Мавзу: Ўзбекистонда емент саноати

3. Suvli va suvsiz kalg’tsiy sulg’fat modifikatsiyasi

Harorat va qizish sharoitlariga bog’liq holda suvli kalg’tsiy sulg’fatning turli modifikatsiyalarini hosil qilish mumkin, ular kristallarning zichligi, shakli va oichamlari, gidratatsiya issiqligi, issiqlik sig’imi, optik xossalari va boshqa xususiyatlari bilan bir-biridan farq qiladi.

Kalg’tsiy sulg’fat modifikatsiyasini, ulaming barqaror mavjudlik sharoitlarini, birining ikkinchisiga aylanishini tekshirishga bir qan-cha tadqiqotlarbag’ishlangan (Le Shatelye, Vant Goff, A.A. Baykov, D.S. Belyankin, P.P. Budnikov, Kelli, Suttard, Anderson, Flerks va boshqalar). Biroq hozirga qadar uning suvli va suvsiz modifikatsiyalari soni, ularning tuzilishlari hamda flzik-kimyoviy xossalari xususida yagona fikr yohq. D.S.Belyankin va L.G.Berg tadqiqotlari bo’yicha, shuningdek, Kelli, Suttard, Anderson ma`lumotlari asosida kalg’tsiy sulg’fatning quyidagi modifikatsiyalari ma`lum:
1. ikki molekula suvli kalg’tsiy sulg’fat (gips) СaSO4 • 2H₂O.
2. a - yarim molekulali suvli kalg’tsiy sulg’fat (a - yarim gidrat) a - СaSO4 • 0,5H₂O, B - СaSO4 • 0,5H₂O.
3. B - yarim molekula suvli kalg’tsiy sulg’fat (B - yarim gidrat).
4. a - suvsizlantirilgan yarim gidrat a - СaSO4.
5. B - suvsizlantirilgan yarim gidrat B - СaSO4.
6. a - yeruvchan angidrid a - СaSO4.
7. B - yeruvchan angidrid B - СaSO4.
8. Yerimaydigan angidrid (odatda angidrit deb ataladigan) CaSО₄.
Gips suvsizlantirilganda dastlab yarim gidratga aylanadi so’ngra qizish jarayonida suvsiz modifikatsiyalarga - angidridlarga aylanadi. a - va B - modifikatsiyalarining hosil boiishi issiqlik tahsirida ishlov berish sharoitlariga bogiiq.
B - yarim gidrat deb ataluvchi modifikatsiya digidratatsiya jarayonida suvning bug’ holida chiqish sharoitida hosil boiib, natijada bu modifikatsiya zarralari ichki yuzasi ancha rivojlangan tarkibiy tuzilish hosil qiladi.
B - yarim gidratdan farqli ravishda a - yarim gidrat gipsga suvda yoki tuz va kislotaning suvdagi yeritmalarida issiqlik tahsirida ishlov berilayotganda hosil boiadi. Bunda suv suyuq tomchi holatida ajralib, a - yarim gidratning zich kristallari hosil boiishi uchun sharoit tug’iladi. Natijada B - yarim gidrat zarrachalarining solishtirma sathi a - yarim gidratnikiga nisbatan ancha (2,5 - 5 marta) yuqori boiadi.
Zarrachalar ichki sathining xilma-xilligi yordamida B va a yarim gidratlarning sindirish va zichlik ko’rsatkichlaridagi farqni izohlash mumkin.
a yarim gidrat suvda qorilganda B - yarim gidratga nisbatan kam suv sarflab qo’zg’aluvchanligi keraklicha boigan xamir olish mumkin. Demak, gipsning a - yarim gidratli modifikatsiyasidan qotgan gips B - yarim gidratliga nisbatan ancha zich va mustahkam bo’ladi. Agar a va B - yarim gidratlar teng hajmdagi suvda qorilsa, hosil bo’ladigan gipstoshning mustahkamligi ham o’zaro teng bo’ladi.
Suvda qorilganda a - yarim gidrat B - yarim gidratga nisbatan birmuncha sust tishlashadi, bunda B - yarim gidrat zarrachalarining chinakam sathi yuqori darajada rivojlanganligi tufayli gidratatsiya tezligi ortadi
Xulosa

Gips va angidrit o'rtasidagi asosiy farq shundaki, Gips suvli va 2 ta suv molekulasini o'z ichiga olgan mineraldir, anhidrit esa, ma'lumki, suvsiz va suv molekulalarini o'z ichiga olmaydi. Gipsning kimyoviy formulasi (CaSO4 2H2O). Boshqa tomondan, anhidritning kimyoviy formulasi (CaSO4).

Anhidrit tosh - bu ma'naviy sohada farishtalar va yuqori shaxslar bilan asoslash va gaplashish uchun ishlatilishi mumkin bo'lgan tosh. Bunday kirishga berilib ketmaslik uchun ehtiyot bo'lish kerak, chunki bu tosh odamlarga o'tmish va o'tmishdagi og'riqlarni qabul qilish va ulardan uzoqlashishga yordam berish uchun mo'ljallangan. Bu kuchli shifobaxsh toshdir va shuning uchun odamning qalbidan og'riqli his-tuyg'ularni olib tashlashning kuchli ta'siri tufayli iloji boricha tez-tez tozalanishi kerak.
Gips- kaltsiy sulfat dihidratdan tashkil topgan yumshoq sulfat minerali , 
kimyoviy formulasi CaSO ₄ · 2H ₂ O. U keng qazib olinadi va o'g'it sifatida va gips , taxta yoki trotuar bo'r va gipsokartonning ko'p shakllarida asosiy tarkibiy qism sifatida ishlatiladi . Alabaster , nozik taneli oq yoki engil bo'yalgan gips turi, qadimgi Misr , Mesopotamiya , ko'plab madaniyatlar tomonidan haykaltaroshlik uchun ishlatilgan. Qadimgi Rim , Vizantiya imperiyasi va O'rta asr Angliyasining Nottingem alabasterlari . Gips, shuningdek, selenitning shaffof kristallari sifatida kristallanadi . 
Evaporit minerali sifatida va anhidritning hidratsiya mahsuloti sifatida hosil bo'ladi .