektlar o'rtasidagi munosabatni bizning miyamiz tahlil qilgandan keyin, obrazning barcha qismlarini yaxlitlaymiz hamda nimani ko'rayotganimizni tushunamiz. Bu jarayon bizning obyektlarni ko'rish yordamida guruhlash qobiliyatimiz yordamida yanada tezlashadi. Biz o'simlik bargini kuzatayotganimizda, atrofdagi obyektlarni, (xuddi shunday rang, shakl, o'lcham va holatda) birgalikda guruhlanadi, bu bilan “ko'lmak” tushunchasi yaratiladi. Shu bilan birga biz barcha o'simliklarni bir-biri bilan taqqoslaymiz. Davrimiz- ning qanday global
muammolari bor?
Qanday? Atrof-muhitni samarali muhofaza qilish (ekologik muammo).
Qanday? Aholi sonining ortib borishi bilan ishlab chiqarish rivojlanishi mutanosibligiga erishish (demografik muammo). Qanday? Yer yuzi aholisini zarur oziq-ovqat va energiya mabaalari bilan ishonchli ta’minlash.
Qanday? Havfli kasalliklarni tugatish, inson ma’naviy-axloqiy muhit
sofligini ta’minlash (etikologiya muammosi).
Qabul qilishning bu prinsiplari biz axborotni qanday guruhlashni tushunishimiz uchun kalit vazifasini o'taydi. Masalan, yonma-yon joylashgan obyektlar sifatida, biz ularni yaqinlik belgisi yordamida guruhlaymiz, xuddi shunday bir xil obyektlarni o'xshashlik belgilari bilan guruhlaymiz. Yaqinlik, o'xshashlik, oradagi masofa, tugallanganlik.Ammo, vizual axborotning psixologik jihatlarini tushunish samarali vizual obraz yaratish uchun yetarli emas. Buning uchun biz quyidagilarni tushunishimiz zarur: - Bu jihatlarni (aspektlarni) biz o'z ishimizda qanday ishlatishimiz mumkin? - Qanday vositalar yordamida obyektlar har xil bo'ladi? Variantlar ko ‘p bo‘lishiga qaramay, obyektlarga vizual tasvir berishning 5 ta bosh kategoriyasi mavjud: Bu kategoriyalardan biri bo'yicha obyektning o'zgarishi vizual kontrast yaratadi. Ikki obyekt o'rtasidagi kontrast qanchalik kuchli bo'lsa, ularni 2 ta alohida o'zaro bog'liq bo'lmagan obyektlar sifatida qabul qilinadi. Boshqa elementlar “iyerarxiyasi" butun kompozitsiya bo'ylab ko'z yuritadi, syujetga o'z qo'shimchalarini kiritadi. Har bir elementning holati ko'rayotgan shaxsga yaxlit kartinada bu elementning muhimlik darajasi to'g'risida axborot beradi.
Sirkning vizual jihatdan dominant bo'lgan reklama plakatidagi eng qiyin element - bu artistlar va sarlavhani tasvirlashdir. U umumiy kartina yaratadi, ya’ni - shaharga sirk keldi. Kamroq darajada dominant bo'lgan yangiroq elementlar - biletning narxi va namoyish ishtirokchilarning ro'yxati. Agar iyerarxiya boshqacharoq bo'lsa, ko'pchilik shaharga sirk kelganini tushunmagan bo'lar edi. Tartibga solingan iyerarxiya nafaqat axborotni qabul qilish tartibini belgilaydi, balki sahifaning tarqoq elementlarini birlashtirishga ham yordam beradi. Shunday qilib, tartib va balans tuyg'usi paydo bo'ladi. Vizual iyerarxiyasiz ^^ sahifaning har bir elementi foydalanuvchining diqqatini tortadi, natijada tarqoq e’tibor
yo'qoladi.U yoki bu elementning iyerarxiyasidagi holati siz nimani aytishni xohlayotganingizga bog'liq bo'ladi. Sahifaning u yoki bu elementi yukini kamaytiramiz. Bu bilan biz sahifani ko'rayotgan shaxsning diqqatini jalb qiladigan yo'lni belgilaymiz. Elementning vizual og'irligi o'ziga qaratilgan ko'z qarashning e’tibor darajasi yoki qiziqarliligi bilan o'lchanadi. Masalan, qizil rangli yirik sarlavha, oq fon bilan ko'proq kontrast paydo qiladi (och kulrang nuqtaga nisbatan). Qizil sarlavha ko'proq og'irlikka ega, chunki u birinchi bo'lib qarayotgan shaxsning diqqatini jalb qiladi. Ammo u chapdagi suratdan ko 'ra ko 'proq diqqatni ushlab tura olmaydi. Download 0.72 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|